De Gids. Jaargang 153

[p. 368]

Lambert Lambertz
Staatszaken

Nieuwsgierig keken overgebleven toeschouwers de zwarte limousine na, terwijl we wegreden in de richting waarin de gouden koets verdwenen was. Minzaam wuifden wij naar de nieuwsgierigen, ik aan het ene, mijn vice-voorzitter aan het andere portierraam. Maar weldra had wuiven geen zin meer. In volle vaart trok het motorescorte de auto met zich mee en de wandelaars op de trottoirs hadden het te druk met elkaar om aan ons nog enige aandacht te schenken.

Aan de voet van het bordes vóór het paleis stonden twee dienaren in livrei te wachten. Met een overdreven gebaar als dat van volwassen mensen, die zich verkleed weten, bogen zij diep voor ons, terwijl ze met één hand de autoportieren openhielden. Op de oprijlaan verschenen de twee andere auto's; onze commissie van acht was nu compleet. De twee mannen gingen ons voor de trappen van het bordes op. Door een wijd geopende deur traden we het paleis binnen, waar ons een kamer gewezen werd terzijde van een lange, brede gang.

Het hoge, gestucte plafond met engelenkopjes in de hoeken, de pluche gordijnen, geplooid in gallons van goudbrokaat, de gobelins die zwaar afhingen langs de wanden; - het gaf aan het vertrek een statigheid die ons allen beving.

‘We moeten natuurlijk eerst antichambreren,’ giechelde een vrouwelijke collega, die van liberale huize was, maar blijkbaar evenmin aan zoveel voornaamheid gewend.

Geen van ons reageerde. Zwijgend bleven we bijeengegroept staan op het blauwe medaillon van het tapijt, alsof de stoelen en de bank met hun damasten overtrek langs de muur niet voor ons bestemd waren.

Lang hoefden we niet te wachten. Er klonk een vastberaden klop op de deur en een rijzige dame trad binnen, gekleed in een robe van donkergroen fluweel. Hare Majesteit wachtte al op ons, zei ze op bijna berispende toon, alsof wij ons niet gehaast hadden geen minuut te laat bij het paleis te arriveren.

‘Wie van u is de voorzitter?’ vroeg zij.

Ik deed een stap naar voren en voegde mij aan haar zijde, toen ze met driftige passen de corridor inliep.

Terwijl ik voortschreed over de eindeloze loper en daarbij angstvallig het blauwig wit van de marmertegels vermeed, gaf de hofdame mij enige waardevolle wenken. We zouden met Hare Majesteit een kopje thee drinken; - op koffie of andere drank was niet gerekend, begreep ik. Er was één uur voor ons bezoek uitgetrokken; op een teken van haar diende ik een eind aan het gesprek te maken. Of ik lucifers of een aansteker bij me had, vroeg zij me nog,

[p. 369]

want de koningin rookte graag een sigaretje bij een ongedwongen samenzijn. Nee, om sigaretten behoefde ik mij niet te bekommeren; de koningin rookte alleen haar eigen merk.

Aan het einde van de donkere gang opende onze begeleidster een deur. We gingen een ruime kamer binnen, die van twee kanten volop licht kreeg uit ramen en glazen deuren, welke uitzagen op een breed gazon, omzoomd door borders met daarachter hoge bomen. De koningin wachtte ons inderdaad al op. In plaats van het plechtige gewaad waarin zij ons zoeven in de ridderzaal had toegesproken, droeg zij nu een stemmige japon met bloemmotieven. De handen in een hartelijk welkom uitgespreid, trad de oude dame op ons toe.

Ik stelde mijzelf en mijn medeleden aan haar voor. Daarna zette ik mij in postuur en zocht houvast bij de rode portefeuille van Marokkaans leer, die de missive bevatte welke onze commissie te brengen had. Op een luide toon, waarvan ik na het bevangen fluisteren zelf schrok, sprak ik de lange zin uit die de griffie mij gegeven had en die ik thuis voor de spiegel van buiten had geleerd.

‘Mevrouw,’ zo sprak ik haar toe, want mijn politieke overtuiging weerhield me ervan de aanspreektitel ‘Majesteit’ te gebruiken, ‘nederig bieden wij u hierbij, ter voldoening van artikel 98 der Grondwet, de opgave van drie onzer leden aan en eerbiediglijk moge ik u verzoeken uit dezen de voorzitter voor het tijdperk van de tegenwoordige zitting onzer Kamer te benoemen.’

Ik overhandigde de koningin de rode portefeuille, die zij zonder hem in te zien terzijde legde. Zij keek mij aan met een twinkeling in de ogen, die welhaast iets olijks had, en zei:

‘En mijnheer, zit er een verrassing in dit jaar?’

De vraag had het effect op ons als van een elektrische schok. Hoe hadden wij een ander als eerste kandidaat voor het presidentschap van onze Kamer kunnen voordragen dan de man die deze netelige taak al zovele jaren met plezier vervulde en die door niemand van ons daarom werd benijd? Een psychologe, onze koningin! Met een enkele kwinkslag had zij de spanning gebroken. Het werkte aanstekelijk op mij.

‘Een zittenblijver, mevrouw,’ reageerde ik op bijna leutige toon.

Of wij misschien tijd hadden een kopje thee met haar te drinken, vroeg de koningin daarna. Ze stelde de vraag op een weifelende toon, alsof zij er serieus rekening mee hield dat deze en gene onder ons zich zouden willen excuseren! Naast ons stonden trouwens al tien stoelen in een kring gereed rond kleine lage tafels, waarop ik theekopjes en schaaltjes met mariakoekjes zag staan.

De koningin vroeg mij naast haar plaats te nemen. Ik zette mij tussen de nauwe leuningen van de kleine fauteuil, met één hand in mijn jaszak zoekend naar lucifers. Juist op tijd! Mijn buurvrouw knipte de beugeltas op haar schoot open en haalde er een pakje sigaretten uit. Het was een bekend merk. Had de hofdame mij tijdig ingelicht, dan had ik zelf haar een sigaretje kunnen presenteren, bedacht ik met enige teleurstelling.

Terwijl ik het lucifersdoosje terugduwde in mijn zak bevoelde ik de pijpekop die daarin stak. De verleiding was groot. Het stoppen van de pijp en deze bedachtzaam aansteken zou me enig respijt verschaffen voor de taak die ik met zorg op me af zag

[p. 370]

komen en waarop ik mij niet had voorbereid. Was ik als voorzitter van onze commissie niet degene die voor de start van het gesprek met de koningin de aftrap diende te geven? Maar nee, een pijp roken in koninklijk gezelschap leek mij ongepast. Gelukkig diende zich een ander oponthoud aan. Er was een lakei verschenen met een groot plateau, waarop theepot, melkkan en suikerpot van Jogya zilver prijkten. Hij ging de kring rond, terwijl onze gastvrouwe uitnodigend naar de theekopjes en koekjes naast ons wees.

Een enkeling knabbelde al op een kaakje en nog steeds had ik geen begin voor onze theekrans weten te bedenken. De koningin begon gelukkig echter over het weer. Waarom had ik dit gespreksonderwerp zelf niet bedacht?

Zij vertelde van de talrijke beukenootjes die zij bij haar ochtendwandeling in de paleistuin aangetroffen had; - een teken dat een strenge winter te wachten stond, vertrouwde zij ons toe. Geen van ons die haar dit wilde betwisten. Integendeel! De diepchristelijke vertegenwoordiger van de boerenstand uit onze commissie viel haar onmiddellijk bij. Hij voerde nog andere tekenen aan. Vele trekvogels waren vroeger dan anders naar het zuiden afgereisd, zei hij met grote stelligheid. Van de verwachtingen omtrent de aanstaande winter vloeide het gesprek moeiteloos naar wetenswaardigheden over de voorbije zomer, toen de koningin geanimeerd begon te vertellen over haar werkbezoek aan een van de eilanden, waar zij getuige was geweest van het binnenhalen van de oogst.

Tevreden leunde ik achterover. Behalve zomer en winter boden de overige seizoenen nog ruime gespreksstof. Niemand van ons echter die na het vrolijke verhaal van de koningin over haar zomerse belevenissen lente of herfst wilde aansnijden en ook zij zelf liet deze jaargetijden onbesproken. Er viel een ongemakkelijke stilte, waarin alleen het getinkel klonk van lepeltjes, die door kopjes werden geroerd en bedachtzaam op het schoteltje werden teruggelegd. Verwoed roerde ik ook zelf door mijn kop, alhoewel ik suiker noch melk in de thee pleeg te gebruiken. Ik had het gevoel dat allen naar mij keken voor een nieuw onderwerp van gesprek.

Ineens wist ik het onderwerp. Behoedzaam zette ik mijn kopje neer.

‘Mevrouw, wat vond u van de troonrede?’

Het was eruit voor ik besefte wat ik gezegd had. Zo'n harde vraag en zonder omwegen ingeleid! Kon je zoiets eigenlijk wel vragen aan het staatshoofd? De ene helft van het gezelschap keek naar mij, de andere naar de koningin. Er verscheen een glimlach op haar gelaat.

‘De troonrede...? U bedoelt of hij dit jaar begrijpelijker is? Of er niet teveel vreemde woorden in zitten?’

Met beide handen greep ik het koninklijke aanbod aan.

‘Ja, ja, precies, mevrouw. U weet, de Kamervoorzitter...’

Had inderdaad onze Kamerpresident de regering niet meermalen gemaand klare taal te spreken? De koningin bleek hiervan terdege op de hoogte. De troonrede van daarnet kende weliswaar niet zoveel ‘vreemde woorden’ als in voorgaande jaren, vond zij. Maar alles was haar toch niet even duidelijk geweest, moest ze bekennen.

Plotseling droeg de vorstin, uit het hoofd citerend, voor:

‘De regering is voornemens om op verzoeken ter ondersteuning van vrouwenhuizen een positieve grondhouding aan te

[p. 371]

nemen.’ Zonder enige overgang, op gewone spreektoon nu, voegde zij eraan toe: ‘Weet iemand van u misschien wat dat zijn: vrouwenhuizen?’ Er verscheen weer die twinkeling in haar ogen, die ik eerder had gezien, en terwijl zij zich naar mij wendde, zei ze: ‘Ik heb het woord maar zo humorloos mogelijk uitgesproken.’ Elke lettergreep proevend op de tong herhaalde zij: ‘Vrou-wen-hui-zen...?’

Spontaan gingen er vingers omhoog in de kring.

Vrouwenhuizen waren lokaliteiten waar alleen vrouwen binnen mochten, wist de een.

‘Nee, nee,’ verzekerde een ander, ‘ook kinderen, een soort crêches...’

De vertegenwoordigster van radicaal links, die zich tot dusver niet had laten horen en in haar pluizige jumper wat uit de toon viel, kwam er nu tussen.

‘Vrouwenhuizen zijn blijf-van-mijn-lijf huizen,’ zei ze met harde stem en op een toon alsof ze verdere discussie wilde uitsluiten.

‘Blijf-van-mijn-lijf huizen zijn het volgens u...?’ zei de koningin met een dankbare blik op de jonge vrouw, ‘wat een aardig woord is dat!’

Mijn partijgenoot, zeer thuis in het constitutionele recht, schiep evenwel weer twijfel. Nee, hij dacht niet dat vrouwenhuizen dezelfde konden zijn als blijf-van-mijn-lijf huizen. De laatste werden al enige tijd gesubsidieerd. Het zou niet passend zijn van het kabinet de koning te laten uitspreken iets ‘voornemens’ te zijn dat het al deed, verklaarde hij met enig aplomb. De pluizige marxiste trok zich in een mokkend zwijgen terug.

Ik nam onze gastvrouw van terzijde op, terwijl zij zich met een gewillig oor van de ene naar de andere spreker wendde. In houding en gebaar herkende ik iets dat ver weg in mijn herinnering verscholen lag. Het was de wijze waarop zij zich bewoog, wanneer ze zich van de een naar de ander keerde. Plotseling wist ik wat ik daarin herkende. De koningin bewoog zich op dezelfde manier als ik het in mijn jeugd Sinterklaas had zien doen: niet door met het hoofd van links naar rechts te gaan, maar door tegelijk met het gezicht het hele bovenlichaam te draaien in de richting van degene die tot haar sprak. Het is deze motoriek - die je ook bij iemand als de paus kunt zien - welke heilige en vorstelijke figuren van gewone mensen onderscheidt, begreep ik nu.

We kwamen er niet uit wat vrouwenhuizen waren. Het gesprek stokte weer. Verstolen keek ik op mijn horloge. De vrouwenhuizen hadden ons slechts enkele minuten verder gebracht. Het uur was nog lang niet om! Ik had van mijn kant mijn best gedaan, vond ik, nu moest iemand anders maar eens het voortouw nemen. Mijn stille wens werd meteen vervuld. De vice-voorzitter, een kleine, driftige christen-democraat, die aan de andere kant van de gastvrouw zat, nam het woord.

‘Het is wellicht interessant voor u, Majesteit, te weten wat wij zoal in de Kamer doen,’ zo sprak hij tot haar.

Waar wilde hij in 's hemels naam naartoe?

‘Ziet u Majesteit,’ vervolgde de christen-democraat op zalvende toon, ‘ik ben zelf een man van Verkeer en Waterstaat, maar zo heeft ieder van ons een specialisme in de Kamer.’

Dit dreigde oeverloos te worden, wij met al onze specialismen! Dat kon wel uren duren. Moest ik niet ingrijpen?

Nee, hij wilde het niet hebben over dat

[p. 372]

brede terrein dat Verkeer en Waterstaat bestrijkt, ging mijn collega voort, maar over zomaar een kleine actualiteit waarop hij recentelijk gestoten was. Hare Majesteit had waarschijnlijk al wel iets erover in de krant gelezen.

De koningin knikte heftig, zonder nog te weten waarom het ging, maar als om te kennen te geven dat zij inderdaad dagelijks de kranten spelde.

In de zeevaart was men ertoe overgegaan vrachtschepen weer met zeilen uit te rusten, vertelde de deskundige voor de droge en natte waterstaat op geheimzinnige toon.

Ik zag hoe de koningin zich naar hem toe draaide.

‘Koopvaardijschepen weer met zeilen...? Zoals in de tijd van de voc, bedoelt u?’

‘Ja, ja,’ verzekerde hij haar en zei dat de Japanners zelfs hun mammoettankers van mast en zeilen hadden voorzien.

Er verscheen een uitdrukking van ongeloof op het gezicht van de koningin, terwijl zij zich nu wendde naar de kring, alsof zij bij ons wilde achterhalen of zij voor de mal gehouden werd. Onze spraakzame nauticus was dit niet ontgaan.

‘Ja werkelijk waar, Majesteit!’ riep hij luid en als om lijfelijk zijn beweringen te staven, sprong hij op van zijn stoel en strekte de armen wijd uiteen. Daar stond hij wijdbeens tussen twee iele tafeltjes en maakte, schuin naar beneden, naar zijn buurvrouw kijkend, gebaren die wel iets weg hadden van die van een kind dat een vliegmachien wil nadoen. De mammoettanker met bollende zeilen, die hij blijkbaar wilde uitbeelden, zou niemand erin herkend hebben.

Ik zag dat de koningin steun zocht aan de overzijde van de kring, waar de hofdame zat, en hoe zij probeerde haar blik te vangen. Maar deze staarde verbouwereerd naar de kleine, dikke man, die nog steeds verstrikt was in zijn pantomime. Het was mijn taak de situatie te redden, dat was duidelijk. Ik tikte de koningin op de knie, omdat ik geen andere mogelijkheid zag haar aandacht te trekken.

‘Majesteit,’ stamelde ik ter compensatie van mijn astrant gebaar, ‘ik geloof dat wij niet langer beslag mogen leggen op uw tijd...’ Vertwijfeld zocht ik naar een nadere motivering; ik kon toch moeilijk zeggen dat het tijd werd voor haar middagslaapje? Gelukkig viel de koningin mij bij.

‘Ja, ja, mijnheer, u zult het allemaal wel druk hebben in de Kamer.’

Onze zeevaartkundige collega, die nog steeds met gespreide armen naar de koningin gebaarde, gaf zijn pogingen op en liet moedeloos de handen langs het lichaam vallen.

De drie auto's stonden al te wachten aan de voet van het bordes. De motorescorte was ons ontvallen, maar de chauffeurs gaven op eigen initiatief vol gas en leverden ons met gezwinde spoed weer op het Binnenhof af. Hier wachtte mij het slot van mijn gewichtige taak. Aan het hoofd van de commissie trad ik het Kamergebouw binnen. Toen ik mij door de zware gordijnen een doortocht baande, trof ik echter een praktisch lege vergaderzaal aan. Ik beklom het spreekgestoelte en vond daar de tekst gereed, waarmee ik de Kamer mededeling had te doen van de goede afloop van onze missie.

‘Mijnheer de voorzitter!’ zo las ik voor: ‘De commissie, door de Kamer belast met het aanbieden van de voordracht voor de benoeming van de voorzitter voor de komende zittingsperiode, heeft zich gekwe-

[p. 373]

ten van haar taak. Onder dankzegging heeft Hare Majesteit van de voordracht kennis genomen en zal daarop welwillend beschikken.’

De geringe aandacht voor de boodschap van onze vorstin stelde mij diep teleur. Ik vond dat ik het hierbij niet laten kon.

‘Het is misschien wel aardig,’ zei ik tot de enkelingen in de zaal, ‘jullie te vertellen over het gezellige gesprek dat we hebben gehad met de koningin.’

Ik had nauwelijks deze zin uitgesproken of de zaal stroomde vol met mijn collega's, terwijl vanachter het gordijn talrijke parlementaire journalisten naar mij gluurden. Nog nooit had ik in de Kamer zo'n ruim gehoor gehad! Ik vertelde van de beukenootjes, die een strenge winter voorspelden, van het oogstfeest op het eiland, dat de koningin zoveel vreugde had bereid, en van de vrouwenhuizen, die zowel de koningin als ons in verwarring hadden gebracht. Van de zeilgetuigde mammoettankers zei ik maar niets. Dat moest de vice-voorzitter zelf maar doen, vond ik. Wel wilde ik nog vertellen van de kwinkslag van de koningin en hoe prompt ik daarop had gereageerd.

Maar een driftig gehamer naast mij onderbrak mijn verhaal. De man die ik zojuist in zijn voorzittersfunctie bestendigd had, keek me met boze blikken aan.

‘Mijnheer, houdt u alstublieft op; ik moet u het woord ontnemen!’ riep hij naar mij.

Snel deed ik er het zwijgen toe. Met het schaamrood op de kaken zocht ik mijn plaatsje op, op de achterste rij van de groene bankjes. Wat had ik misdaan?

Geagiteerd klom de fractieleider naar boven en boog zich over mij heen.

‘Weet je wel wat je daar gedaan hebt?’ siste hij me toe. ‘Je hebt het geheim van Huis ten Bosch geschonden!’