De Gids. Jaargang 153

[p. 1028]

E. Braches
Invaart

Achter de anderen van de ontbijttafel weggelopen, het servet nog omgeknoopt, stond hij op zijn tenen voor het raam zonder te beseffen dat dit het laatste glazen venster zou zijn; hij was per slot van rekening nog maar tien.

Boven de oostelijke oever rees in ochtendnevels de zon bloedrood. Naar die zwarte zijde sneed de boeg de kling van een golf. Een tweede, lichte, golf sneed blinkend, zette zich spattend af als een zwemmer en schoot haaks op de invalshoek terug om in het hart van de stroom zijn donkere tegenhanger te ontmoeten. Boven die westelijke oever was de morgenlucht asblauw; klapperpalmen ontstaken er het vuurwerk van hun kroon. Daarheen reikte over het water de schaduw van het zeeschip. De modder kwam bloot, schoof diep onder water en dook weer op; rottende waterhyacinten tuimelden op de deining, drijvende boomskeletten wentelden zich uit het water omhoog; prauwtjes dansten en op de vlotten schudden wrakke badhuisjes. De morgenkoelte was doorzichtig en geurig, roosgeurig, theekleurig, vervuld van de tederste lucht van rottend vergaan waarmee zich de sterke kolenwalm mengde die neersloeg van daarboven, waar een voddig vlagje rafelde.

Hij trok het witte servet los; hij hield het nog even in zijn hand voordat hij het voorgoed vallen liet. Hij wasemde aan het raam en schreef met een haastige vinger. Hij duwde zijn voorhoofd ertegen en duwde zich aan tegen de wand of hij daar steun zocht nu zijn hand in zijn broek gleed. Een bleke jongen met kringen onder de ogen, tenger en moe.

Het beloofde land, dat zag hij: zeven plagen; dode jongetjes naakt en beweend; Mozes langsdrijvend in het biezen kistje met teer besmeerd; hij zag armen uitgestrekt naar de slang, de staf geheven tot de zon daalde, de tafelen gebroken in toorn en de verspieders met druiventrossen; ramshoorns werden geblazen. Er waren hier krokodillen. Hij ademde aan het raam en glimlachte. Er waren hier krokodillen... Zijn vader had het gezegd. Hij zou wonen op palen boven het ondergestroomde. Er waren nog heidenen in dit land, het beloofde. Hij was in het land van zijn vader.

Hij zag de oever in de morgenzon. Hij nam het in zich op, dit bedrieglijke landschap. Hij zoog het in met gretigheid, de zoetigheid, dat rottend moeras. Nog maar vier dagen geleden koelde de hoge berglucht zijn wangen. Twee dagen terug verblindde de hitte van de havenstad hem. Dan een zonnige middagvaart en een nacht, een lange stormende dag, een nacht. Nu lag dat achter hem over de oorlogsbedreigde zee. En nu voelde hij zich innig verwelkomd in dit gevaarlijke land.

[p. 1029]

Kwam het door de warmte van de zon die het mahoniehout van de eetzaal begon te stoven? Kwam het door de stilte die was ingevallen? Hij gaf zich over aan het bedrog, het gevaar van de onschuld. Hij gaf er zich vermoeid en gewillig aan over en droomde weg in de eetsalon waar men hem zonder toezicht gelaten had. Zijn duim schoof in zijn mond. Met halfgesloten ogen dronk hij en streelde een vinger over het matte karmozijn van zijn lippen. Met zijn voorhoofd tegen het glas gedrukt, oog in oog met zijn spiegelbeeld, duwde hij zich tegen de wand en gaf zich met een glimlach gewonnen, terwijl boven hem over de lage zoldering het weerkaatsende zonlicht langs het witgeschilderde ijzer joeg in dit laatste Hollandse verblijf.

Mager was hij, een mat Indisch kind met het vaalblond haar rigoreus weggesneden tot ver boven een spits toelopend oor, het afgewende gezicht kleurloos, het schuivende lichaam tenger en onmachtig. Aan het omslag van de korte mouw zweefde een hechtdraad.

‘Op de groei gemaakt...’ Die stem langs de open deur van de salon, de schaduw rakelings langs het raam was het die de in zichzelf verzonkene de ogen deden opslaan. Dagenlang had hij haar alleen beneden gezien. Nog vanmorgen had ze daar in de hut wat thee en geroosterd brood gevraagd; terwijl hij en de andere hierboven stil in een hoek achter de ruggen van wat Hollandse officieren onder het oog van een bejaard Indisch echtpaar zwegen.

De hele stormdag gisteren hadden ze aan het dek gespeeld. In de vroegte, terwijl het water tegen de gesloten luiken dreunde waren ze wakker geworden door het slingeren van het schip. Hij had zich moeten vastklemmen om door het gangetje de andere hut te kunnen bereiken, waar zij met gesloten ogen in het donker lag.

Tegen het eind van de middag was hij er, met de andere, wild van golven en doof van wind binnengevallen. Het had haar slaap verstoord, haar migraine doen toenemen in de schommeling van de benauwde hut. Waarom altijd die last... fluisterde ze bezwerend; ze was ziek, ze moest rusten, dat wist hij toch wel, rusten voor het kind dat ze verwachtte. Ze fluisterde klagend, terwijl in het andere bed zijn broertje bezweet doorsliep.

Zo was hij in de kleine badkamer, een wit hokje met roestige strepen en op de vloer een nat vlonder. Aan de geverfde wanden kleefde het zout dat de wind binnensproeide bij iedere opwaaiende golf. Toen de andere tenslotte was weggegaan, had hij zich in de lauwe regen van de douche languit op de vloer gelegd, en had wat gespeeld en zich in laten wiegen. Hij dacht niet en wist niet. Er was gebonk van voetstappen over dek, rumoer van de wind, het gebeuk van de golven en het stampen en zuchten van het vermoeide schip.

Tenslotte was hij naar de hut teruggegaan. Hij had echt niet gehoord dat er op de deur van de badkamer gebonsd was. Hij had diepe kringen onder de ogen. Het broertje had overgegeven.

Zo zag hij zijn moeder na dagen terug in het ivoor en zwart dat haar zwangerschap verhulde. Ze was de trap opgekomen en ging langs het raam van de eetsalon over het dek naar de railing. Daar stond ze nu en keek uit. De lange slippen van de wijde dunne mantel wimpelden op. In de koelte van het gebergte was die uit stof geboren in een doolhof van lijnen, een melkweg doorraderd op doorzichtig papier, met gewichten bezwaard, met spelden vastgezet, met geknip over tafel in stukken vervallen,

[p. 1030]

met rijgdraden gehecht en tenslotte uitgestroomd onder het blinkende voetje van de naaimachine. Nu plooide het ivoor zich uitwaaiende rond zijn broertje dat zich aan haar vastklemde, omdat de kloof achter de railing hem bang maakte.

Hij verlangde nu bij haar te staan in de schaduw en, niet te hoog, maar toch op de onderste sport van de railing te tonen dat hij durfde diep beneden het water langs de scheepswand te zien schieten. Hij verlangde ernaar nu naar haar toe te lopen over het dek, tussen de natte mahonie fauteuils door waarvan het zout vroeg in de morgen was afgespoten. Maar de blanke salon hield hem voorlopig nog vast.

Was het werkelijk zo argeloos als het zich voordeed, het avontuur waaraan hij zich zo vermoeid en gewillig had overgegeven? Langer dan hij verwacht had, duurde het voor hij zich kon bevrijden uit de betovering waarin hij geraakt was. Vergeefs schreef hij met een natte duim aan het glas. Maar nog een paar keren moest hij schrijven voordat hij in staat was door de zon heen de schaduw te zoeken aan gene zijde van de verende toegangsdeuren. En nog op de bronzen drempel hield iets hem tegen en dwong hem in het zonlicht op zijn schreden terug te keren. Hij wreef over het venster, hoewel daar geen spoor meer geschreven stond.

En toen hij zich eindelijk had losgemaakt, was het hem nog steeds niet mogelijk zich onvoorwaardelijk aan de schaduwen prijs te geven. Hij stond bevend van kou aan de ijzeren wand van de salon en keek door het venster waarachter hij zojuist nog gestaan had. En toen niemand daar opdoemde keerde hij zich om. De andere was op de railing geklommen, hoger dan hij ooit zou durven en boog zich voorover om de diepte te peilen voordat hij het bleke gezicht naar hem toekeerde. Pas dat gaf de kracht die het hem mogelijk maakte zich uit de betovering los te maken. Sidderend schoof hij, de schouders opgetrokken, tussen de ligstoelen door naar de railing. Hij tastte zich een weg, bevangen door het labyrinth van een droom waarin hij met een kreet de andere had zien opdoemen uit een kolkende schemering waarin hij zichzelf, huilend tegen een spiegel gedrukt, alleengelaten en naakt had teruggevonden.

Aan dek, aan de schaduwzijde van het oorlogsgrijze schip, zag hij in de zon de spiegel van de rivier waarop smalle jongetjes hun prauwtjes lieten dansen. Ver voor het schip uit peddelden ze haastig naar het midden van de rivier en tuimelden er over de boeggolf. Diep onder de scheepswand schoten ze in de schaduwen langs en roeiden vinnig. Maar zodra het zonlicht ze aanraakte, voor ze verloren gingen, greep een verborgen kracht ze en voerde ze mee. De peddel naast zich als een stuur neergestoken in de kolking schoten ze voort en gaven ze zich over aan dat geheimzinig geweld, tot ze zich resoluut, met korte slagen uit de betovering losmaakten en in de zonnige vlakte tussen de rottende waterplanten achterbleven op de spiegel van de rivier.

Zijn moeder deed een pas naar voren. Ze legde een hand op de houten lijst van de railing terwijl zij de andere hand in een korte groet ophief naar de oever. Hij voelde de emotie, zag de mouw terugglijden en het bevende gebaar. Maar het broertje, losgelaten, stribbelde tegen. Het was bang voor de diepte en klemde zich vast aan het ivoor en zwart. Ze deed een pas terug om het gerust te stellen, maar hield haar hand nu voor zich uit gestrekt aan de rand van de railing geklemd. Hij wist nu waarom zij

[p. 1031]

zich had blootgegeven aan de vijandigheid van dit dek en hij liet zijn blik niet wegglijden naar de zonnige oever. Hij staarde omhoog in het beschaduwde masker van haar gezicht, gruwelijk bevlekt met rouge en lipstick, vertekend in het wrede moment, zo afzichtelijk dat hij geschrokken zijn ogen neersloeg naar de tengere hand waarin zwart fonkelde. Maar voor hij zich in de diepte daarachter verloor, voelde hij hoe zij zijn schouder greep. Hij voelde de pijn, de kou, terwijl ze hem tegen zich aantrok om hem te hervinden voordat hij verloren ging.

Maar de andere was triomfantelijk op de railing omhoog geklommen en keek ver uit naar de zonnige oever. Hoger dan hij ooit zou wagen hield die zich met een hand vast en zwaaide daarnaar, terwijl hijzelf hier stond en de ogen sloot om zich in het donker terug te vinden. En toen hij ze weer opende zag hij zijn vader... Door zijn oogharen gluurde hij langs de oever, zag hem, verloor hem telkens weer tussen struikgewas of achter een groep lage nippahpalmen. Hij zag hem stil op een brugje met witgeschilderde leuningen. Hij verloor hem tenslotte in het tropische landschap.

Hij bleef bij de ander toen zijn moeder de kracht vond terug te keren. Wel volgde hij haar nog tot boven aan de trap, waar het zonlicht streek over het damast in het mahoniehouten eetvertrek. Een kristallen confiturehouder legde daar een regenboog over de vloer waar een servet vergeten lag. Maar hij vermeed de strook licht hoewel hij van kou huiverde. Onder zich zag hij het ivoor en het zwart wegzinken in de schaduw, terwijl uit die diepte een Hollander opdoemde, een officier in het wit met witte kniekousen en witte schoenen die snel over dek naar de railing toekwam en eroverheen geleund omlaag keek. Boven, op het sloependek, klonk gestommel. Een kabel bewoog trillend; beneden dreunde een ijzeren luik. De officier keerde zijn rug naar de oever en leunde tegen de ijzeren, witgeschilderde railing. Hij viste een rood-grijs-blauw pakje sigaretten uit z'n borstzakje, spitste de lippen en floot onhoorbaar, terwijl hij met een vinger tegen het doosje tikte. Er schoven een paar sigaretten naar voren waarvan hij zonder te kijken een wegtrok. Hij borg het doosje weer weg, tikte de sigaret op een rozige sterke nagel voordat hij de aansteker zocht. Terwijl hij met holle hand vuur nam, inhaleerde hij diep, blies de witblauwe rook peinzend uit, keerde hun de rug toe en staarde naar de oever tot rond de bocht de houten aanlegsteiger, de Boom, opdoemde met daarachter de bruine en zwarte loodsen.

Zo zagen ze voor het eerst vanaf de hoogte van het aanmerende schip het stadje dat zich uitstrekte in een vlucht van daken. Attap, sirap, dakpan en zink schakeerden zich tussen het stoffige groen van de bomen. Bruinen, zwarten, bestorven oranje en grijs mengden zich met verdord wit, bedaagd oker, bastkleur en de oorlogscamouflage in bruinen en bruingroenen. Dat alles doorraagd met het web van de telefoon en, als laatste verworvenheid, het elektrische licht.

In de diepte versmalde de kloof tussen de schip en steiger. Plukken halfverrotte waterhyacint stroomden heen en weer met de kolkende schroef. Ze dreven onder het plankier uit, bewogen langs de ijzeren scheepswand en zochten een terugweg tussen het balkwerk. Hitte walmde op en stank van carbolineum en verval dreef op de morgenlucht. Koelies sleepten natte trossen over het plankier. In open vakken

[p. 1032]

tussen de bruggen die de steiger met de oever verbonden, klotste het rivierwater vertroebeld en verontrust door het zwoegen van de schroeven.

Er stonden wat Europeanen in groepen te wachten. Ze keken van onder de gleufhoed omhoog. Een vrouw in helderblauwe japon wenkte met een zakdoek naar een kirrende vriendin die een klasse lager zich over de railing boog met een tegenstribbelende chowchow onder haar arm geklemd. Koelies dromden hurkend samen in de schaduw op het houten plankier onder de overhangende goedangdaken. Er kon dadelijk worden gelost. Rijst voornamelijk, en bouwmaterialen voor wegaanleg, een enkele auto.

De Hollandse scheepsofficier met z'n ellebogen op de houten railing hief een groetende hand op naar de kade. Hij trad terug en verdween haastig het trapje af.

Toen wilde de andere naar beneden en hij volgde langs de dekstoelen en vermeed de zonnige deur van de Hollandse eetzaal, waar een Javaanse bediende in het wit was verschenen.