De Gids. Jaargang 136

[p. 583]

A. de Froe
Alle mensen zijn altijd ziek⁺

In het jaar onzes Heren 1800 omschreef de Franse arts en weefselkundige Marie François Xavier Bichat in zijn boek Recherches sur la vie et la mort het leven aldus: ‘La vie est l'ensemble des fonctions qui résistent à la mort’. In 1937 hechtte de Nederlandse fysioloog G. van Rijnberk aan deze omschrijving, die hij onnauwkeurig citeerde, zijn goedkeuring.

Aanhoudend worden wij door de dood bedreigd, volhardend verzetten wij ons, uiteindelijk wint de dood.

Wat is deze dood, door wie worden wij bedreigd?

Er is een dood in ons en er is een dood om ons.

De dood in ons zijn niet alleen de miljoenen van onze cellen die per seconde sterven, het is ook het levensprogramma dat, erfelijk vastgelegd en dus voor ieder van ons anders, een slotstuk heeft voorzien waarna het scherm valt: ‘last scene of all, that ends this strange eventful history’.

De dood om ons zijn de ziekmakende factoren die onophoudelijk werkzaam zijn. Welke zijn deze ziekmakende factoren? Het zijn, zonder uitzondering, alle factoren die op ons inwerken. De hele wereld om ons is tegen ons. Wanneer wij die factoren niet stuk voor stuk temmen en aan ons dienstbaar maken, dan staan ze tegen ons op en vernietigen ons. Onophoudelijk moeten wij ons verweren, onafgebroken staan wij aan de frontlijn. Wij noemen slechts de miljarden microben en virussen op onze huid, op de slijmvliezen van onze luchtwegen en van ons maagdarmkanaal en zelfs in ons bloed. Zij zijn in de aanval of daartoe gereed. Er is geen vrede, geen wapenstilstand, geen staakt het vuren. Wat wij ‘ziek zijn’ noemen is een poging van seconde tot seconde het leven te rekken. Gezondheid is niet meer dan een redelijk geslaagd ziek zijn.

De frontlijn golft heen en weer.

Zijn wij in de aanval dan geeft dit velen van ons een gevoel van welbevinden, een soort euforie of hypomanie. Maar niet een ieder is zo gelukkig. Goethe vermeldt dat hij zich in vijfenzeventig jaar hooguit vier weken behaaglijk heeft gevoeld. Het is een oud-testamentisch gegeven. Weinig en kwaad noemt de patriarch Jacob de jaren van zijn leven onder de hoede van Jahveh. Het uitnemendste van de dagen van de jaren van het leven acht Mozes, de man Gods, moeite en verdriet.

Worden wij in de verdediging gedrongen dan voelen wij ons soms beroerd, maar lang niet altijd. Er zijn mensen die zich dan juist beter voelen. Dat is de ware euforie. Het is een waardeerbaar gevoel, maar evenzeer misleidend. Pijn en welbevinden zijn waardeloos voor het onthullen van de ware toedracht.

‘Pour les médicins, qui vivent au contact des malades, la douleur n'est qu'un symptome contingent, ennuyant, bruyant, pénible, difficile souvent à supprimer, mais qui, le plus habituellement n'a pas grande valeur, ni pour le diagnostic, ni pour le prognostic’ (Leriche).

De ware toedracht is dat wij steeds bezig zijn gezond te worden zonder het ooit te zijn. Veelvuldig zijn wij aan de beterende hand, zonder ooit beter te worden. Vandaar dat wij bij elke ontmoeting naar elkaars gezondheid vragen zonder het antwoord af te wachten. Het is niet beleefd een antwoord te geven. Het zou te veel tijd vergen. Het maakt trouwens ook niets uit. Ziek zijn is immers

+ A. DE FROE. Geb. 1907. Hoogleraar in de antropobiologie en menselijke erfelijkheidsleer aan de Universiteit van Amsterdam, van welke universiteit hij tevens rector-magnificus is. Redacteur van De Gids sinds 1962.

[p. 584]

het beste bewijs van gezondheid, een teken dat men zich weert, een blijk van levenskracht. Het woord gezondheid is een doorzichtige poging om ons beter voor te doen dan wij zijn.

En dat doen wij altijd, dat behoren wij ook te doen - voor een ander.

De herfst des levens doemt traag in mij op
En vult het lijf met onbestemd berichten
Ik voel nu hier dan daar iets zwichten
De weg loopt dood, het leven is een slop

Zo nu en dan valt mij iets in
Iets wat ik liever was vergeten
En wringt zich binnen in mijn weten
Is het verloren moeite of gewin?

Het brandglas van mijn oog wordt spiegeltelescoop
En richt zich op de nevels van 't verleden
Dat langzaam zich verheldert tot een heden
Bewegingloos en zonder hoop

Herinneren wordt tot herinnering
Ik zie het perspectief achterstevoren
En nader weer het uur waarin ik ben geboren
Herwin de status van een onaantastbaar ding

De tijd verwijdt zich tot de eeuwigheid
En naar gelang moet zich de ruimte wel vernauwen
Het leven is verhuizen of verbouwen
Van min naar meer naar weinig uitgebreid.

Het einde nadert van verwerven en bezinnen
Ook dit gebeuren kan een uitstel niet gedogen
Wat kan men op een laatste dag beogen
Dan het verlies als winst te innen?

Want gelijkmoedigheid is ook een spel
Het is geen kiezen maar aanvaarden
Het kwade en het goede van de aarde
Afwisselend de hemel en de hel

Dat heb je dan gehad, straks is het op
Als zand tussen de vingers door gegleden
Dat beetje zand ligt in het tijdglas nu beneden
Het keert niet om, het leven is een slop.