De Gids. Jaargang 150

[p. 129]

Chun-chan Yeh
Een reis om te onthouden

Het eerste Nederlandse literaire werk dat ik ooit heb gelezen was een wijsgerig sprookje, getiteld De kleine Johannes. De schrijver was Frederik Willem van Eeden, een van de redacteuren van De Nieuwe Gids. Eigenlijk is dit een poëtisch sprookje, en zowel symbolisch als realistisch. Ik zat toen op de middelbare school en begon net belangstelling te krijgen voor de letterkunde. Het boek appelleerde aan mijn gevoel en verbeeldingskracht. De weinige buitenlandse auteurs die ik toentertijd had gelezen, behoorden merendeels tot de negentiende-eeuwse Russische, Franse, Engelse en Scandinavische realisten. De manier waarop zij in hun werk het leven en de sociale problemen beschreven en de oplossingen die ze bedacht hadden, kwamen overeen met de idealen van de Chinese jongeren in die tijd: vrijheid, democratie, het individu dat zichzelf bevrijdt uit de feodale banden, en sociale gerechtigheid. Van Eedens verlangen naar het Grote Licht en de speurtocht die hem voerde naar ‘de grote, donkere stad van menselijkheid en ellende’ raakten hen in het hart. Maar wat vooral mijn aandacht trok was het feit dat het boek (in 1926) in het Chinees was vertaald door de grondlegger en grote man van de moderne Chinese letterkunde, Lu Xun. Wat had hem ertoe gebracht dit werk te vertalen? Hij moest beslist geïnteresseerd zijn in de Nederlandse letterkunde.

Vanaf die tijd ging ik ook belang stellen in de letterkunde en het land en volk van Nederland. Helaas was de Nederlandse taal voor ons bijna niet toegankelijk. In Chinese vertaling was alleen De kleine Johannes te krijgen en dan nog indirect vertaald vanuit het Duits. Het enige dat ik over Nederland zelf kon ‘lezen’ waren de genrestukken van Rembrandt van Rijn. Ik verbaasde me erover dat de bewoners van het Nederlandse platteland en de kleine steden zo veel met hun Chinese pendanten gemeen hadden. Ik voelde me onmiddellijk aangetrokken tot hen en tot het land waarin zij hadden geleefd. Maar nadat de Japanners in 1931 het noordoosten van China (Mantsjoerije) bezetten, raakte ons land verwikkeld in een reeks oorlogen waardoor ik geen enkel buitenlands boek te pakken kon krijgen, laat staan een boek uit Nederland. Pas in het begin van de jaren veertig, toen ik naar Engeland kwam om in opdracht van het Britse ministerie van voorlichting het Britse volk voor te lichten over de Chinese bijdrage aan de wereldwijde strijd tegen het fascisme, kreeg ik een kans om Nederlanders te ontmoeten.

De eerste Hollander met wie ik kennismaakte, was de schrijver Jan de Hartog. Hij was toen nog getrouwd met Angela Lewes, de stiefdochter van J.B. Priestley, en woonde vlak bij diens huis op het eiland Wight, waar ik als vriend van de Priestley's in de weekends logeerde. We hebben heel wat avonden doorgebracht met gezellige kout. Jan was een forse man met een luide stem. Hij had zeeman kunnen zijn op elke boot van elke nationaliteit.

De tweede Nederlander met wie ik bevriend raakte, was Van der Loon, die nu Chinees doceert in Oxford. We waren jaargenoten op King's College in Cambridge en aten vaak samen in de mensa. Hij was een introvert man

[p. 130]

met een groot gevoel voor humor, die gemakkelijk voor een Engelse gentleman had kunnen doorgaan. Geen van beiden hadden ze ook maar iets gemeen met de beschrijvingen van Hollanders die ik had gelezen: ‘Een volk met een slimme handelsgeest.’

Hierna heb ik nog dertig jaar moeten wachten voor ik persoonlijk met land en volk zou kennismaken. Dank zij de inzet van mijn vriend Martin Mooij kon ik in de zomer van 1985 voor het eerst een reis naar Nederland maken, op uitnodiging van de Rotterdamse Kunststichting. Maar Martin was mijn werkelijke gastheer. Ik werd in zijn huis opgenomen als lid van het gezin. Ik denk dat ik deze mensen heel wat last heb bezorgd, want tenslotte brengt een extra gezinslid ook extra zorgen met zich mee. Maar ik heb onbezorgd bij hen gelogeerd zonder enige belemmering te ondervinden van het feit dat ik oosterling ben. We gingen met elkaar om als mensen die al jarenlang met elkaar bevriend zijn. Dit gold niet alleen voor hen, maar ook voor hun vrienden en kennissen, zoals Joke Gerritsen, en andere jonge schrijvers. Ik was bijzonder onder de indruk toen Martin een keer met zijn jonge vakgenoten een zakelijke bijeenkomst had in de zitkamer. Men voelde zich niet in het minst gestoord door mijn aanwezigheid. Integendeel, om mij in staat te stellen te begrijpen waarover zij het hadden, sprak iedereen Engels. Ze behandelden mij als een van hen, in de geest van het Chinese spreekwoord: ‘Alle mensen zijn broeders.’ Het lijkt erop dat ook de Nederlanders in deze geest leven.

Ook met andere Nederlandse letterkundigen had ik zo'n beetje dezelfde ervaringen. Onvergetelijk zijn voor mij twee gelegenheden waarbij ik hen meemaakte in een groter verband. De eerste was een bijeenkomst onder auspiciën van de Nederlandse Penclub in Amsterdam, waarbij we net zo vrij onze mening over literaire zaken uitwisselden alsof we onder elkaar waren als intieme vrienden.

Bij de andere gelegenheid las ik uit mijn werk voor in een Rotterdamse boekhandel. Er waren daar veel schrijvers en jeugdige literatuurfans en medewerkers aan het wereldberoemde Rotterdamse poëziefestival aanwezig. Ik was diep onder de indruk van de warme ontvangst die mij ten deel viel en vooral van de directe, openhartige vragen die ze mij stelden en die tot een uiterst levendig, stimulerend debat leidden.

De wederzijdse belangstelling en het vertrouwen dat bij die gelegenheid ontstond bleven mijn deel toen ik weer terug was in Peking en kregen zelfs nog een vervolg in de herfst daarna. Toen kwam namelijk Mischa de Vreede mij opzoeken in mijn bescheiden woning in een van de eeuwenoude hutongs (volksbuurten met om binnenplaatsen gegroepeerde huizen) van de hoofdstad. We hadden een hartverwarmend gesprek over literatuur en alles wat er verder onder de zon is. Er was geen enkele kloof tussen ons.

Meestal staat een schrijver niet bepaald op gelijke voet met zijn uitgevers, aangezien hun relatie zo'n beetje kan worden gezien in termen van ‘kapitaal en arbeid’. Maar mijn ervaringen met Laurens van Krevelen, de directeur van Meulenhoff, gaven blijk van het tegendeel. Hij is een beminnelijk man, die evenwel recht door zee gaat en een ware hartstocht voor goede literatuur paart aan gevoel voor humor en een juiste kijk op het zakelijke aspect van het literaire bedrijf. Hij wist letterlijk elk probleem waar we op stuitten binnen een minuut op te lossen en dit ook nog op een prettige manier. Misschien hoort dit bij de traditie van het huis Meulenhoff. Ik kan het nu heel goed plaatsen dat, toen Zola verwikkeld raakte in de Dreyfus-affaire, de oude Meulenhoff briefkaarten liet drukken en verspreiden om hem te steunen. Deze zorg voor de letteren is ook in China een traditie. Volgens mij is dit een tweede punt waarin onze culturen elkaar kunnen ontmoeten.

Martin Mooij heeft er ook voor gezorgd om de culturele ontmoeting voor mij op nog meer manieren te verwezenlijken. Hoewel hij het heel druk had, hebben hij en zijn vrouw Connie het toch kunnen regelen om mij door het wijde landschap van Nederland te rijden, waar orde-

[p. 131]

lijke groente- en fruitkwekerijen, die aan de zee zijn ontworsteld door louter menselijke wilskracht en stugge volharding, een idyllisch beeld vormen in een decor dat verder bezaaid is met windmolens en moderne gebouwen. Er was daarin niets dat het oog stoorde. Deze harmonie, die voortkomt uit het samengaan van een traditionele smaak met gevoel voor moderne ontwikkeling, is misschien een traditie van de Nederlanders, maar stellig ook van de Chinezen.

Op de avond dat ik in Nederland aankwam, namen Martin, Connie en Joke me mee naar Gouda. Ik was volkomen gefascineerd door de schoonheid van het stadje en de ouderwetse sfeer die er heerste. De bouwstijl van het café waar we gingen zitten, en het interieur dat herinneringen opriep aan de vorige eeuw met het nauwe straatje met kinderhoofdjes dat vlak onder het raam liep, voerden me terug in de geschiedenis en tevens terug naar China, waar het ook vol oude dingen is. Ik moet zeggen dat ik me volkomen thuis heb gevoeld in dat soort steden, en in Leiden dat ik bij een latere gelegenheid heb bezocht. Ik denk dat de Nederlanders en de Chinezen een ongeveer eender gevoel hebben voor geschiedenis en voor de cultuur van hun verleden.

Om al deze redenen hadden beide volkeren naar mijn mening al veel eerder culturele banden moeten aanknopen. Dank zij de activiteit van mijn vriend Martin Mooij en de heren Joost de Wit en Michel M. van Erkel, was ik in staat nog een paar Nederlandse werken te lezen in een Engelse vertaling die ik mocht houden en die ik mee naar huis heb genomen voor mijn vrienden die ze nu met grote belangstelling lezen. Een deel ervan wordt nu in het Chinees vertaald voor het grote publiek. Ik hoop dat hierdoor de kloof van de zo lang uitgebleven communicatie tussen Chinese en Nederlandse schrijvers op de een of andere manier zal worden overbrugd.

vertaling Henny Scheepmaker