De Gids. Jaargang 126

[p. 421]

Nieuwe boeken

J.A. Cuddon, The owl's watchsong, a study of Istanbul. - Barrie and Rockliff, London, 1960. XIV, 242 blz. + 12 bladen met afb.

Dit lezenswaardige boek met voortreffelijke foto's dankt zijn titel aan de versregels van de Perzische dichter Firdusi, die geciteerd zouden zijn door Mohammed II ‘de Veroveraar’, toen hij in 1453 de ruïnes van het paleis van de Byzantijnse keizers aanschouwde: ‘The spider spins his web in the Palace of the Caesars / And the owl sings her watchsong on the Towers of Afrasiab.’

De auteur, wiens belangstelling in de eerste plaats uitgaat naar de cultuurgeschiedenis van Istanboel, is er bijzonder goed in geslaagd de sfeer en het karakter van de oude stad aan de Bosporus weer te geven. Verscheidene malen bezocht hij Istanboel en in zijn voorwoord merkt hij over de opzet van zijn boek op: ‘...I have endeavoured to combine three main elements: the reactions and reports of previous travellers, historical fact, and my own experiences and comments.’

Cuddon heeft een grondige studie gemaakt van de geschriften van reizigers uit vorige eeuwen die hun indrukken van Constantinopel op papier hebben gezet, zoals de Turk Evliya Efendi (wiens boek door J. von Hammer werd vertaald), William Lithgow, Sir Adolphus Slade, Lady Mary Wortley Montagu, A. de la Motraye, Gonzalez de Clavijo, Busbecq.

De schrijver voert zijn lezers langs de verschillende bekende historische bouwwerken van de stad en verbindt hieraan allerlei beschouwingen over de geschiedenis van Byzantium en het Sultanaat. Zijn uiteenzettingen getuigen van een grote belezenheid, doch er moet aan worden toegevoegd, dat Cuddon zich vaak op allerlei zijpaden beweegt, die met het behandelde onderwerp slechts zijdelings in verband staan.

Naast beschrijvingen van de befaamde architectonische monumenten (waaronder uiteraard de sultanspaleizen, de stadsmuren, de Blauwe Moskee, de Aya Sophia en enkele kleinere Byzantijnse kerken) tracht de schrijver ook een beeld van het hedendaagse leven van de metropool te geven: het leven van de ‘man in the street’, van de vissers en ambachtslieden, zoals dit zich afspeelt in de bazaar, op en langs de Bosporus en de Gouden Hoorn, rond de oude moskeeën, in Pera, Galata en Eyüp, waarbij ook de schaduwzijden van het grotestadsleven, zoals de prostitutie, niet onvermeld blijven.

Over de Turken geeft hij een gunstig oordeel: ‘On the whole, Turks are rather grave, a gravity which many mistake for moroseness and unfriendliness. This is not so. Closely allied with their gravity is a very natural and impressive dignity’ (blz. 12). ‘Many Turkish people, if one

[p. 422]

may risk a generalization, are not really materialistic; they tend to be spendthrift and liberal, and they are a great deal more honest than many are willing to admit’ (blz. 160).

Het boek is geschreven in een levendige stijl, met kennis van zaken èn met veel liefde en bewondering voor de stad van Constantijn. Ongetwijfeld kan dit werk gerekend worden tot de beste boeken die tot op heden over Istanboel zijn verschenen.

Mary Louise Clifford, The land and people of Afghanistan. Portraits of the nations series. - J.B. Lippincott Company, Philadelphia, New York, 1962. 160 blz. Met afb.

De schrijfster, echtgenote van een Amerikaans diplomaat, kent het Midden-Oosten door een jarenlang verblijf. Zij bereisde onder meer Pakistan en Afghanistan en heeft haar indrukken over dit laatste land weergegeven in dit vlot leesbare boek. Toch is dit geen reisverslag. Schrijfster deelt niet alleen allerlei bijzonderheden mee over land en volk, zij betrekt ook de geschiedenis, de godsdienst, de staatkundige en economische ontwikkeling in haar beschouwingen. In vijftien hoofdstukken wordt op deze wijze een caleidoscopisch beeld gegeven van het karakter van Afghanistan, dat evenals Jemen en Saoedi-Arabië nog steeds een conservatief-islamitisch karakter vertoont.

Het dertien miljoen zielen tellende volk, samengesteld uit Pathanen, Tadzjieken, Noeristani's, Mongoolse Hazarahs (de nakomelingen van Mongoolse bezettingslegers) en Turkse volken (Oezbeken, Toerkmenen en Kirgiezen), kent nog de oude stamtradities, waarover vele kleurige bijzonderheden worden verteld: ‘Afghanistan supports one of the largest tribal societies in existence today,’ merkt schrijfster terecht op.

Van deze dertien miljoen woont slechts een tiende in steden, de rest in dorpen.

Naar schatting telt Afghanistan nog twee miljoen nomaden: ‘The nomads distrust variation and change, and are probably the most conservative element in Afghanistan’ (blz. 48).

Evenals in andere islamitische landen kennen de nomadenvrouwen geen ‘poerdah’ (de afzondering van de islamitische vrouw) en geen sluier, dit in tegenstelling tot de vrouwen in de steden. Terecht vestigt schrijfster er de aandacht op dat de ‘poerdah’ een instelling is, die reeds vóór de komst van de islam in het Midden-Oosten bestond. Ook economische oorzaken doen zich bij dit verschijnsel gelden: vrouwen kosten geld en dochters leveren een bruidsschat op! Ongetwijfeld zal de sluier langzamerhand verdwijnen. Ook in Afghanistan wordt de vrouw geëmancipeerd. Er is ook deze reden: ‘In order to carry out its development plans Afghanistan needs more and more educated people....

[p. 423]

There are many areas in which women can move into the working force’ (blz. 76-77). Sedert 1959 streeft de regering er dan ook naar de sluier langzamerhand te doen verdwijnen.

In haar beschouwingen over ‘the tribal way of life’ wijst schrijfster onder meer op het democratisch karakter van de ‘jirga’, de volksvergadering, waarin de mannen bij stemming beslissen over belangrijke zaken, zoals de verkiezing van de khan, het stamhoofd: ‘The Afghan is a fiercely proud and democratic individual.’ In haar beschouwing over het gedragspatroon van de Afghaan, waarin gastvrijheid en eer maar ook bloedwraak nog een grote rol spelen, beklemtoont schrijfster het feit dat het geen toevalligheid is, dat islam en stamwetten op de belangrijkste punten overeenstemmen: ‘This religion and this way of life came centuries ago from the same background, the same need of establishing a set of rules that would help a pastoral people to survive in a barren countryside’ (blz. 37-38).

Over het leven in de dorpen, de levensgewoonten, de tradities en de economische verhoudingen verneemt de lezer talloze bijzonderheden. (Helaas wordt te weinig aandacht besteed aan de ‘community development’, die met hulp van buitenlandse adviseurs op gang komt. Een uitgebreid artikel hierover schreef W. Burger in Mens en Maatschappij van september/oktober 1963.)

Het is bekend dat de moellahs, die van hervormingen een verzwakking van hun autoriteit vrezen, een sterke invloed in conservatieve zin hebben. Deze invloed kostte in 1929 de hervormingsgezinde koning Amanullah zijn troon, hetgeen de huidige bewindhebbers tot voorzichtigheid in hun hervormingsprogramma maant.

Het onderwijs wordt door de regering (ook met steun van buitenlandse krachten) sterk gestimuleerd. Over de binnenlandse staatkundige verhoudingen, de buitenlandse betrekkingen en Afghanistans positie in de koude oorlog geeft het boek een kort overzicht.

Als introductie tot de kennis van een land waarover helaas zeer weinig wordt gepubliceerd, heeft dit boek goede kwaliteiten. Wie een nog uitvoeriger, gedetailleerder werk over het land van koning Zahir zoekt, doet goed het boek van Donald N. Wilber, Afghanistan, its people, its society, its culture (New Haven, 1962, 320 blz.) ter hand te nemen. Het boek van Wilber behoort tot het beste dat tot nu toe over Afghanistan werd gepubliceerd. Ook de zeven pagina's tellende bibliografie verdient vermelding.

p. krug