De Gids. Jaargang 126

[p. 1]

[Eerste deel]

Gids-commentaar

Verspilling

Ter gelegenheid van de schrijvers-actie zijn bezorgde commentaren geleverd over het dreigende gevaar van geldverspilling. Als de overheid overgaat tot een zo ruim mogelijk subsidiebeleid, is het eind zoek, zo wordt geredeneerd. Ook wat groen is, zal steun krijgen, en waar gaat het dan heen?

Het is merkwaardig, hoe verschillend de maatstaven zijn die worden aangelegd bij het beoordelen van overheidsuitgaven. Op het stuk van defensie is geen besteding groot genoeg. Vrijwel geen mens komt op het idee eens serieus na te gaan, waar in het regeringsbeleid op dat terrein de noodzakelijkheid ophoudt en de nonsens begint. De communis opinio wil dat het smijten met geld naar straaljagers, marine en dergelijke een aanvaardbare manier van doen is, aanvaardbaar omdat wij ons daarmee een (overigens hoogst dubieuze) oorlogsverzekering lijken te verschaffen.

Nu kan men zeggen: de hier gevolgde redenering gaat niet op, omdat twee onvergelijkbare grootheden met elkaar worden vergeleken. Dat laatste is waar, en het is maar goed dat dat zo is. Maar opgaan doet de vergelijking wel. Want er is een duidelijk punt van overeenkomst: de verspilling. Die is namelijk tolerabel, als het gaat om zaken die de gemeenschap als van algemeen belang beschouwt. Dat geldt dus voor defensie, maar niet minder voor de kunst. Niemand zal meer ontkennen, dat de kunst een zaak is die door de overheid moet worden bevorderd. De enkeling die haar bedrijft, zet zijn leven ervoor in. Van de gemeenschap moet worden geëist, dat zij daar behoorlijke ondersteuning tegenover zet.

Natuurlijk zal in veel gevallen blijken, dat de enkeling zich ten onrechte met de kunst is gaan bezighouden, en dat hij beter had gedaan door zich op een ander terrein te be-

[p. 2]

kwamen. Maar wat dan nog? Hem (en de gemeenschap!) is een redelijke kans geboden, op zichzelf iets dat geld waard is. En wat dank zij de overheidssteun toch aan waardevols ontstaat, kan immers nooit worden gemeten met de maat van de verleende subsidie? Zelfs niet met die van de som van alle overheidssteun aan kunstenaars. Het gaat er dus maar om, dat we ons vertrouwd maken met het begrip ‘verspilling’. En als het onwennig blijft klinken, doet men er verstandig aan het te vervangen door ‘investering’. Met de daaraan verbonden risico's van verlies zijn we door eeuwenlange praktijk aan alle kanten vertrouwd geraakt.

lrs.

Telecrypsie

Nog is de kleurentelevisie in ons land niet ingevoerd of reeds heeft de grijzentelevisie een nieuw verschijnsel opgeleverd: de telecrypsie, dit is het niet willen verschijnen voor de camera. In Het Parool van 16 oktober 1962 verwijt H.A. Gomperts de intellectuelen met artistieke pretenties, in het bijzonder de dichters, zij het niet alle dichters, dat zij een uitnodiging om voor de tv op te treden niet alleen afwijzen, maar daarbij zelfs van afkeer doen blijken.

Gomperts acht bescheidenheid of verlegenheid toelaatbare motieven, maar hij vermoedt dat de werkelijke motieven hooghartigheid, verwaandheid of bangheid zouden zijn. Te meer omdat deze dichters van andere vormen van publiciteit niet afkerig blijken.

Nu houdt de vrijheid tot spreken, schrijven en optreden de vrijheid tot niet-spreken, niet-schrijven en niet-optreden in, evenals de keuzen: waar, wanneer, hoe en voor wie. Het gaat hier voornamelijk om de keuzen van vorm en middel.

Degenen onder ons die iets hebben te brengen, dit is te tonen, te doen horen, te laten lezen, vinden in de regel slechts een kleine schare van ontvangers die hen waarderen zoals zij zich willen geven. Voor de grote schare is het re-

[p. 3]

sultaat van hun werk al gauw wat men noemt te moeilijk. Ieder die met de grote publiciteitsorganen te maken heeft gehad, kent dit verwijt. Men moet het de lezer, de kijker en de hoorder gemakkelijk maken. Men moet populariseren. Daartoe is niet elke intellectueel met wat voor pretenties ook, in staat. Zo is een nieuw ambacht ontstaan, de bemiddelaar, de intellectuele kleinhandelaar, de popularisator, die het werk van anderen ‘brengt’.

Naar mijn zeer beperkte ervaring zijn deze popularisatoren ijverige, bekwame en nuttige mensen. Zonder deze programmaverzorgers zouden voor de grote schare radio en tv elke aantrekkelijkheid missen. Zij hebben een zeer delicate taak. Zij brengen het peil van de gever en dat van de ontvanger naar elkaar toe. Zij verlagen het peil van de gever, maar verheffen dat van de ontvanger. Zij voeden de ontvanger op om zich althans een beetje in te spannen en zij voeden de gever op om zich aan de verstaanbaarheid of zelfs de verkoopbaarheid iets gelegen te laten liggen.

Nu is één ding zeker: het resultaat van dit soort nuttige arbeid is voor de oorspronkelijke producenten meestal teleurstellend. In het aangepaste produkt ontbreekt voor de oorspronkelijke producent nu juist datgene waar het voor hem op aankomt, waar hij zich het meest voor ingespannen heeft, wat hijzelf het hoogste waardeert. Vandaar soms zijn weigering, waarvoor eerder respect past dan verwijt.

a. de f.

Zwart wild

Nederland moet het ook weten.

Te Bonn houdt een zekere Georg Hermanowski er een ‘flämisches Lektorat’ op na. Het zou een uitstekende instelling zijn als ze door iemand anders zou worden beheerd dan Hermanowski en in plaats van ‘flämisch’ ‘niederländisch’ zou heten. Want dit Lektorat is voorlopig een aan-

[p. 4]

fluiting, een karikatuur.

De heer Hermanowski verdient zijn brood met het vertalen in het Duits van wat hij de Vlaamse literatuur noemt. Hij heeft het volste recht te vertalen wat hij wil en geen enkele rem weerhoudt me te verklaren dat hij vlot vertaalt, niet briljant zoals Dolf Verspoor of, in zijn land, weleer Rudolf Alexander Schröder. Dit kan ook niet, want onlangs kondigde Hermanowski met bazuinen aan dat hij aan zijn honderdste vertaling was. Niet van het honderdste gedicht maar van het honderdste boek. Ik zou het niet kunnen, van mezelf ook niet mogen. Mijn verbazing over Hermanowski's vlijt is dan ook even sterk als mijn bewondering voor de held uit Ariosto's Razende Roeland, die op één nacht honderd maagden aan het spit rijgt. Voor deze prestatie ontving hij (Hermanowski) de vertalingsprijs, uitgereikt door de Belgische Minister van Cultuur. Tot daaraan toe.

Het ‘flämisches Lektorat’ heeft eveneens het volste recht katholiek te zijn. Dit kan wat de verkoop in het Rijnland en omgeving aangaat zijn sterkte zijn, maar wat de waarde betreft van de werken zelf telt dit minder zwaar.

Dit alles ware slechts de aandacht van de folklorist waardig, als Hermanowski zich niet aanmatigde in Duitsland en Vlaanderen geschriften te verspreiden en stellingen te poneren die zijn kreupel opzet trachten te wettigen. Wat zeg ik, te verheerlijken. Het is deze bazigheid die zijn betrekkelijke verdienste bederft.

In rechtse Vlaamse bladen, die hun slappe kolommen voor hem openhouden, beweert hij dat de linksen die hem zijn beperktheid aanwrijven zulks doen uit jaloersheid en op de vete links-rechts teren om zich recht te houden. Dit is reinste huichelarij. Niet-rechtse auteurs in Vlaanderen, die door Hermanowski niet vertaald worden, van Elsschot tot Claus, kennen geen verschil tussen rechts en links in de letteren, wijzen het af om de simpele reden dat er in kunstzaken geen rode of groene lichten bestaan.

Ten tweede is er Hermanowski's grenzeloze hoogmoed. Wat hij vertaalt is volgens hem van de bovenste plank,

[p. 5]

omdat er iemand als Roelants en Daisne tussen steekt. Daarnaast wil hij ‘langs de Duitse taal om bijdragen om de Vlaamse woordkunst op Europese en zo op wereldschaal op te tillen’. Ik zie de Zweedse Academie reeds beven van ongeduld om uit wat Hermanowski vertaalt voer te zoeken voor de Nobelprijs.

Het schijnheiligst wordt hij echter waar hij stelselmatig de eenheid der Nederlandse letteren miskent en ontwrichten wil. Zijn bedoelingen zijn maar al te doorzichtig. Zolang hij Vlaanderen isoleren kan, cultureel en godsdienstig, ontneemt hij zijn lezers de normen om te vergelijken wat zowel in Nederland als in Vlaanderen gepresteerd wordt door auteurs die vol afgrijzen zijn van de verminking door een formule als rechts-links. Hoe meer licht hij kan achterhouden, des te klaarder schijnt zijn (paas)kaars.

Laten we hem zelf nog eens aan het woord:

‘Heb ik inzake romanliteratuur minder “linksen” dan “rechtsen” vertaald, dan ligt de oorzaak bij de linksen zelf; hun “grote” romanciers zijn dat vaak geworden omdat hun eigen persorganen hun werk opschroefden, terwijl diezelfde pers alle verdienstelijk talent uit het andere kamp liefst doodzwijgt of kleineert.’

Deze zogezegde ‘groten’, die door Hermanowski nog niet vertaald werden, zijn dan sukkels als Teirlinck, Elsschot, Louis-Paul Boon, Raymond Brulez, Cyriel Buysse, Hugo Claus, Marnix Gijsen, Piet van Aken, Gerard Walschap en andere prutsers.

Als stichtelijk slot, weer dixit Hermanowski:

‘Uiteindelijk moeten de Vlamingen zelf en zij alleen, de parasieten uitroeien die zich aan hun literair leven hebben vastgeklampt en er zich met officiële steun kunstmatig blijven aan vastklampen.’

‘Uitroeien.’ Meer gehoord maar dan in Duitse vertaling, ‘ausrotten’, ‘ausradieren’. En zeggen dat de reeks van Georg Hermanowski heet ‘Bibliotheca christiana’. Jawel, ‘christiana’!

k.j.