De Gids. Jaargang 157

Apropos

apenkunst De truc is bekend. Je laat een kleuter wat met verf smeren en legt het resultaat als zijnde een gouache van een modern, abstract werkend kunstenaar voor aan een of meer kunstbeschouwers met het verzoek het werk te interpreteren.

Onlangs was op de televisie te zien hoe men chimpansees met verf liet kliederen en hoe de apenkunst vervolgens werd geëxposeerd als mensenkunst. Vervolgens hadden kunstdeskundigen het driftig en veelal lovend over compositie, kleurgebruik, materiaalhantering, er werd geanalyseerd, geïnterpreteerd, gepsychologiseerd.

Natuurlijk had het iets vermakelijks de deskundigheid met al haar potsierlijkheid door de mand te zien vallen. Het kan geen kwaad het deskundige van tijd tot tijd voor aap te zetten. Negatief neveneffect zou in dit geval een verdere defamering van alle vormen van abstracte kunst in de ogen van het grote publiek kunnen zijn; de programmamakers zullen ook wel zo perfide zijn geweest dat ze dat effect eigenlijk beoogden. Maar zou de abstracte kunst in de ogen van de massa nog verder te defameren zijn? En is de waarde en waarheid van kunst ooit echt afhankelijk van de publieke opinie?

Toch openbaarde dat zoeken naar betekenissen en ordeningen in die verfvlekken en -streken ook iets anders, veel essentiëler dan de pedanterie van de deskundigheid. Juist doordat je als kijker wist wat de bezige kunstbeschouwer niet wist, namelijk dat hij geen ordening zocht in een menselijke schepping maar in een dierlijk voortbrengsel, in iets dat volgens onze normen nauwelijks of geen (geestelijke) betekenis vermag te bevatten, kon je plotseling even, als van een afstand, zien en beseffen hoe de mens als een hulpeloos, gefopt wezen in feite nooit iets anders doet en kan doen dan vorm, zin zoeken en toekennen in een voortdurende willekeur... En wat doet een serieus kunstenaar anders dan de bij de neus genomen beschouwer, wat doet hij anders dan verbanden fixeren die willekeurigheden zijn, wat doet hij anders dan zich tegenover de hele kosmos voor aap zetten? Misschien dit: er ook nog eens weet van hebben ertussen genomen te worden. In deze geest van tegenspraak zou men dan de kunst moeten zoeken en moet de kunst het zoeken. Ook dat liet de fopkunst-analyse zien. - huub beurskens