De Gids. Jaargang 151

[p. 924]

H.B.G. Casimir
De bom

Wanneer ik lees over natuurrampen, over aardbevingen en vulkaanuitbarstingen, over wervelwinden en overstromingen, dan word ik telkens opnieuw getroffen door de milde goedertierenheid van moeder aarde. Want hoe klein, hoe onschuldig zijn deze storingen vergeleken met wat wij mensen onszelf kunnen aandoen. Toegegeven, een kosmische ramp is mogelijk. Uit de wereldruimte kunnen zeer grote meteorieten aan komen stormen. Het verdwijnen van de dinosaurus zou het gevolg van zo'n botsing kunnen zijn geweest en men heeft zelfs beredeneerd dat iets dergelijks eens in de 28 miljoen jaren is voorgekomen. Het heeft geen zin zich over deze dreiging zorgen te maken: we moeten dit onvermijdelijke risico accepteren. Ook de in de aanhef genoemde gevaren accepteren we. Mensen wonen in streken waar aardbevingen frequent zijn, wonen binnen dijken die het bij storm kunnen begeven, stroomafwaarts van stuwdammen die vroeger of later wel eens zullen bezwijken, of aan de voet van hellingen waar lawines kunnen neergaan. We accepteren, maar wel trachten we met technische hulpmiddelen de gevaren zoveel mogelijk te beperken.

Wat moet onze houding zijn ten opzichte van de dreiging van een oorlog en vooral van een nucleaire oorlog, die, wanneer ze werkelijk in volle omvang zou uitbreken, de ‘gewone’ natuurrampen duizendvoudig zou overtreffen? Het vermijden van een dergelijk conflict is voor de mensheid in haar geheel belangrijker dan ieder ander probleem en dat geldt zeker voor Nederland, dat bij een kernoorlog nauwelijks overlevingskansen zou hebben. En al is de invloed van Nederland op de internationale politiek slechts gering, dat is geen reden om het probleem van ons af te schuiven en dezelfde fatalistische houding aan te nemen als ten opzichte van een kosmische ramp.

Is men zich voldoende bewust van de omvang van het gevaar? Iedereen weet dat het bij de Stopera om miljoenen guldens, niet om tienduizenden gaat. Weet men ook dat de eerste ‘atoombom’ een explosieve kracht had overeenkomende met 15 kiloton - niet 15 ton - tnt? En beseft men wat dat betekent? Vijftien ton, dat is een grote vrachtauto vol. Vijftien kiloton, dat zijn duizend vrachtauto's, dat wil zeggen een file van 10 kilometer! Laatst is er in de usa in aanwezigheid van Russische waarnemers een bom van 150 kiloton tnt-equivalent tot ontploffing gebracht. Een dergelijke middelgrote bom correspondeert met een file van met tnt geladen vrachtauto's die reikt van Amsterdam tot Rotterdam via Haarlem, Leiden, Den Haag en Delft. En van dergelijke bommen zijn er tienduizenden in voorraad. Zelfs de kleinste, zogenaamd taktische wapens zijn nog altijd vele duizenden malen krachtiger dan de bommen waarmee terroristen het Nabije Oosten en Ierland onveilig maken.

Het ongeluk in Tsjernobyl was leerzaam. We hebben er in Nederland vrij verstandig op gereageerd. Nu ja, die spinazie hadden we wat mij betreft ook wel kunnen eten (zolang we doorgaan met miljoenen sigaretten per jaar te roken), maar dat is een detail. Met één op hol geslagen reactor op enige duizenden kilome-

[p. 925]

ters afstand weten we nog wel raad. Maar hoe zou het gaan met een dergelijk ongeluk binnen onze grenzen? En dat is dan nog maar een kleinigheid vergeleken met één waterstofbom, bij voorbeeld op de basis Woensdrecht.

Kunnen we erop vertrouwen dat de grote mogendheden, vooral de usa en de ussr, voldoende doordrongen zijn van het feit dat een nucleaire oorlog tot een totale vernietiging zou leiden? Tot nog toe hebben ze wel daarnaar gehandeld. De verleiding om in Vietnam kernwapens te gebruiken moet voor de Amerikanen groot zijn geweest; ze hebben er niet aan toegegeven. Voor de Russen in Afghanistan gold allicht hetzelfde. Intussen gaan de twee partijen wel door met het uitbreiden, althans met het verfijnen van hun arsenaal, al worden sommige soorten van raketten afgeschaft. Daardoor wordt weliswaar de afschrikking tegen een eerste aanval met ‘strategische’ wapens steeds groter, maar tevens vermindert de afschrikking tegen beperkte vormen van agressie. De kernwapens zijn geen waarborg voor een duurzame vrede.

Verontrustend vind ik het dat op de geheel nieuwe situatie de oude terminologie wordt toegepast. Strategisch betekent niet meer ‘de grote lijnen van een militair actieplan betreffend’, maar ‘de vernietiging van steden en industrieën en het doden van zoveel mogelijk burgers beogend’. Ook zou ik in plaats van over ‘nucleaire taken’ liever over ‘opdrachten tot massamoord’ spreken. Het gevaarlijkste van alles is echter het feit dat steeds meer landen de beschikking zullen krijgen over enkele atoombommen en dat waarschijnlijk binnenkort ook sommige terreurgroepen er de hand op zullen weten te leggen. Zullen deze dezelfde wijze terughoudendheid betrachten als de grote naties tot nog toe hebben gedaan? Het lijkt niet waarschijnlijk. Zou Nederland juist wat de controle op kleinere landen betreft een nuttige rol kunnen spelen?

Ik weet weinig van internationale politiek en nog minder van oorlogvoering en deskundigen zullen met mijn naïeve onwetendheid spotten. Maar ik weet wel iets van natuurkunde en van techniek en ik weet erg goed wat een factor miljoen betekent. Ik zie niet goed wat Nederland kan doen, maar laat ons allen er bij onze deskundigen en onze bestuurders op blijven aandringen dat alles wordt gedaan dat op enigerlei wijze tot het verhinderen van kernexplosies kan bijdragen. Ongetwijfeld zou een nucleaire oorlog de oplossing van vele andere problemen betekenen. Als er geen Nederlanders meer zijn, zijn er ook geen drugverslaafden, geen misdadigers, geen aidspatiënten en geen werklozen meer. Ik vind dat geen gewenste oplossing: ik vind ondanks alles het de moeite waard te vechten voor het voortbestaan van onze cultuur... wat zeg ik, voor het voortbestaan van menselijk leven op aarde.