De Gids. Jaargang 124

[p. 317]

A. de Froe
Language as choice and chance
Een zeldzaam geval van divinatio in een wetenschappelijke tekst

G. Herdan, de schrijver van Language as choice and chance, moge mij vergeven dat ik de titel van zijn fascinerend boek gebruik ter aanduiding van een gebeurtenis die in de wetenschappelijke literatuur vrijwel uniek geacht moet worden.

De vermaarde Amsterdamse dierpsycholoog dr. A. Kortland schrijft van uit zijn chimpansee-observatorium in Congo een kort artikel voor het Extrait des Archives néerlandaises de Zoologie (tome XIII (1960), 4e livraison, p. 585-586) over: Behaviour research on the evolution of apes and man. Hij verdeelt zijn artikel, dat nog geen vijfhonderd woorden telt, in vier genummerde alinea's, waarvan elk over een bepaald onderwerp handelt. De tweede alinea begint: ‘2. From an ecological point of view...’ en gaat dus kennelijk over de betrekking van de mens tot zijn woning, woongebied, woonwijzen en dergelijke (ecologie=oikologie; oikos=huis; oikeo=wonen). In deze alinea komt volgens het manuscript de volgende zin voor: ‘And further, man is a nidiculous species, in contrast with all apes and monkeys, but in line with all carnivores.’

Ten aanzien van het woord ‘nidiculous’ komt de gemengd hoog-, zeer- en zonder meer geleerde redactie in 't geweer. Zij schrijft na het constateren van het feit in een Erratum:

‘This was obviously a typing error, for the word nidiculous does not exist. Thus, the editors were placed in a serious dilemma: time was pressing, and the author watching apes in Africa. The editors, therefore, undertook the task of correction, but were baffled by the fact that two English words - ridiculous and nidicolous - came equally close in spelling to the one used by the author. Finding no certain guidance in the context, they chose the commoner of the two words, trusting that the laws of probability would prove them right.

‘Unfortunately, Dr. Kortland has since informed them that, though warmly interested in the background of their considerations, he must point out that the resulting correction was erroneous. Therefore, the last but one sentence on page 585 should read:

[p. 318]

“And further, man is a nidicolous species, in contrast with all apes and monkeys, but in line with all carnivores.”’

De woorden ‘nidicolous’, nestblijvend, en ‘nidifugous’, nestvliedend, zijn in de ecologie bekende termen. De mens is een extreme nestblijver of nesthokker. Hij is dat soms zelfs voor de duur van zijn leven en meestal voor het vierde deel daarvan.

De typefout ‘nidiculous’ had geen enkele ter zake kundige lezer gestoord. Vermoedelijk hadden velen eroverheen gelezen. Een wat minder voortreffelijke redactie had in dit geval waarschijnlijk geen brokken gemaakt.

De fout, eenmaal opgemerkt, doet echter zijn plicht en voert volgens het spreekwoord van kwaad tot erger. Zonder zich van de tekst iets aan te trekken, zonder althans blijk te geven van het minste begrip voor het onderwerp, kiest de redactie uit twee mogelijke woorden, die beide één letter verschillen met het foute woord, het meest voorkomende, het meest gewone. En dat in wetenschappelijke literatuur, die berucht is om het aantal ongewone woorden en waarin het gebruik van ongewone woorden vrijwel gewoon is.

Het is dus volgens de redactie meer waarschijnlijk dat de mens, net als alle roofdieren, maar in tegenstelling tot alle apen, belachelijk is, dan dat hij een nesthokker zou zijn. En dat in een context die de ecologie betreft!

Men behoeft de belachelijkheid van de mens niet in twijfel te trekken. Maar de veronderstelling dat roofdieren belachelijker zouden zijn dan apen, vergt toch minstens, alreeds om haar oorspronkelijkheid, enige argumentatie.

De heer K. Lekkerkerker maakte mij opmerkzaam op een regel die bij de tekstkritiek wordt toegepast en volgens welke de ‘lectio difficilior’ bij eventuele divinatie de voorkeur verdient, omdat corrupties meestal gaan in de richting van het triviale (Paul Maas, Textkritik, Leipzig, 1957³, blz. 11). Het toepassen van deze regel in dit geval zou ons echter beroofd hebben van een glimlach, die de redactie ons, met haar gevoel voor het belachelijke van de mens, gelaten heeft.