De Gids. Jaargang 125

[p. 174]

Nogmaals de rijmprent van 1937
(Ingezonden)

Over de vraag waar de grens ligt tussen het nog net belangrijke feit en het te verwaarlozen detail, kan ook bij de literatuurstudie verschil van mening bestaan. Als men het echter nodig acht, ook relatief niet zo erg belangrijke bijzonderheden mede te delen, moet men wel zorgen, dat alles wat men vertelt, ook de toets der waarheid kan doorstaan. Het gevaar is immers altijd aanwezig, dat het onbelangrijk geoordeelde detail het uitgangspunt wordt van beschouwingen, waardoor de werkelijkheid ernstig wordt te kort gedaan. De heer Karel de Clerck heeft het wenselijk geacht van de door hem verzamelde gegevens nopens de rijmprent van 1937 een verhaaltje te maken. Nu dat in De Gids is afgedrukt, mag ik niet nalaten op enkele onjuistheden te wijzen.

Dat de geschiedenis van de rijmprent ‘officieel’ begint met een persconferentie op 18 december 1936, is kwalijk vol te houden. Het was niet zó, dat de regering op dat ogenblik behoefte gevoelde haar plannen te openbaren en te verdedigen, maar wel aldus, dat ons van de zijde van bevriende vertegenwoordigers van de pers de vraag bereikte, wat de regering bij dit nationale evenement zou doen, en dat wij het toen verstandiger vonden de verklaring te geven aan allen die in de zaak belang stelden, tegelijk, dan aan ieder afzonderlijk, opdat alle bladen die dat wensten, ook tegelijk dezelfde feiten zouden kunnen publiceren. Dat met Van Royen overleg was gepleegd over de mogelijkheid van rijmprenten voor verschillende leeftijdsgroepen, is niet juist: over de technisch-esthetische verzorging van het geval is met de toen meest bevoegde deskundige, die Van Royen was, overleg gepleegd.

De heer De Clerck vraagt zich af - is dit een verholen schimpscheut of zelfoverschatting? - of ‘men’ soms op het departement alleen de Beatrijs van Boutens kende. Laat ik hiertegenover zeggen, dat ‘men’ op het departement Boutens' werk beter kende dan voor de heer De Clerck ooit mogelijk zal zijn, omdat men tot de toen nog jongeren behoorde van dezelfde leeftijdsgroep, waarvan Boutens een der vereerde ouderen was. Men kende onder meer de Alianora, de reizangen uit Middelburgs overgang, de Morgengedachten en waarlijk ook nog wel andere gedichten die de opvatting rechtvaardigden, dat Boutens een transparant vers schrijven kon. Wat nu het vers aangaat dat eindelijk werd aangeboden: ik heb juist op de persconferentie er met nadruk op gewezen, dat Boutens het gehele geval in de sprookjessfeer had geplaatst, en dat Van der Vossen in zijn voortreffelijke verluchting hem daarin was gevolgd. Dat het feit dat de laatste strofe van het gedicht niet was afgedrukt, ‘angstvallig’ was verzwegen, is positief onjuist. Onze taak

[p. 175]

was alleen de pers in staat te stellen aan het publiek te laten weten, wat gebeuren ging; niet meer en niet minder.

Dat Boutens ‘heftig geprotesteerd’ heeft tegen de ‘verminking’ van zijn gedicht, is ook niet juist. Ik heb persoonlijk Boutens in zijn woning aan de Riouwstraat opgezocht om hem te vragen het laatste couplet zó te wijzigen, dat het gehele geval niet uit de sprookjessfeer in die van de realiteit werd getild, en dat de dichter persoonlijk er al te sterk en te nadrukkelijk in aan het woord kwam. Boutens was hiertoe niet bereid. Ik heb hem toen gevraagd, of hij aanvaarden kon dat wij de laatste strofe weglieten. Zijn antwoord was - en de weinige nog levenden die hem persoonlijk gekend hebben, kunnen zich voorstellen dat zij hem dit met zijn krakende stem horen zeggen: ‘Mijnheer, als u een torso publiceren wilt, ga dan uw gang.’ Ik geef toe, dat het woord ‘torso’ een zekere kritiek inhield, maar van een heftig verzet is geen sprake geweest. Onze eerbied voor Boutens was ook zo groot, dat als hij het denkbeeld zonder meer had afgewezen, wij aan de minister - dit alles ging niet de regering aan - zouden hebben voorgesteld het gedicht volledig af te drukken, òf het te laten liggen en ons tot een andere dichter te wenden. Hoe hoog Boutens later tegenover vrienden en kennissen van de toren geblazen heeft, weet ik natuurlijk niet.

Het is ook niet waar, dat Boutens dus de voorwaarde had gesteld, dat een aantal exemplaren met de volledige tekst zou worden afgedrukt. Later, toen de prent al ter perse was, heeft hij daar onderhands om gevraagd, en toen is aan het verzoek inderdaad voldaan op een tijdstip, waarop overigens de hele zaak afgelopen was. Tevoren had Boutens ongevraagd een exemplaar gekregen, dat door Van der Vossen persoonlijk met de hand was gekleurd. Onder de exemplaren met het achtste couplet staat:

‘Bijzondere afdruk voor den dichter van de rijmprent, die op 7 Januari 1937 met weglating van het achtste couplet door de Regeering werd uitgereikt aan de Nederlandsche jeugd.’

Na het verschijnen van het zevende deel der Verzamelde werken heb ik dr. Rutgers van der Loeff op de ook daarin voorkomende fout gewezen; er was toen natuurlijk niets meer aan te doen.

Dat deze hele geschiedenis voor Boutens een aanleiding is geweest om zich meer dan ooit in zijn ivoren toren op te sluiten, betwijfel ik; nog in 1942 verschenen immers de Tusschenspelen met een aantal verzen, die stuk voor stuk bewijzen, dat de dichter ook toen nog een voor een ieder verstaanbaar vers te schrijven wist.

G.A. van Poelje