De Gids. Jaargang 153

[p. 826]

Frans Malajuwara
Een Indiaanse visie op 1992

Voor de komst van de Europese kolonisten werd het noordoostelijk deel van Brazilië bevolkt door het volk dat zich Kalihna noemde: Mens - behorend tot het ras van de Tëleüyu. Volgens de overlevering zou het woongebied zich hebben uitgestrekt vanaf het huidige Pernambuco - Recife tot Para - Belem. De eeuwenoude overlevering van familie op familie is voor een groot deel verloren gegaan evenals het volk dat door de komst van de blanke mens was gedoemd tot de ondergang. Er voltrok zich een tragedie die aan de veroorzakers is voorbijgegaan. De geschiedenis vanuit Indiaans oogpunt was van geen enkele waarde. De Indianen waren voor de overweldigers immers geen mensen. Wat van belang was, waren de mogelijkheden die de nieuwe wereld de Europese machthebbers bood op politiek-economisch gebied. De geschiedenis van de Indianen begint dan ook voor de westerse mens pas met de kolonisatie van Columbus (de ontdekking van de Amerika's in 1492). Als de Engelsen zich omstreeks 1650 in het gebied Suriname vestigen, heeft het land al een volk ten onder zien gaan. Voor het gebied van de Guyana's, waarin Suriname ligt, hebben zich voor de Indiaanse bevolking al grote veranderingen voltrokken: de bezetting van Brazilië in 1499 (Vespucci) en in 1500 (Pinzón). De bezetting door de Nederlanders in 1630 van Recife betekende de definitieve ondergang van een Indiaanse beschaving in die regio. De Indiaan is ook voor de Nederlanders geboren en is bezit geworden.

Met de verovering van Suriname door de Zeeuwen in 1667 werd de deformatie van de eigen identiteit van de oorspronkelijke bevolking goed in gang gezet. Antropologen en missionarissen konden hun gang gaan. Het land en de oorspronkelijke bevolking (die zich enigszins gestabiliseerd had van de schok van het kolonisatieproces) kregen direct te maken met het fenomeen waarvoor zij op de vlucht naar nieuwe gebieden getrokken was. De ‘Grote Kannibaal’ was inderdaad door niets tegen te houden. Door onnavolgbare redenaties werd het volk dat zich door de eeuwen heen juist tegen elk ontmenselijkingsproces had verzet, aangeduid met een verbastering van deze eerste aanduiding van de blanke mens. Een volk werd zo bekend als de Caraïben. De overheerser, alleen maar geïnteresseerd in de opbrengsten van het land en de hiervoor noodzakelijke voorwaarden, liet het onderworpen volk als achterlijk de geschiedenis intreden. De normen van de kolonisator werden de maatstaf volgens welke een land als Suriname tot ‘ontwikkeling’ werd gebracht.

De geschiedenis van het jonge Suriname is genoegzaam bekend. Er werden uit Afrika en Azië mensen gehaald en in een nieuwe omgeving ingeplant. Minder bekend is wat dit voor gevolgen had voor de oorspronkelijke bevolking, een volk dat een andere binding had met het land dan de overweldiger met zijn knechten. De Caraïben-filosofie dat de wereld een geschenk is voor de mens, dat vuur, aarde, water en lucht gegeven zijn voor alle levende wezens, maakte ook dat de indringer vrij snel zijn zeer agressieve natuur kon opleggen aan de oorspronkelijke bevolking. De Caraïben in

[p. 827]

Suriname hadden immers het monster van de oorlog - eerst tegen het broedervolk van de Arowakken - opgezet en doorgemaakt onder druk van de kolonisaties. Daarna werden ze gedwongen om strijd te leveren tegen de vloed van overweldigers. Het is uit deze tijd dat het Caraïbische deel van de Indiaanse bevolkig van Suriname bekendheid kreeg als zeer oorlogszuchtig.

De verschillende staatkundige periodes die Suriname tot nu toe heeft doorgemaakt, zijn voor een groot deel politiek aan de Indianen voorbijgegaan. Vanuit de verschillende Surinaamse regeringen is er geen gerichte sociale politieke impuls uitgegaan om het binnenland, zoals het woongebied van Indianen en Bosnegers wordt genoemd, daadwerkelijk in de Surinaamse staat-in-wording te integreren. Dat wil zeggen: de bijna autonome gemeenschappen van Indianen en Bosnegers met hun eigen specifieke regels werden niet in de staatsregeling opgenomen of in de regelgeving nader omschreven. De Nederlandse overheid heeft ook niet de minste moeite hiertoe genomen. Tegenover Paramaribo stonden Indianen als eerste belanghebbenden van het land wetteloos ten aanzien van rechten op grond, op water, op woongebieden, etcetera. Indianen konden echter vanwege de uitgestrektheid van het land en het eigen wereldbeeld in het soms zelfgekozen isolement tot nu toe redelijk hun eigen bestaan leiden.

De staatkundige onafhankelijkheid

In de aanloop naar de staatkundige onafhankelijkheid werden Indianen meer als decorum gebruikt. Door de toenmalige machthebbers werd voldaan aan de eis van het moederland dat alle bevolkingsgroepen bij de onafhankelijkheidsverklaring betrokken moesten worden. Indianen mochten in klederdracht komen dansen ter opluistering van de feestelijkheden. Structureel zou er niets voor dit deel van het Surinaamse volk veranderen. De staatkundige gevolgen waren voor de Indianen zelf op dat moment niet belangrijk. Onafhankelijk waren zij immers altijd al geweest. Ze voelden zich ook niet staatkundig beperkt. Men reisde als vanouds ver over de eigen grenzen heen, zonder enige hinder van controle op hun nationaliteit. De machthebbers voelden zich dan ook helemaal niet geroepen om op dit gebied voorlichting, speciaal gericht naar de bewoners van het binnenland te geven. Als er al stemmen vanuit de Indiaanse gemeenschap opgingen om de eigen rechten te preciseren, dan werd het als niet relevant afgedaan. Indianen konden immers geen rechten doen gelden, omdat er voor hen geen omschreven rechten bestonden.

Missie en zending

Hoewel vooral in het begin van de kolonisatie protestanten actief waren in Suriname in het zendingswerk, zijn de Indianen voor een groot deel tot het katholicisme bekeerd. Later kwam er ook activiteit onder de Indianen van de zending door de evangelische broedergemeente. Daarna werden, zo rond de jaren zestig, de Indiaanse gemeenschappen bestormd door allerlei religieuze sektes. Hun belangstelling was veelal niet gericht op de ontwikkeling van de Indiaan volgens de eigen Indiaanse principes, maar al te vaak een poging of een aanzet om het Indiaanse volksdeel te transformeren naar eigen westerse ideeën. Natuurlijk waren er ook organisaties die een meer structurele aanpak voorstonden die vooral voor de Indianen de voorwaarden moesten scheppen om volgens eigen principes in de Surinaamse staat te integreren. Dit in een veranderend beeld van het missiewerk in de Derde Wereld. Een voorbeeld hiervan is de Pater Ahlbrinck Stichting. Hoe de Surinaamse overheid deze ontwikkelingen in haar beleid naar het binnenland toe inkaderde, is voor de Indianen nooit duidelijk geweest.

Ontwikkelingen na de machtsgreep

In de huidige Surinaamse maatschappij is het Indiaanse deel van de bevolking zich gaan rea-

[p. 828]

liseren dat het gaandeweg totaal niet meer mee dreigt te tellen. Er was altijd al sprake van discriminatie van Indianen, maar in het bestel van 1975 tot 1980 werd het bijna manifest. Na de machtsovername in 1980 door de militairen was er ook in de Indiaanse gemeenschap een herbezinning op de eigen positie. De frustraties van ontkenning van oeroude rechten op de grond van hun voorvaderen - in Indiaanse ogen een mensenrecht - dreven de nieuwe generatie Indianen in de richting van het beloofde ‘revolutionair democratisch proces’. Een proces waarin men wilde participeren. Men zag mogelijkheden om in het revolutionair elan meegedragen te worden naar de verwezenlijking van lang gekoesterde wensen. Men wilde eindelijk erkenning als volwaardig Surinaams staatsburger. De gang van zaken in het revolutionaire proces is bekend.

Minder bekend is dat Indianen in dit proces werden betrokken om langzaam en sluipend ingekapseld te raken in het onderdrukkingsapparaat. Tot rechtvaardiging van dit proces werd, ook door Indianen, verwezen naar de achterstandpositie en gewezen op rassentimenten. Er werd - en wordt nog steeds - gewezen op de ‘rechten’ van het autochtone volk van Suriname om zo Indianen voor eigen doeleinden te gebruiken.

De tragiek van herhaling van de geschiedenis doet zich nu indringend voor in de Surinaamse historie. Wat het nog tragischer maakt, is het feit dat Indianen na 500 jaar van ontkenning nog steeds niet kunnen rekenen op een morele herwaardering van het Indianenbeeld vanuit de westerse wereld. Indianen in de Amerika's verdwijnen, worden afgeslacht, verjaagd, opgejaagd, tot non-personen getransformeerd en de aandacht in de media blijft uit of is beperkt. Het is dus niet verwonderlijk dat uit de verwrongen beeldvorming ten aanzien van Indianen in de wereldopinie een generatie is ontstaan die in extremisme vervalt. Dit is ook het geval in de Surinaamse situatie. Gevoed door vreemde ideologieën over zelfbeschikking is deze groep afgedwaald van het eigen beeld over wat wij hier het Indiaans nationalisme zullen noemen. In deze situatie is het niet moeilijk om, mede door eigen mensen daartoe aangezet, elke valse suggestie tot volledige en gelijkwaardige deelname in de nationale ontwikkeling te accepteren. De Indianen in het algemeen en in het bijzonder die Indiaanse volkeren in Suriname zouden beter moeten weten. Elk idee opgezet vanuit een niet-Indiaanse grondslag is gedoemd te mislukken.

Naar 1992

De prijs voor dit soort pseudo-Indiaans nationalisme is door de eeuwen heen zeer hoog geweest en altijd moesten de Indianen het bekopen. De situatie waarin de Surinaamse Indianen op dit moment verkeren, is op z'n zachtst gezegd deplorabel. Was men sinds de kolonisatie op zoek naar een herwaardering van de eigen identiteit, door de ontwikkelingen is dit streven op een zijspoor gezet. Het eigen handelen is ondergeschikt gemaakt aan andere doeleinden. De belangen waarvoor men zegt op te komen, zijn op deze manier op een hellend vlak geraakt die een Indiaans bestaan versneld naar de ondergang zal voeren. Neemt men als voorbeeld de ontwikkelingen rond de groep in Suriname die zegt gewapenderhand voor de autochtone bevolking haar rechten te willen afdwingen van het centrale gezag, dan is het maar een kwestie van tijd voordat de twee grootste Indiaanse bevolkingsgroepen - de Arowakken en de Caraïben - tegen elkaar opgezet worden.

Een deel van de Indiaanse gemeenschap volgt deze ontwikkelingen nauwlettend. Men is zich ervan bewust dat waar Europa zich klaarmaakt voor de 500ste verjaardag van de ontdekking van Amerika, de Indianen tegenover de grootste uitdaging van hun voortbestaan staan. De problemen waarvoor zij gesteld zijn, zijn zeer complex. Het zal voor een groot deel van de Indianen zelf afhangen of ze een oplossing vinden. Zij zullen de wereldgemeenschap ervan moeten overtuigen dat het na 500 jaar onderdrukking tijd wordt om recht

[p. 829]

te doen aan de oorspronkelijke bevolking van de Amerika's. Voor Suriname zal de Nederlandse overheid op haar morele plicht gewezen moeten worden om op internationaal niveau de rechten van het volk te bepleiten dat mede door haar toedoen nu met de ondergang wordt bedreigd. De Surinaamse overheid zal dit deel van haar volk serieus moeten betrekken in de nationale ontwikkeling. Voor de Indianen is nu meer dan ooit noodzakelijk eensgezind voorwaarts te gaan om hun rechtmatige plaats in te nemen in de Surinaamse gemeenschap. Deze plaats zal volgens eigen inzichten ontwikkeld moeten worden tot blijvend behoud van een Indiaanse identiteit.