De Gids. Jaargang 152

[p. 970]

De waarde van de Stichting voor Vertalingen

Het aloude cliché dat Nederland (en Vlaanderen evenzeer) een land is van schilders, is niet alleen te danken aan de kwaliteit van de schilderkunst van de zeventiende eeuw, maar ook aan de intensieve export van schilderijen van Hollandse en Vlaamse meesters naar alle Europese hoven van die tijd die zich respecteerden.

Een geheel ander lot viel de literatuur van de lage landen ten deel. Pas in de afgelopen decenniën dringt het in andere landen door dat er goede schrijvers zijn in Nederland en Vlaanderen, en interessante boeken die het waard zijn vertaald en internationaal gelezen te worden. Schoorvoetend, maar in toenemende mate, worden hedendaagse schrijvers, en zelfs enkele van hun grote voorgangers (bijvoorbeeld Multatuli, Van Schendel, Slauerhoff) in allerlei talen uitgegeven. De Nederlandstalige schrijvers beginnen internationaal een beetje mee te tellen. Of, om het anders te zeggen, de Nederlandse literatuur blijkt voldoende kwaliteit te bezitten om een buitenlands publiek te boeien. Dat is verheugend, want elke kunstenaar richt zich in beginsel tot de gehele mensheid en niet slechts tot zijn rechtstreekse omgeving, zeker in een tijdvak van steeds intensievere internationale betrekkingen en wisselwerkingen.

De ‘ontdekking’ van de Nederlandse en Vlaamse schrijvers door uitgevers in andere taalgebieden is niet vanzelf gekomen. Tal van schrijvers, vertalers, docenten Nederlands in het buitenland en uitgevers zijn op internationale beurzen en congressen sinds lang onbezoldigde ambassadeurs van de Nederlandse literatuur. Bovendien bestaat er sinds 1954 voor die onontbeerlijke individuele activiteiten een coördinatiepunt, de Stichting ter Bevordering van de Vertaling van Nederlands Letterkundig Werk te Amsterdam - een omvangrijke benaming voor een instituut van slechts enkele personeelsleden. Dit kleine, door de Nederlandse en Vlaamse overheden bekostigde instituut is erin geslaagd veel meer lijn en continuïteit te brengen in de internationale aandacht voor Nederlandse literatuur. Dit geschiedt door het laten vervaardigen van proefvertalingen, door het informeren van vertalers uit het Nederlands over de recente Nederlandse literatuur, door het bezoeken van uitgeverijredacties in vele landen en het aanwezig zijn met een informatiestand op boekenbeurzen, en door het subsidiëren van vertaalkosten. Met relatief zeer bescheiden financiële middelen is een aanzienlijke goodwill opgebouwd voor de literaire wereld in Nederland en Vlaanderen. Vele (Europese) landen voeren een veel omvangrijker en ‘duurder’ promotiebeleid voor hun literatuur dan Nederland en Vlaanderen, maar toch kan onze kleine Vertaalstichting, dankzij de goede samenwerking met vertalers, auteurs en uitgevers, de steeds fellere concurrentieslag op de internationale literaire markt heel behoorlijk doorstaan.

De laatste jaren is de Vertaalstichting herhaaldelijk in het nieuws gekomen wegens financiële problemen, zoals ook in de afgelopen maanden. Ooit waren er problemen door het volstrekt achterstallige betaalgedrag van de Vlaamse subsidiegever. Later bestonden de

[p. 971]

moeilijkheden uit het structureel achterblijvend aandeel in de subsidieverhouding van de Vlaamse overheid - die had nagelaten de betalingen te indexeren volgens de algemene prijsstijgingen. Onlangs werd de financiële nood veroorzaakt door het staken van alle betalingen door de Vlaamse subsidiegever, omdat de huidige cultuurminister meent dat het beleid van de Vertaalstichting niet overeenstemt met zijn wensen.

Achter die Vlaamse schermutselingen tegen de gezamenlijke literatuurpromotie van Nederland en Vlaanderen gaat een fundamenteel verschil van opvattingen schuil. De Nederlandse overheid heeft, deels door schade en schande wijs geworden, gekozen voor een beleid ‘op afstand’, ver van de politieke arena en rechtstreekse politieke invloed. Dat is, voor wat het cultuurbeleid op literair gebied betreft, vastgelegd in de ministeriële Nota Letterenbeleid van 14 november 1988; daarin wordt ook het beleid voor de Vertaalstichting omschreven en veilig gesteld.

De Vlaamse (en Belgische) overheid voert beleid vanuit een geheel andere traditie; daar is cultuurpolitiek in de eerste plaats een politieke zaak, en een zekere mate van politieke bemoeienis (zoals het benoemen van partijgenoten of het eenzijdig bevorderen van activiteiten die passen binnen een politieke ‘kleur’) wordt daar vrij normaal gevonden. De budgettaire schermutselingen van het Vlaamse cultuurministerie rondom de Vertaalstichting zijn in feite gericht op het vergroten van de rechtstreekse invloed van de Vlaamse politiek op de activiteiten van de Vertaalstichting. Dat staat uiteraard haaks op de Nederlandse opvattingen, zodat er thans maar twee oplossingen lijken te bestaan: of de Vertaalstichting gaat te gronde aan de incompatibiliteit van de doelstellingen der respectieve subsidiegevers, ofwel zij wordt ‘overgenomen’ door een van beide overheden, waarbij de Vlaams-Nederlandse samenwerking op vertaalgebied wordt beëindigd.

Een derde oplossing is door sommige politici in Nederland en Vlaanderen aangedragen, namelijk de overheveling van de Vertaalstichting naar het supranationale orgaan De Nederlandse Taalunie. Die Taalunie is, zoals bekend, een soort Unesco voor de Nederlandse taal en literatuur, en in ieder geval even bureaucratisch en even verpolitiekt. Want ook de Taalunie lijdt aan het ambtelijke cultuurverschil tussen Nederland en Vlaanderen; de Nederlandse medewerkers en afgevaardigden worden in beginsel benoemd om hun geschiktheid en deskundigheid, terwijl de Vlaamse collega's benoemd zijn om partijbelangen te behartigen, al zal dat niet zo gauw openlijk worden erkend. Het ‘overhevelen’ van de Vertaalstichting naar een Taalunie, die zelf innerlijk verdeeld is, is derhalve een uiterst onaantrekkelijke oplossing voor wie wil streven naar een objectieve en representatieve bevordering van de Nederlandse literatuur in het buitenland.

De Vertaalstichting is een nuttig en relatief goedkoop coördinatiepunt voor de Nederlandse literatuur in het buitenland gebleken. De ambassades van Nederland en België zijn in het geheel niet geëquipeerd om die functie over te nemen. Het is daarom te hopen dat de Vlaamse overheid alsnog bereid kan worden gevonden om voor de Vertaalstichting eveneens te kiezen voor het ‘besturen op afstand’, ver van politieke belangen op korte termijn, en los van partijkaarten van schrijvers, vertalers en cultuurfunctionarissen.

De Vertaalstichting is veel te waardevol om haar over te leveren aan de politieke arena. De Nederlandse literatuur moet immers in de internationale concurrentieslag bij het dingen naar de gunst van uitgevers en publiek in andere landen voldoende kansen blijven krijgen. - LvK.