De Gids. Jaargang 134

[p. 133]

Correspondentie

De ‘bomaanslag’ op Pengel
Naar aanleiding van een biografische notitie in het Suriname-nummer van De Gids.

Het is nog niet zo erg lang geleden, dat Bea Vianen tijdens een openbare discussie, waarbij de situatie van de Surinaamse schrijvers ter sprake kwam, in een felle uitval Ed. Hoornik verweet dat er voor hen in de Nederlandse tijdschriften geen plaats werd ingeruimd. De Gids werd genoemd, het woord discriminatie viel. De aanval was niet helemaal terecht, het woord discriminatie was misplaatst. Het ging eigenlijk om het ballotagebeleid van de redactie, om de maatstaven, die daar werden gehanteerd. ‘Wanneer achten jullie ons goed genoeg, zullen wij dan nooit eens gehoord kunnen worden?’

Bea drong inmiddels door in De Gids en Avenue; Podium heeft Surinaamse dichters opgenomen, Contour had al in 1966 een belangrijke plaats ingeruimd voor een ‘Surinaams perspectief’. De erepalm komt toe aan De Tsjerne, die al in 1952 met een Suriname-nummer, geheel in het Fries, uitkwam.

Nu hebben we dan in november '70 het Suriname-nummer van De Gids gekregen. Omdat dit nummer door een bij uitstek deskundige, Sylvia W. de Groot, is samengesteld en in de toekomst wel vaker aangehaald zal worden, acht ik het nuttig om op een bepaalde historische vertekening te wijzen.

In de bibliografie van de dichters in het nummer komt achter de naam Kwame Dandilo (pseudoniem van Pieter Polanen) onder meer voor:

‘Pater - intellectualis van de “bomaanslag” (vuurwerk in een blik gesoldeerd) op toenmalige minister-president J.A. Pengel’.

Hiermee is deze affaire ietwat lachwekkend weergegeven en deze weergave wordt gemakkelijk overgenomen en leidt tot legendevorming. In het proefschrift van mr. M.R. Wijnholt, Strafrecht in Suriname vinden we hierover het volgende: ‘De daders, onder wie oorlogsveteranen en een advocaat wilden de regering omverwerpen en daarna zelf de macht in handen nemen. Bij het zoeken naar mogelijkheden om aan wapens te komen fabriceerde men ook zelf enkele bommen, d.w.z. conservenblikjes, gevuld met stukken vuurwerk en een groot aantal driehoekige stukjes ijzer met scherpe randen en punten, waarvan de deskundigen unaniem de gevaarlijkheid in het licht stelden. Het was de bedoeling het toenmalige statenlid Pengel en een of meer ministers te doden, althans zoveel geweld tegen hen uit te oefenen, dat de regering tot aftreden zou worden gedwongen.’ (blz. 148 en 149)

Dobru, de revolutionaire nationalistische schrijver, wiens autobiografisch politiek pamflet Wan monki fri 1969 voor een overgroot deel in het Suriname-nummer van De Gids is afgedrukt, heeft deze aanslag een coupe genoemd. Ik citeer van bladzijde 70: ‘Toen Bruma niet samen met Arthur Blom werd opgepakt tijdens de bom-affaire, dachten wij, dat hij er wel wat mee te maken had, maar dat hij door die groep in bescherming was genomen. Blom is één van zijn grote vrienden. Op zestienjarige leeftijd hadden zij al samen in de cel gezeten. In de oorlogstijd. De tijd van Bos Verschuur. Later leerden wij dat in hoogste instantie revolutie iets is van verandering van denken bij het volk. Dat het volk dan vanzelf de maatschappij, haar maatschappij, zal veranderen. Dat ding van Blom, als er iets van was gekomen, zou een doodgewone coupe zijn geweest.’ Tussen haakjes? Wan monki fri is in De Gids vertaald met ‘een brok vrijheid’. Ik geloof dat een brok bevrijding juister was geweest, de geestelijke bevrijding uit de benauwenis van het koloniale denken. Nu Dobru onlangs, na een reeks voordrachten in Nederland, in Curaçao niet werd toegelaten en met de boeien aan en geflankeerd door twee rechercheurs in het vliegtuig naar Suriname zijn reis moest vervolgen, is het goed om op deze geestelijke bevrijding, waar zijn geschrift over gaat, nog eens de nadruk te leggen. Het is niet meer dan billijk om ook het woord te geven aan Kwame Dandilo zelf, die in 1962 in Nederland een bundel gedichten deed uitkomen Reti feti (rechtvaardige strijd). In het gedicht ‘Het beeld’ komt een couplet voor dat als volgt begint:

Een bom werd later ook gesmeten
maar ook toen is het niet gelukt

[p. 134]

Bij het woord bom plaatst de schrijver deze noot: ‘De z.g. bomaffaire: In maart 1959 werd ten huize van de heer J.A. Pengel fractieleider van de N.P.S. in de volksvertegenwoordiging een “bom” tot ontploffing gebracht. Naar men zegt wegens zijn conservatieve houding ten opzichte van het onafhankelijkheidsprobleem van Suriname. In 1960 diende de strafzaak, die bekend staat als de “bomaffaire”. Er zou onder leiding van de heren G.H.N. Polanen en A.H. Blom een plan zijn gesmeed om de regering van Suriname gewelddadig omver te werpen om daarna de republiek Suriname te vestigen... Een indirect gevolg van de affaire was het ontbranden van de strijd om de algehele onafhankelijkheid van Suriname.’

De notitie in De Gids, vermeldt dat het een aanslag betrof op de toenmalige minister-president J.A. Pengel. Dit is onjuist en schept een verkeerd beeld. De aanslag vond plaats in 1959, Pengel werd eerst in 1963 minister-president. In 1959 regeerde een coalitiebewind, gevormd door de Creoolse Nationale Partij Suriname en de Vereenigde Hindostaanse Partij. De huidige ministers Sydney en Essed maakten toen deel uit van dit kabinet der academici. Pengel was een machtig statenlid, maar geen minister.

Wat is het gevolg geweest van dit nogal wilde, amateuristisch aandoende complot? Pengel, die onmiskenbare charismatische kwaliteiten bezat als politicus en volksleider, die de zwarte volksmassa omhoog had gestuwd, en die als een betrekkelijk gematigd politicus van het midden waarschijnlijk vele in Suriname levende tegenstellingen had kunnen overbruggen, heeft zich vanaf die aanslag nooit meer veilig gevoeld. Hij voelde zijn leven bedreigd door vijanden en vreemde ideologieën en verwachtte bescherming, die hem, naar hij meende, niet genoegzaam werd geboden. Door de aanslag is de kiem van achterdocht jegens zijn werkelijke en potentiële tegenstanders en hun ideeën gelegd, in ieder geval versterkt. Zijn opkomst als politicus is niet langs de lijnen van het socialisme gegaan, hij kende niet eens het jargon. Nu sloot hij zich ervoor af. Deze achterdocht is voortdurend blijven groeien, tot ze op het laatst ongezonde vormen aannam. Pengel, de man van het volk, trok zich steeds meer binnen een kleine kring van vertrouwelingen terug, die een soort ‘inner circle’ gingen vormen, waarbinnen scherpe kritiek alleen in gezeefde vorm doordrong.

In een land als Suriname, waar na de oorlog het harde geweld als politiek expressiemiddel tot de grote uitzonderingen behoorde en nog steeds behoort, heeft de coupe mijns inziens alleen maar ten kwade gewerkt. Over de aanslag was de publieke opinie in Suriname min of meer verdeeld, ook al omdat de daders en hun bedoelingen aanvankelijk niet bekend waren en sommigen er zelfs een stunt van Pengels zijde in zagen. Zij, die over de ‘bomaanslag’ met aanhalingstekens spraken en schreven waren opvallenderwijze vooral te vinden onder de meer behoudende, reactionaire kringen, die wantrouwend tegenover Pengel stonden, zonder dat zij beseften, dat Pengel wel het gezicht van het systeem, maar niet het systeem zelf wilde veranderen. Dobru heeft in Wan monki fri het belang en de afgang van Pengel goed gepeild. Hij schrijft uiterst bedaard over de bomaffaire, zonder aanhalingstekens. En hoe staat het er in De Gids? De ‘bomaanslag’ met aanhalingstekens! Het is maar een weet.

Pengel ging in 1969 de verkiezingsstrijd in met de onafhankelijkheid van Suriname als inzet. Tegenover hem stonden toen Essed en Sydney, capabele kopstukken van een nieuwe partij, die, zo lees ik in De Gids, mede door Pieter Polanen (Kwame Dandilo) is opgericht. Het resultaat is bekend. Pengel heeft verloren.

HUGO POS

Mr. Hugo Pos, Procureur-Generaal in Suriname tijdens het proces over de bomaanslag (zonder aanhalingstekens) op J.A. Pengel in 1959 geeft een zeer welkome aanvulling op wat in het Suriname-nummer van De Gids (9-1970) in de biografie over Kwame Dandilo de ‘bomaanslag’ (met aanhalingstekens) werd genoemd. De redactrice heeft in de haar verschafte gegevens de lapsus dat Pengel minister-president was over het hoofd gezien...

Overigens: zoals mr. Pos aanhaalt uit een andere bundel van Dandilo spreekt deze zelf over: ‘de z.g. bomaffaire’ en over: ‘de strafzaak die

[p. 135]

bekend staat als de “bomaffaire”’ (tussen aanhalingstekens). Dandilo, die er zoveel mee te maken had, dat hij er voor in de gevangenis kwam, kan men toch moeilijk op grond van die aanhalingstekens tot de behoudende reactionaire kringen rekenen!

De titel een ‘brok vrijheid’ is na ampel overleg met Dobru verkozen boven ‘bevrijding’ dat ook als vertaling overwogen werd.

SILVIA W. DE GROOT

[nummer 2, achterplat]

Kees van Bohemen, Worstelen (1968)