De Gids. Jaargang 154

Jack van der Weide
De boetvaardige zondaar. Over de teksten van Nick Cave

‘Nicks teksten zijn niet van het type Come on baby, I love you, let's do the Hoochy Coochy.’
(Mick Harvey, bandlid van The Bad Seeds)

In 1977 wordt in het Australische Melbourne de popgroep The Boys Next Door opgericht door een vijftal jongens die net de middelbare school hebben verlaten en aangestoken zijn door het uit Engeland overgewaaide punk-virus. Onder invloed van andere, op dat moment bekendere Australische bands als The Saints en Radio Birdman en de elpee Funhouse van de Amerikaanse Stooges verandert de groep zowel van repertoire als van naam: de muziek wordt rauwer, onconventioneler en agressiever, en het ontstaan van The Birthday Party is een feit. De groep vestigt zich in 1980 in Londen, maakt naam met twee elpees, een handvol epees en vooral met legendarische life-performances, en houdt in 1983 op te bestaan.^1.

Voornaamste tekstschrijver van The Birthday Party is zanger Nick Cave, die na het uiteenvallen van de groep zijn eigen begeleidingsband, The Bad Seeds, opricht en aan een solo-carrière begint. Caves teksten vallen dan ook grofweg in te delen in twee periodes: 1980-1983 (The Birthday Party) en 1984-heden (Nick Cave and the Bad Seeds). De teksten uit de eerste periode tonen een duidelijke verwantschap met de punk, in het voor die stroming zo kenmerkende statement-karakter en in een (verhevigde) thematiek van agressie die uitmondt in vernietiging, lijden en dood. Een serieuze analyse ervan wordt echter bemoeilijkt doordat band en tekstschrijver in deze periode vaak bewust willen shockeren (cf. een epee met de titel Drunk on the Pope's Blood) en

1. Gegevens ontleend aan oor's eerste Nederlandse Popencyclopedie, 6e editie, uitgave 1988.

[p. 62]

Cave zijn obsessie met alles wat met geweld, moord en dood te maken heeft nog niet onder controle lijkt te hebben. Toch onderscheiden de teksten zich al in positieve zin van het in de popmuziek gebruikelijke werk. Als voorbeeld het nummer 6" Gold Blade van de elpee Junkyard:

I stuck a six-inch gold blade in the head of a girl
She: lying through her teeth, him: on his back
Hands off this one, hands off! she cried
Grinning at me from hip to hip
Hands off, pretty baby, tough bone then so soft to
slip

I stuck a six-inch gold blade in the head of a girl
Sharks-fun slices sugar-bed slices that pretty redhead
i love you! now me! i love you!
Laughter, laughter
Oh baby, those skinny girls, they're so quick to murder.^2.

De tekst ontleent zijn kracht aan de spanning tussen een letterlijke interpretatie, waarbij de geliefde wordt vermoord, en een figuurlijke, waarbij de ‘six-inch gold blade’ als een (seksuele) metafoor opgevat kan worden. Het idioom van de muzikale stroming waarbinnen The Birthday Party zich beweegt (door sommigen gekarakteriseerd als ‘trashrock’) en waar Cave zich in deze periode nog niet echt van los weet te maken, verbiedt echter dat er consequenties aan de gewelddaad verbonden worden, in de vorm van straf of schuldgevoelens. In die zin blijft de tekst dan ook achter bij het latere werk, waar deze verdieping wel optreedt.

In 1983 is er sprake van een crisis in Caves privé-leven: niet alleen houdt dat jaar The Birthday Party op te bestaan, maar ook komt er een einde aan de relatie met zijn vriendin Anita Lane, en dit dubbele afscheid vindt zijn neerslag op de eerste Bad Seeds-elpee From Her to Eternity, die gerust een meesterwerk genoemd mag worden. De plaat begint met een cover van Leonard Cohen, Avalanche, en dit is tekenend voor de nieuwe koers die Cave is ingeslagen:^3. de agressie van de vorige periode is voor een belangrijk deel verdwenen, de nummers zijn veel persoonlijker dan voorheen en hebben eigenlijk steeds het karakter van al dan niet verhulde bekentenissen, de schrijver ervan wil serieus genomen worden. Het duidelijkst komt dit tot uitdrukking in het slotstuk van de elpee, A Box for Black Paul.

A Box is een relatief lange tekst van een kleine honderd regels, waarin aan de hand van de steeds terugkerende vraag ‘Who'll build a box [i.e. doodskist] for Black Paul?’ een beeld wordt gegeven van het leven en vooral de dood van een man die op het eerste gezicht een misdadiger lijkt te zijn: er is sprake van ‘the ghosts of his victims’, en de indruk wordt versterkt door woorden als ‘scaffold’, ‘guns’ en (veelvuldig) ‘blood’. Andere regels wekken echter de suggestie dat we met een schrijver van doen hebben:

When you're done ransacking his room,
Grabbing every damned thing that shines,
Throw the scraps down on the street,
Like all his books and his notes,
All the junk that he wrote,
The whole fucking lot right up in smoke.
Ain't there nothing sacred anymore?

Langzaam begint Black Paul trekjes van Cave zelf te vertonen, miskend door en op de vlucht voor critici en journalisten (‘the critics and the hacks,/the pen-pushers and the quacks’): de schrijver als outlaw, achterna gezeten door persmuskieten. Wanneer we verder opmerken dat Black Paul dezelfde initialen bezit als (The) Birthday Party, kunnen we zijn begrafenis zien als Caves begrafenis van zijn verleden.

De vraag rijst nu of de tekst ook zonder kennis van die autobiografische parallellen nog wel interessant is, of ze niet te veel steunt op kennis van de achtergronden ervan bij de lezer of luisteraar. Dit zou naar mijn mening inderdaad het geval zijn, ware het niet dat A Box tegelijkertijd een uiteenzetting is van Caves persoonlijke visie op de thematiek van goed en kwaad, die bepalend zal zijn voor de teksten

2. Caves teksten tot 1988 zijn verzameld in de bundel King Ink (Black Spring Press, Londen 1988). Voor de notatie van 6" Gold Blade heb ik om redenen van duidelijkheid afgezien van uitroepen en interjecties als ‘O Yeah!’ en ‘Shake it, Baby!’, die in de bundel wel vermeld staan.

3. Vanaf het Stooges-nummer Loose, dat een vast onderdeel van het repertoire van The Birthday Party vormde, zijn covers in Caves werk altijd veelzeggend geweest, met nummers als Knocking on Heaven's Door van Bob Dylan (Cave: ‘Als ik een tekstueel kunststuk zou kunnen schrijven als Knocking on Heaven's Door, was ik zielsgelukkig. Ik zou mijn pen neerleggen’), Long Time Man van Tim Rose of Muddy Waters van Johnny Cash.

[p. 63]

uit de Bad Seeds-periode.

Centrale termen in die visie zijn verraad, schuld, vergiffenis en verlossing, waarmee de overgang van goed naar kwaad en vice versa beschreven wordt - de van nature goede mens die door verraad tot kwaad vervalt, berouw krijgt en door te vergeven of vergeven te worden weer uit het kwaad kan worden verlost. Het is dan ook niet voor niets dat de misdadiger een steeds terugkerend personage in de teksten is, en hier valt de evolutie van Caves werk op: de agressieve en gewelddadige elementen uit het oudere werk worden niet afgedankt maar juist uitgediept en aangevuld met een morele component. Ook de rol van de vrouw ondergaat een structurele verandering: waar zij in de teksten uit de eerste periode vrijwel uitsluitend optreedt als slachtoffer of geliefde (vaak ook beide), krijgt ze nu een actieve rol in twee extreme gedaantes: de verraadster en de schenkster van vergiffenis.

Dit is ook het geval in A Box: er is in de tekst sprake van twee vrouwen, de weduwe van Black Paul, en een roodharig meisje, dat zijn werkelijke geliefde is. De weduwe pleegt verraad als ze, uit wraak, weigert om de overledene te begraven:

‘Not I,’ said the widow, adjusting her veil,
‘Ah will not drive the nail,
Or cart his puppet-body home
For ah done that one thousand times before
Yeah! ah done that one thousand times or more,
And why should I dress his wounds
When he has wounded my dress, nightly,
Right across the floor?’

Het meisje, dat niet sprekend wordt opgevoerd maar wel voorkomt in een monoloog van Black Paul zelf, is daarentegen degene die voor zielerust kan zorgen, die verlossing kan brengen:

‘Well, you know I've been a bad man,
But Lord knows I've done some good things too
And I confess, my soul will never rest
Untill you build a box for my girl too.’

En met die verzuchting eindigt de tekst.

Met termen als ‘schuld’ en ‘verlossing’ is het een kleine stap naar een thematische bron die vanaf de tweede Bad Seeds-elpee The Firstborn is Dead (1985) een erg belangrijke rol in Caves werk zal gaan spelen: de bijbel. Opmerkelijk is hierbij vooral dat er geen sprake is van een plotselinge ontdekking van het ware geloof à la Bob Dylan, maar veel meer van het besef van een breder, algemeen cultureel kader waarbinnen de eigen teksten geplaatst kunnen worden.^4. De titel van de genoemde elpee, een verwijzing naar Exodus 11 (de ‘tiende plaag’)^5., is daarmee net zo'n statement als het openen met Avalanche op de vorige: het element ‘dood’ (en in het verlengde daarvan alle connotaties van geweld, lijden etc.), een constante sinds de

Nick Cave

4. In De Groene Amsterdammer van 18 juli 1990, pp. 15-16, gaat Ralf Bodelier in op het religieuze aspect in de teksten van Cave. Het zou te ver voeren om hier een gedetailleerde kritiek op Bodeliers artikel te geven, waarbij met name de uit hun verband gerukte citaten en vaak al te eenvoudige interpretaties genoemd zouden moeten worden. Ik volsta met de opmerking dat ik het oneens ben met zijn stelling dat ‘Caves God de God is van de zwarte romanticus Marquis de Sade’.

5. Onder latere elpee-titels vinden we Kicking against the Pricks (Handelingen 26:14) en The Good Son (verwijzend naar de parabel van de verloren zoon).

[p. 64]

vroegste Birthday Party-nummers, is nog steeds aanwezig, maar krijgt er opnieuw een dimensie bij.

Het bijbelse kader werkt op twee manieren: Cave kan door middel van algemeen bekende beelden en motieven zijn eigen visie en ideeën zowel verduidelijken als ook verder uitbreiden. Een verduidelijking treedt bijvoorbeeld op met betrekking tot het beeld van de vrouw in haar rollen van verraadster en verlosser: de parallel met Jezus, Petrus en Judas wordt nergens rechtstreeks getrokken, maar dringt zich door het gebruik van verwijzingen wel aan de (goede) lezer/luisteraar op. Als voorbeeld een gedeelte uit het nummer Say Goodbye to the Little Girl Tree, waarin een man zich verraden voelt door zijn opgroeiende dochter en zich vervolgens ophangt aan een boom in zijn tuin:

O say goodbye to the little girl tree
O you know that I must say goodbye
To my little girl tree.
How fast your candy bones
Reached out for me
I must say goodbye to your brittle bones
Crying out for me
O you know that I must say goodbye.
O goodbye
Even though you will betray me
The very minute that I leave.

Het moge duidelijk zijn dat in deze tekst de elementen van de Judaskus (‘how fast your candy bones reached out for me’), de verloochening van Petrus en de kruisiging van Jezus als ‘schaduwverhaal’ fungeren, zonder dat er daarbij sprake is van een al te voor de hand liggende symboliek. Interessant hierbij is een opmerking van Cave in Muziekkrant Oor (27 juli 1985): ‘Weet je waarop Little Girl Tree gebaseerd is? [...] Op een krantebericht over een man [...] die zichzelf ophing aan een appelboom achter zijn huis toen zijn dochter dertien jaar oud werd. Hij kon niet verdragen dat ze volwassen ging worden. En dus corrupt en verpest.’ De kracht van de tekst kan dus gedeeltelijk verklaard worden vanuit het feit dat Cave niet het bijbelverhaal als uitgangspunt neemt, waarbij de kans dat de symboliek geforceerd wordt groot is, maar in staat is om een gebeurtenis te transformeren tot een betekenisvol geheel via het leggen van accenten en verbanden.^6.

Als uitbreiding kan het water-motief genoemd worden. In Saint Huck (op From Her to Eternity) wordt de rivier nog tegenover de ‘dirty city’ geplaatst binnen een thematiek van ongecorrumpeerde natuur tegenover het verval en de morele verloedering van de grote stad. In latere nummers als Tupelo en The Carny enerzijds (Oud-testamentisch: de zondvloed als straf) en The Witness Song en Sad Waters anderzijds (Nieuw-testamentisch: het reinigende water, de doop) zien we hoe die eerste betekenis niet verdwijnt, maar door de bijbelse parallellen juist wordt verbreed.

Dit laatste nummer, Sad Waters, van de dubbel-epee Your Funeral, My Trial (1986), geeft een goed beeld van Caves evolutie als tekstschrijver:

Down the road I look and there runs Mary
Hair of gold and lips like cherries.
We go down to the river where the willows weep,
Take a naked root for a lovers' seat
That rose out of the bitten soil,
But bound to the ground by creeping ivy coils.
O Mary you have seduced my soul
(And I don't know right from wrong)
Forever a hostage of your child's world.

And then I ran my tin-cup heart along
The prison of her ribs,
And with a toss of her curls
That little girl goes wading in,
Rolling her dress up past her knee.
Turning these waters into wine
Then she plaited all the willow vines.

Mary in the shallows laughing
Over where the carp dart
Spooked by the new shadows that she cast
Across these sad waters and across my heart.

6. Ik schat Say Goodbye to the Little Girl Tree dan ook hoger dan een nummer als The Carny waarin een tekst duidelijk gemodelleerd wordt naar een bijbelverhaal.

[p. 65]

Uit een eerdere versie, die in King Ink (zie noot 1) in facsimile staat afgedrukt onder de titel These Sad Waters, weten we dat deze tekst aanvankelijk het karakter van een gebed had, dat hier is verdwenen. De serene sfeer is echter behouden, zij het met een zeer sombere en geladen ondertoon. De dubbele rol van de vrouw ligt hier in één personage besloten: ze is tegelijkertijd het onschuldige meisje, met zelfs trekjes van Jezus (‘turning these waters into wine’) of Johannes de Doper, en degene die de donkere schaduwen vooruit werpt en de ik-figuur gevangen houdt - in de eerdere versie verlaat ze hem zelfs voor een ander. Haar onschuld en zuiverheid worden benadrukt door haar positie in het water, terwijl de ik-figuur aan de kant blijft en net als de neergedrukte boomwortel geen kans ziet zich te bevrijden.

Rest mij nog op te merken dat Cave ook muzikaal in de jaren tachtig een behoorlijke ontwikkeling heeft doorgemaakt, die voor een belangrijk deel synchroon loopt met zijn evolutie als tekstschrijver. Opnieuw kunnen namen als Bob Dylan en Leonard Cohen genoemd worden, maar ook bijvoorbeeld Elvis Presley en zelfs Tom Jones, een van Caves favoriete zangers. Met de meest recente elpee The Good Son, is er een duidelijke versobering opgetreden, niet alleen in de teksten maar ook in de muziek (meer akoestische nummers, folkinvloeden). Er is sprake van een steeds sterker wordende wederzijdse beïnvloeding. In welke richting die zal gaan is nog niet te voorspellen.