De Gids. Jaargang 126

[p. 1]

[Tweede deel]

Gids-commentaar

Anti-amerikanisme

Het anti-amerikanisme in West-Europa neemt met sprongen toe en het zou de moeite waard zijn de oorzaken ervan op te sporen. Gemakkelijk is dit evenwel niet, want het verschijnsel is gecompliceerd. De psychische ondergrond ervan is waarschijnlijk een vertraagde rancune over het verlies der koloniën, waarbij de Verenigde Staten geen hand hebben uitgestoken om West-Europa bij te staan. Integendeel. Des te bitterder was de Amerikaanse sympathie voor ontvoogding van gebieden in Azië en Afrika, omdat West-Europa toen rekening meende te moeten houden met Sowjetrussische agressie. Op eigen kracht kon het die niet voorkomen, want afschrikwekkende wapens bezat het niet. En het was dus afhankelijk van Amerika. Het is hard op het wereldtoneel naar de achtergrond te worden geschoven en dan nog onder de bescherming te moeten staan van een der heldentenors voor het voetlicht. Uit de rebellie van de onttroonde grootheden zou men kunnen afleiden, dat zij thans niet meer beducht zijn voor Sowjetrussische expansie. Dit is slechts ten dele waar. Veeleer hopen zij dat Engeland en Frankrijk met hun nationale kernmachten straks de leiders van het Kremlin voldoende zullen afschrikken. Of dat de Russen, uit angst voor de Chinezen, West-Europa te vriend willen houden. Hoe het zij, in de Euromarkt en elders is de neiging nog concessies te doen aan de Verenigde Staten, omdat die ons militair beschermen, gering geworden.

Hoe groot de achterdocht is, blijkt op twee terreinen. Om tegemoet te komen aan het Westeuropese ‘nationalisme’ heeft de regering te Washington voorgesteld, een multilaterale kernmacht te vormen van de navo, met medezeggenschap van Europa over de vraag of en wanneer de hel zou mogen losbarsten. De geestdrift daarvoor was

[p. 2]

uitermate gering. Want de Europeanen zagen daarin een truc om hen mee te laten betalen in de kosten van de ontwikkeling der modernste Amerikaanse kernwapens. Verder is het voorstel van Kennedy om de wereldhandel te liberaliseren door wederzijdse vermindering van de douanetarieven, vijandig ontvangen. Een aantal Amerikaanse tarieven - maar lang niet alle - is aanzienlijk hoger dan die van de eeg, en bij verlaging van alle rechten met eenzelfde percentage zouden die Amerikaanse tarieven natuurlijk hoger blijven. Wantrouwende Europeanen rekenden uit, dat de Amerikanen het zo hadden aangelegd, dat zij zelf hogere invoerrechten hielden voor produkten die zij tegen Europese concurrentie wilden beschermen, maar dat zij van de Euromarkt vermindering verlangden van invoerrechten op artikelen die zij aan Europa wilden leveren.

Misschien is er toch een ‘renversement des alliances’ op komst, zij het heel in de verte. De Europese emancipatiedrang gaat immers gepaard met pogingen van Washington en Moskou, ondanks alles toch tot een compromis te komen. De Verenigde Staten moeten dan de verloren Duitse gebieden voorgoed opofferen en de Sowjet-Unie zal zich van de Chinese aanspraken op Formosa nog minder behoren aan te trekken dan reeds geschiedt. West-Europa kan dit proces verhaasten door de Amerikanen tegen de schenen te blijven trappen.

Of het dan beter af is valt danig te bezien. Het kon zeer wel tussen twee stoelen terechtkomen en in zijn hemd staan, slechts vereend met een aantal noodlijdende Afrikaanse staatjes, waar het de naakten mag kleden. De euforie over Wirtschaftswunder en Grandeur, die beide beschermd zouden moeten worden tegen Amerikaanse heb- en heerszucht, veroorzaakt evenwel zo'n welbehagen, dat niemand in Europa de kans wil missen daarvan blijk te geven.

a.l.c.

[p. 3]

Democratische nederlaag

De Partij van de Arbeid heeft in de laatste jaren nogal eens moeilijkheden gehad met de mannen die haar in de voorste rijen dienen. Men herinnert zich misschien nog ‘gaffes’, die de toenmalige fractievoorzitter Van der Goes van Naters op het terrein der buitenlandse politiek heeft uitgehaald. Zijn opvolger, de heer Burger, was iemand, bekend om een heleboel eigenschappen en hebbelijkheden, maar niet om zijn tactvol optreden. En nauwelijks is hij in de fractie opgevolgd door een rustig, redelijk man als de heer Vondeling, of de Partij zelf krijgt een voorzitter die bepaald niet uit de weg gaat voor het maken van even hartige als onberedeneerde opmerkingen. De heer Suurhoff heeft zijn teleurstelling over de verkiezingsuitslag niet onder stoelen of banken gestoken. Dat mag. Dat siert hem zelfs. Het is in het verleden maar al te vaak gebeurd, dat leiders van partijen die enig zetelverlies hadden geleden, de stembusuitslag interpreteerden op een manier die beledigend was voor het gezond verstand van de kiezers. Dat heeft de heer Suurhoff ditmaal niet gedaan. Hij was eigenlijk alleen maar beledigend voor de goede smaak van het publiek. Hij heeft gezegd, dat de verkiezingsuitslag eigenlijk een nederlaag was voor de democratie.

Wanneer hij hiermee bedoelde te zeggen, dat de andere partijen, die veel minder of in het geheel geen verlies hebben geboekt, niet democratisch zijn, althans niet zo democratisch als de P.v.d.A., dan is de man door de aan zijn partij toegebrachte klap volkomen van slag geraakt. Maar hij zal het wel anders bedoeld hebben. Vermoedelijk heeft hij het oog gehad op de merkwaardig grote winst der Boerenpartij. Inderdaad niet zo'n plezierig verschijnsel. Maar hoe is dat zo gekomen? Men zou in dit bijzondere geval kunnen zeggen: Waar één kijft hebben twee schuld. Schuld bij de regering en schuld bij de oppositie. De Boerenpartij is eensdeels ontstaan omdat het regeringsbeleid inzake het Landbouwschap misschien niet altijd even tac-

[p. 4]

tisch is geweest. Maar de P.v.d.A. had aan de ontevredenen onderdak moeten bieden. Daar is ze oppositiepartij voor. En ze heeft in deze taak volkomen gefaald door haar betweterig, humorloos beleid van de laatste vier jaar. De heer Suurhoff lijkt niet de geschikte man voor het aanvoeren van een partij, die in de komende vier jaar moet winnen.

a. alberts

Slavernij der creativiteit

Er is een eigenaardig verschijnsel gaande in onze cultuur en dat is de dosering van creativiteit over een miljoenenpubliek via niet-creatieve handen. Film en televisie houden zich daar onophoudelijk mee bezig. Beide media zijn voor een goed deel in handen van òf commerciële, òf politieke, òf louter technische organen, die gebruik maken van creativiteit van anderen, doch deze toepassen naar eigen inzichten of eigen smaak - en doorgaans betekent dat gebrek aan smaak. Zij hebben de enorme apparatuur opgetrokken, of zich die verworven, en zij beheersen die, met als enig bezwaar dat zij hun miljoenenpubliek óók nog dienen te boeien op zijn best, of tenminste dienen bezig te houden. Op dat punt komt de creatie aan bod. De creatie die moet boeien of betoveren en die, mocht zij in deze twee opzichten te kort schieten, in ieder geval tijd vult.

De creatie dient echter te gehoorzamen aan de technische apparatuur waardoor zij wordt verspreid en aan de inzichten van degenen die de knoppen bedienen of namens wie deze bediend worden. Er is een categorie van personen ontstaan, die op grond van hun technische kennis en omdat zij beschikken over een formidabele apparatuur de pretentie bezitten uit te maken waarmee dat miljoenenpubliek dient te worden beziggehouden, vermaakt of gesticht. Op dàt gebied bestaat er echter geen technische kennis. Er bestaan wel creaties die bewezen hebben in de ogen en oren

[p. 5]

van grote categorieën mensen een bepaalde uitwerking te hebben. Men probeert die beproefde creaties te herhalen en men is op zoek naar nieuwe. Maar heel vaak laat men die creaties niet ongerept. Ze dienen aangepast aan het medium dat voor overdracht zorgt en ze dienen vervormd te worden naar wat de bedienaren der knoppen de smaak van het publiek achten. Ze worden vaak verminkt. Soms nadat ze hun vorm gekregen hadden, soms bij voorbaat door degenen die de creaties bestellen.

De creatieven staan hier in het algemeen machteloos tegenover. Zij hebben niet dat technische verstand van de apparatuur en ze hebben uit hoofde van hun creativiteit bovenal niet de pretentie te weten wat het publiek boeit, sticht of vermaakt. Zij hebben alleen hun eigen ziel en hun eigen emoties, gevoed in de omgang met de emoties van anderen. Zowel tegenover de technische apparatuur als tegenover de pretentie een publieke smaak te kennen, staan zij doorgaans ontkracht. In zeer vele gevallen is de creatieve mens bovendien vervuld van bescheidenheid ten opzichte van wat zijn creatie voor anderen kan betekenen.

Terwijl juist aan de andere kant bij degenen die over de middelen en de apparatuur beschikken een soort rancune bestaat ten opzichte van de creativiteit, zonder welke al hun mogelijkheden tòch nog niets voorstellen. Dit leidt tot een dramatische toestand van geestelijke usurpatie door de niet-creatieven, die kenmerkend is voor onze massamedia; een soort slavernij van de creativiteit, een van de gevolgen van een technische ontwikkeling die een nieuwe mentaliteit forceert en een land der blinden vormt, waar zelfs koning Eenoog vooralsnog ontbreekt.

a. koolhaas