De Gids. Jaargang 151

Juridisch leven
F.E. Frenkel
Gezondheid en veiligheid - beleid of recht?

Iemand die elke dag een paar borrels drinkt, handelt niet onrechtmatig. Hij verschaft zich geen voordeel boven degene die in het geheel niet drinkt. Uit een oogpunt van volksgezondheid acht men het gedrag echter toch bedenkelijk, zodat vorig jaar van overheidswege een ontmoedigingscampagne is ingezet. Reeds voordien vond een wens tot ontmoediging uitdrukking in een beleid dat op alcolholhoudende drank accijns hief en die regelmatig verhoogde. Het te ontmoedigen gedrag was derhalve niet onrechtmatig, maar duur.

Iemand die wel eens een stick rookt, handelt wel onrechtmatig. Door zijn overtreding van de Opiumwet verschaft hij zich volgens de gangbare strafrechtstheorieën een voordeel boven de wetsgetrouwe burger die dat niet doet. Dit voordeel dient hem te worden ontnomen c.q. zijn gedrag ingepeperd met een straf. Het gedrag is niet slechts duur, maar de onrechtmatigheid moet worden gedemonstreerd en vergolden.

Toch is ook het roken van een stick ooit tot strafbaar feit gemaakt om precies dezelfde redenen van volksgezondheid. Maar daar komen nu primair politie, officieren van justitie en rechters aan te pas.

Het lijkt mij onwaarschijnlijk dat er ook maar iemand meent dat een bijzondere eis van Gerechtigheid dit verschil in beoordeling en behandeling van gedrag heeft teweeggebracht. Toch is het juist dit juridisch onderscheid dat voor de betrokkene tot niet onbelangrijke en voor de probleembenadering merkwaardige gevolgen leidt.

Een aantal jaren geleden behandelde ik op mijn colleges het in een boek uit de jaren vijftig stammend geval dat op een goed overzichtelijke en brede rijweg toch voortdurend tegenliggers op de weg-as schampten of botsten. Ter plaatse was sprake van een lichte bocht in de

[p. 664]

overigens kaarsrechte weg, waar de verkeersdeelnemers dan niet (meer) voldoende rechts hielden. Uit een oogpunt van vooral ook generale preventie stegen de door de rechter opgelegde boetes tot maximumhoogte, zonder dat dit ook maar enig gunstig gevolg had. Toen werden er voor en in de bocht kalkstrepen op het wegdek aangebracht, waarna de botsingen ophielden.

Op mijn college stelde ik vervolgens dat dit resultaat natuurlijk verheugend was, maar dat hiermee versluierd werd dat die autobestuurders toch voortdurend de verkeersregels overtreden hadden en dat zij ten onrechte de straf, die hun ook voor andere plaatsen de regel zou inscherpen, nu ontliepen. Dit oordeel bleek vervolgens door vrijwel alle studenten te worden gedeeld. Een flauwe kunstgreep, een karikatuur die de werkelijkheid geweld aandoet?

Twee berichten uit het juninummer van Alcohol Actua van het Bureau Alcohol Voorlichtingsplan onder auspiciën van het ministerie van wvc. In Papendrecht placht de politie met verborgen camera's de rijders door rood licht te betrappen. Het resultaat was een groot aantal bonnen, maar geen afname van de niet ongevaarlijke overtredingen. Sinds men, althans dat valt uit het bericht op te maken, met grote borden waarschuwt dat er gecontroleerd wordt ‘is er (bijna) niemand meer die door het rode licht rijdt’ en nam de verkeersonveiligheid af. Dat echter prioriteit van doelgerichtheid van regels boven de prioriteit van het ‘straffen’ bij politie en justitie niet voor de hand ligt, blijkt uit het tweede bericht. Voorlichtingscursussen aan automobilisten die beschonken achter het stuur hebben gezeten, boekten goede resultaten. Er bleek sprake van belangrijk minder recidive en eveneens werd bij een groot percentage rijders verandering in het drinkgedrag geconstateerd. Het bleek echter tevens dat de opkomst voor deelneming aan deze cursus veel groter was wanneer deze deelneming tot strafvermindering kon leiden. Dit laatste nu is tegen het zere been van de Verkeerscommissie van het openbaar ministerie. Strafcompensatie past volgens hen niet in het kader van een forse aanpak van het rijden onder invloed. Volgens mij wordt de oude volkswijsheid dat men meer vliegen vangt met stroop dan met azijn aldus geïnterpreteerd dat je met azijn ook vliegen kunt vangen, weliswaar minder en voor de vlieg onaangenamer, maar dat dit voor het onaangename gedrag van de vlieg passend is. Of, met een variant op de slogan van het Bureau Voorlichtingsplan: strafrechtspleging, althans met het tegenwoordig gebruikelijke begrippenstelsel, maakt meer kapot dan je lief is.

Naschrift: blijkens berichten van 25 juni heeft de minister van justitie de knoop doorgehakt en de cursus met mogelijke strafvermindering in alle arrondissementen ingevoerd. Men mag hopen dat deze zwaluw veelbelovend zal blijken te zijn op dit de laatste tijd fors gekritiseerde departement.