De Gids. Jaargang 126

[p. 177]

Gids-commentaar

De geheime kracht

Nauwelijks was bekend geworden dat de militaire dictator van Irak, de heer Kassem, vermoord was en dat zijn regime ten einde was, of de pers meldde dat hier Nasser achter zat. De Egyptische president zit sinds de nationalisatie van de Suezkanaalmaatschappij overal achter. Hij wou Bourguiba van Tunesië laten vermoorden, hij organiseerde in Syrië de beweging die de aansluiting bij Egypte doorzette, hij bracht in 1958 Kassem aan de macht, hij liet de imam van Jemen verjagen, hij leidde Nkroemah van Ghana, Sekoe Toeré van Guinea en wie al niet op de weg die hen vervreemdde van het verleden.

In dit beeld zijn enige fragmenten duister. Nog maar kort geleden heeft Bourguiba er de Algerijnse nationalisten van beschuldigd, dat zij (en niet Nasser) de lieden beschermden die hem naar het leven stonden. Wie zorgde dat Syrië zich weer van Egypte afscheidde, indien de heer Nasser zulk een formidabel succesrijke samenzweerder is? Waarom liet hij Kassem doden als dit dezelfde man was die hij in 1958 aan de macht zou hebben gebracht? Die vragen dringen zich zodanig op, dat men twee weken na de staatsgreep in Bagdad las dat Nasser er misschien toch niet achter had gezeten.

Dezelfde rol die in het Naburige Oosten de Europeanen toekennen aan Nasser, wordt volgens de Amerikanen in Latijns-Amerika gespeeld door Fidel Castro. Alles wat revolutionair is, van welke kleur ook, wordt verpersoonlijkt. De Satan loert en wroet, en hij heeft een gelaat gekregen, hij kan worden gefotografeerd. Aangezien West-Europa en Noord-Amerika conservatief en zelfgenoegzaam zijn geworden, zijn zij niet meer in staat de oorzaken te begrijpen van opstanden, staatsgrepen of revoluties. Al zulke incidenten verstoren het vertrouwde wereldbeeld, waarin de At-

[p. 178]

lantische landen nog altijd een dominerende invloed hebben. Nu zijn er landen waar men leeft in de middeleeuwen en waar een al of niet wrede renaissance doorbreekt. Andere waarin de Franse revolutie voor de deur staat of zich al heeft geopenbaard. Heel enkele waarin een soort Russische omwenteling tracht door te breken. En er zijn - nog minder te doorgronden - gebieden waar deze drie stromingen zich tegelijk uiten.

Maar in West-Europa en Noord-Amerika zijn alle revoluties, die men zich in de loop der tijden heeft veroorloofd, koningsmoorden inbegrepen, naar het geheimste onderbewustzijn verdrongen. Ook deze omwentelingen hadden een internationaal karakter, haar vrienden vond men in tal van landen tegelijk, zij waren nooit het duistere werk van een of ander bovenmenselijk genie. Alle aanhangers van de toenmalige ‘anciens régimes’ meenden toen nochtans, dat opstandige en contrarevolutionaire bewegingen van massa's en volken ontketend werden door de boze ongerechtigheid of de wrekende gerechtigheid van enkele super-individuen. De geschiedenis was volgens hen een toneel waarop willekeur en grilligheid regeren, omdat zij zelf niet meer regeerden.

De ‘verschrikkelijke vereenvoudiging’ van het historische proces waarvan wij getuige zijn, en zoals het in de westelijke pers wordt voorgesteld, bewijst alleen dat het Westen de geschiedenis der mensheid niet meer beheerst of bepaalt. Het vindt dit evenwel zo onbegrijpelijk, dat het enige oppermensen bekleedt met een even onbegrijpelijke macht. In dit stadium is politieke wetenschap tot bijgeloof geworden.

a.l.c.

Geen Pruisen in Nederland

Met de voorbereiding van de herdenking van ons achttiendertiense onafhankelijkheid gaat het, zoals verwacht mocht worden, niet zonder moeilijkheden. Tijdens haar installatie-

[p. 179]

rede heeft onze kroonprinses als voorzitster van het desbetreffende comité als haar mening gegeven, dat de herinnering aan het afschudden van het Franse juk, nu bijna honderdvijftig jaar geleden, in de harten van de Nederlanders geen grote plaats inneemt. Ze zou wel eens gelijk kunnen hebben.

Al evenmin wordt er veel geestdrift opgebracht voor de bestaande plannen ter herdenking of liever ter reconstructie van de slag bij Waterloo. We komen op dit stuk weliswaar twee jaar te kort aan de obligate anderhalve eeuw, maar dat mag de pret niet drukken, want nietwaar, in juni 1815 werden we dan toch maar definitief van die vervloekte Napoleon ontslagen. Waterloo wordt dus al dit jaar in de zomer herdacht en enige Kamerleden hebben in het een of andere Voorlopige Verslag te kennen gegeven, dat zij een herdenking door de wederopvoering van een veldslag niet het heerlijkste van het heerlijkste vinden. Ze zullen vermoedelijk op hun wenken worden bediend, want blijkens een dezer dagen verspreide folder belooft het een nogal afgrijselijke gebeurtenis te worden. Men heeft kennelijk een soort openluchtspel ontworpen naar een gegeven van Stefan Zweig, uit te voeren onder regie van Carel Briels. Volgens de genoemde folder wordt de gang van zaken tijdens de wederopvoering van de Slag aldus: Eerst een vredig Waterloo met schaapherders en hun kudden. Dan een vredig en uiteraard dansend Wener Congres, dat wordt opgeschrikt door het bericht van Napoleons landing in Frankrijk. Dan een aantal dansende maar vastberaden legerofficieren der Verbondenen in Brussel, die zich naar het slagveld reppen. Dan Napoleon op zijn witte merrie zijn troepen inspecterend en vervolgens wanhopig uitkijkend naar maarschalk Grouchy, afgezonden ter liquidering van het Pruisische leger. Dan de IJzeren Hertog van Wellington, die met een houten gezicht de stormlopen van de Fransen afslaat. Dan het Pruisische leger, dat in plaats van Grouchy het slagveld komt overstromen. Met Napoleon is het dan gedaan. Als een soort klap op de vuurpijl wordt daarna nog de bekende

[p. 180]

scène van Rothschild, die met een onvolledig speculatief bericht naar Londen reist, aan het geheel toegevoegd. Dit geheel is, zoals men merkt, ontleend aan het nogal melodramatische werkje van Stefan Zweig: Sternstunden der Menschheit. Voor vaderlands gebruik is er nog een vleugje Pieneman aan toegevoegd: de gewonde Prins van Oranje wordt, omgeven door Nederlandse dapperen, op een deur van het slagveld gedragen. Als het stuk nog gered moet worden, zal dit vermoedelijk te danken zijn aan de nog juist op tijd in ere herstelde Gele Rijders. Gebeurt dit niet, dan moet men vrezen, dat de heer Briels, na bij Damstad zijn Waterloo te hebben gevonden, bij Waterloo zijn Damstad zal terugzien.

De Kamerleden die weinig voor dit openluchtspel voelen, kan men niet helemaal ongelijk geven. Is het nu echt nodig in onze dagen op Nederlands gebied een Frans leger door Pruisische soldaten te laten verslaan? Zelfs niet in een openluchtspel.

a. alberts

Een kwestie van zeggen

Prof. dr. L.J. Wemelsfelder, hoogleraar te Eindhoven, heeft tijdens de jaarvergadering van de Contactgroep van Werkgevers in de Metaalnijverheid dingen gezegd over de vakbeweging, waar vrijwel iedereen van heeft opgekeken, en waar zeer velen zich danig over hebben opgewonden.

De kern van zijn betoog was: de vakbeweging is doel in zichzelf geworden. De loonsverhogingen worden afgedwongen niet omdat dat zo in het belang van de leden zou zijn, maar omdat de organisatie zichzelf wil bewijzen. Door die steeds weerkerende loonstijgingen wordt prijsdaling, en de daarmee verbonden welvaart voor iedereen, onmogelijk gemaakt. De overheid beschikt over het enige middel om verandering in de toestand te brengen, zo redeneerde prof. Wemelsfelder. Wanneer de regering na een nieuwe golf van loon- en prijsverhogingen de kredietverlening niet aan-

[p. 181]

past, ontstaat er een tekort aan geld, en dus werkloosheid. Met die werkloosheid kan tegendruk worden gegeven aan de vakbeweging, die niet-georganiseerden berooft van hun welvaart.

In de top van de vakbeweging heeft men zich mateloos aan dit betoog geërgerd. Men heeft de woorden van de hoogleraar in verband gebracht met de carnavalstijd, en men heeft hem een pestbui toegeschreven. Maar daarmee is nog niet aangetoond dat hij helemaal ongelijk had, en sprak over dingen waarvan hij geen verstand had.

Het is inderdaad zo, dat de vakbewegingen op het ogenblik, onder meer door het gedeeltelijk samenvallen van de werknemersorganisaties met politieke partijen, een onevenredig grote macht in onze samenleving vertegenwoordigen. Er zijn grote groepen die buiten die concentratie vallen, en dit moeten bezuren met achterstelling. Het gaat niet aan om verwijten daarover met een enkel bittertafelargument af te wijzen. Natuurlijk, prof. Wemelsfelder zal de leiders van de vakbewegingen wel hebben geprikkeld met zijn beschuldiging dat er misbruik van macht wordt gemaakt, en dat er van uitbuiting gesproken kan worden. Maar dat is een kwestie van zeggen, en men zou het ook anders kunnen formuleren: buiten-proportionele machtsopeenhoping leidt tot slecht machtsgebruik, en onverschilligheid voor de belangen van minderheden (van beoefenaars van vrije beroepen bij voorbeeld) kan die minderheden het gevoel geven dat zij worden uitgebuit. En dat is dan iets om over na te denken.

lrs.