De Gids. Jaargang 126

[p. 349]

Ingezonden

Antwoord aan Piet Calis

Piet Calis legt een groot talent aan de dag, om mij gedachten onder te schuiven die ik niet denk, en zelfs woorden die ik niet heb gezegd. Ik vind dat niet zozeer een bewijs van kwade trouw als wel van vooringenomenheid. In bepaalde kringen meent men zowat te weten, hoe ik over poëzie en sommige andere zaken denk, en uit die eigen meningen trekt men dan de voor de hand liggende conclusies. Zo doet Calis het voorkomen, alsof mijn bijdrage aan de poëzie-enquête Terugblik en perspectief druipt van woorden als ‘humaniteit’ en ‘menselijkheid’, terwijl het hem toch moeite zou kosten de vindplaatsen aan te wijzen. Laat staan, dat ik ‘de abstractie “menselijkheid”zonder enige nuancering naar ruimte of tijd hanteer(t)’. Even vóór dit citaat lees ik: ‘De vraag komt op: wat bedoelt Den Besten met zijn “menselijkheid”?’

Ik zou mij ervan ontslagen kunnen achten op die vraag te antwoorden, omdat hij mij immers in déze vorm niet aangaat. Maar het wordt mij toch iets te bar, wanneer Calis meent in míjn plaats het antwoord te kunnen geven en dan formuleert: ‘wat typisch eigen is aan de mensen van alle tijden, wat altijd hun verwachtingen, angsten en frustraties heeft uitgemaakt’. En hij vervolgt dan: ‘Opnieuw een vraag: is die menselijkheid een statische grootheid? wordt zij niet telkens door de omstandigheden waarin de mensen leven, geconditioneerd?’

Laten we het nu over dat laatste eens zijn! Wat dus impliceert, dat ik het eerste zeker niet ten antwoord zou hebben gegeven op die vraag, die mij eigenlijk niet raakt. Maar goed, Calis heeft in zoverre gelijk, dat voor mij de poëzie inderdaad op een of andere wijze een zaak van ‘humaniteit’ is. En misschien is het wel goed, dat daarover nog iets wordt gezegd.

Nee, die zogezegde humaniteit is voor mij ten enen male niet een zaak van statische waarden, eenmaal, diep in het verleden, in een bepaalde schaal geworpen. Wanneer ik het ergens over ‘verraad aan de mensheid’ heb, bedoel ik dan ook bepaald niet, zoals Calis vermoedt, ‘een geïdealiseerd mensbeeld’, maar de concrete mensheid van nu, waartoe hij en ik beiden behoren, maar die door hèm blijkbaar een abstractie wordt bevonden. Toch hoop ik mijn opponent tot de erkenning althans híervan te brengen, dat ook zonder vaste waardeschaal, er misschien wèl een constante bestaat, die bepalend is voor wat menselijk is en wat niet. Is die constante er volgens hem níet, dan ontgaat het mij, waarom hij mij indertijd eens kwalijk nam dat ik hem een ‘dissident katholiek’ noemde.

[p. 350]

Calis vraagt naar mijn opvatting van humaniteit. Wanneer hij mijn vorige stuk beter gelezen had, zou hij het hebben geweten. Maar laat ik het hier nog eens expliciet stellen. Humaan, - dat is voor mij die manier van bestaan, die plaats laat aan de ander en waarin die ander voluit als mede-mens wordt aanvaard. Mens-zijn is medemens-zijn. Wie dit, in theorie of praktijk, ontkent, handelt inhumaan, en een poëzie, waarin ik de ander alleen maar tegenkom als object van hoon en verachting, als pispaal of als genotmiddel, doet het ook. Dáárover o.a. gaat mijn bijdrage in het december-nummer van De Gids. Ook poëzie, stelde ik, is een vorm van menselijk handelen; als zodanig is zij geroepen eindelijk de consequentie te trekken uit wat buiten de kunst tegenwoordig ieder zinnig mens inziet: dat - nogmaals - mens-zijn ipso facto medemens-zijn is. Dat betekent natuurlijk allerminst, dat ik in ieder vers per se de medemens zou moeten aantreffen, maar het betekent wel, dat een individualistische poëzie, zoals ik die definieerde en nog altijd, ja op steeds geraffineerder wijze, bedreven zie, haar tijd gehad heeft, - ze is op voorhand verouderd.

Er is mij dus niets gelegen aan ‘de bestendiging van een geïdealiseerd verleden’, zomin als ik op grond daarvan, naar Calis suggereert, de moderne natuurwetenschap en techniek zou afwijzen. Wat ik als verraad aan de mensheid signaleerde, dat zijn slechts die wijd verbreide gedragswijzen ‘op het gebied van natuurwetenschap en techniek’, die au fond niet anders zijn dan cynische vormen van intellectuele (of puur commerciële!) zelfbevrediging. Maar die gaan ten koste van de mensheid en van het leven op aarde, - ik hoef me hierover, hoop ik, niet nader uit te spreken. Welnu, een pendant daarvan meen ik te zien in de mentaliteit van Gard Sivik. Voor zover de auteurs van dit blad pretenderen poëzie te schrijven, is het meestal niet meer dan een soort poëtische onanie. Nergens komen de dingen aan de orde, waar wij als mensen anno 1963 werkelijk voor staan. De Gard Sivik-dichters gaan geheel op in het buiten zichzelf projecteren van - op zijn best - subjectieve onlustgevoelens, vaker van een heel mentaal systeem van morbiditeit, en zij gebruiken die projectie om aannemelijk te maken, dat aan zo'n rotwereld immers alleen maar die rotmentaliteit beantwoordt. Waar het onlustgevoel vandaan komt, heb ik nog nergens ook maar halverwege gepeild of gesuggereerd gevonden. Men blijft steken in de moedwillig geprolongeerde kinderachtigheden. Daarom is het naar mijn mening allemaal volstrekt zonder betekenis, tenzij voor de socioloog en de psycholoog. En dan spreek ik nog niet eens over de walm van onoprechtheid, die uit al deze zogenaamde oprechtheid en taboeloosheid opslaat.

Ik zou hier nog het een en ander kunnen zeggen over de taal, die een redelijk met geestvermogens begiftigd dichter immers zèlf tot de conclusie moet brengen, dat zij iets is wat hij, hoe dan ook, met zijn mede-

[p. 351]

mensen deelt en dat de woorden er dus als het ware om vrágen, gedeeld te worden, als brood gebroken, níet ‘ingeslikt’, - om Van der Grafts gedicht De vrijheid smaakt naar pijn nog eens weer te citeren, waarnaar ik al in Terugblik en perspectief verwees. Maar ik ga hier nu niet dieper op in, zeg alleen nog, dat de poëzie die ik als ‘zukunftsfahig’ zie in veel groter mate gekenmerkt zal zijn door de kennelijke wil tot ‘verstaanbaarheid’ dan nu meestal nog het geval is: ‘wie te maken krijgt... met de taal’ (Calis), krijgt, of hij wil of niet, met zijn medemensen te maken.

Natuurlijk heeft Calis gelijk, wanneer hij signaleert dat voor mij poëzie een zaak van ethos is. Zoals ieder menselijk handelen. Hetgeen overigens nog niet impliceert, dat ik er een ‘ethische literatuurbeschouwing’ op na zou houden. Het kost mij bij voorbeeld geen moeite in te zien, dat een volstrekt van dit ethos doordrongen dichter volstrekt slechte gedichten kan schrijven, of misschien wel helemaal geen dichter kan zijn. Op grond van de aan het verleden georiënteerde vooronderstellingen die Calis mij toeschrijft, zou het trouwens totaal onmogelijk zijn, de poëzie van bij voorbeeld de experimentele dichters te waarderen. Met de nodige reserve hier en daar, doe ik dat tòch, terwijl ik tegen lieden als Armando en Vaandrager zonder reserve nee zeg. Misschien wil Calis mij daarvoor eens een verklaring geven? Laat ik hem helpen: de experimentelen zijn in hun poëzie ‘humaan’, hun doorgeslagen epigonen van Gard Sivik zijn het niet.

ad den besten