De Gids. Jaargang 124

[p. 252]

Nieuwe boeken

Prof. dr. M.A. Beek, Atlas van het Tweestromenland. Overzicht over geschiedenis en beschaving van Mesopotamië van de steentijd tot de val van Babylon. - Elsevier, Amsterdam/Brussel, 1960. 164 blz. + 2 bladen met ill. in kleurendruk, en ill. en kaarten tussen de tekst.

Zuidwaarts gaande van Babylon naar de heilige plaatsen Al Kufa en An Nedjef kwamen wij langs een klein rommelig plaatsje, Al Kifl, dat, niet veel anders dan Nigtevecht, aan de rivier gedoken ligt. Maar deze rivier is de vermaarde Eufraat, waarvan de naam de laatste verbastering is van het Sumerische Pura nunu, dit is het grote water. Op de koepel van een oude verwaarloosde minaret waren ooievaars een groot nest aan het bouwen en deden ons aan Holland denken. De Arabieren noemen de ooievaar Lak Lak of ook wel Hadji Lak Lak, in de veronderstelling dat hij al trekkende in Mekka is geweest. Zoals men ook in Oudewater pleegt te doen, stopten wij uit deferentie voor het ons zo vertrouwde vogelpaar. Op de nabij gelegen moskee zagen wij een in het Engels gesteld bericht waaruit bleek dat hier de profeet Ezechiël zijn laatste rustplaats had gevonden. En zo stonden wij even later in het halfduister voor een enorme kist die met gekleurde doeken was bedekt.

Volgens de bijbelse gegevens werd Ezechiël te zamen met Jojakin, de koning van Juda, in 597 v. Chr. op last van Nebukadnezar naar Nippur aan de Kebar gevoerd. Nippur ligt 80 km ten oosten van Al Kifl; 900 km naar het westen ligt Jeruzalem. Stierf Ezechiël op weg naar zijn vaderland? Wij weten het niet. Maar veel, heel veel herinnert hier in het land van herkomst aan het land van belofte. Niet alleen Ezechiël en Alexander binden ons historisch bewustzijn aan Mesopotamië, El Rafidain, het land van de Tweelingrivieren, het tegenwoordige El Iraq, dit is het rif. Ook Sumer, land van aanvang voor onze cultuur-geschiedenis, en Babylon, land van herkomst en van vervreemding voor Israël. Sumer en Akkad, eertijds Eden, werden tot Babylon, later Chaldea. Babylon en Assur werden tot Mesopotamië, thans Irak.

Nog geen honderd jaren geleden waren dit geheimzinnige klanken. Nu liggen de kaarten, tabellen en platen voor ons open op tafel. De atlas van Beek behoeft geen aanbeveling. Geen belangstellende zal de zelfbeheersing opbrengen zich dit geschenk te ontzeggen. Het werk is te vergelijken met de Atlas van de Bijbel, bezorgd door L.H. Grollenberg O.P. en A. van Deursen in 1954 bij dezelfde uitgever. Het maken van de kaarten zal de schrijver heel wat hoofdbrekens gekost hebben. Het is referent uit ervaring bekend hoe moeilijk het is in Irak aan goede kaarten te komen. De nummers van de kaarten 14 en 15 moeten omgewisseld worden. Een zesde van de foto's en de prachtige kleurenfoto's zijn van de schrijver zelf. Indrukwekkend is de foto van de meer dan vijftig meter hoge ruïne van de tempeltoren van Dur Kurigalzu. Het is een zeer zorgvuldig gekozen collectie, die een evenwichtig beeld geeft van de geschiedenis en van het heden.

Ook de afbeeldingen van reconstructies zijn zeer instructief. De tekst is uiter-

[p. 253]

mate goed doordacht en zal zeker de behoefte naar meer opwekken. Daaraan kan tegenwoordig gemakkelijk worden voldaan. De assyrioloog en sumeroloog S.N. Kramer schreef From the tablets of Sumer. Dit boek werd voor Nederland bewerkt door Ph.H.J. Houwink ten Cate onder de titel De Geschiedenis begint met de Sumeriërs (Leiden, 1958). Het is een boeiende beschrijving van het leven op de scholen, het regeren, het heffen van belastingen, het uitvaardigen en handhaven van de wetten, de geneeskunde, de land- en tuinbouw, de wetenschap, de wijsbegeerte, de moraal, de bibliotheken, het paradijs, de zondvloed, het leven na de dood en de liefde.

Als een aanvulling op het boek van Kramer kan men beschouwen: M.A. Beek, Aan Babylons stromen (Amsterdam, 1951²). Hierin wordt vooral aandacht gegeven aan het verband van de cultuurgeschiedenis van Mesopotamië en de geschiedenis van Israël. In dit boek vindt men de treffende verklaring van het schrift dat Belsazar in 529 v. Chr. op de wand van zijn troonzaal te Babylon zag neerschrijven: Mnh tkl prs prs. Wie deze boeken gelezen heeft zal nieuwsgierig zijn naar de tekst van Het Gilgamesj-epos, het nationaal heldendicht van Babylonië, dat onder deze titel van de hand van F.M.Th. de Liagre Böhl ter beschikking is (Amsterdam, 1952²).

Wie de geschiedenis van Irak na 529 v. Chr. wil vervolgen kan worden aanbevolen: Seton Lloyd F.S.A., Twin rivers. A brief history of Iraq from the earliest times to the present day (Oxford University Press, 1947).

Er werd reeds op gewezen dat de bestudering van de geschiedenis van Mesopotamië telkens vragen doet rijzen omtrent het gebeuren in Palestina. De atlas van Grollenberg werd reeds vermeld. Een uitstekende archeologische toelichting op de geschiedenis van het volk Israël is G.E. Wright, De Bijbel ontdekt in aarde en steen (Baarn, 1958). Hierbij wordt uitgegaan van de archeologische vondsten. M.A. Beek gaat in zijn boek Wegen en voetsporen van het Oude Testament (Delft, 1953) meer uit van de bijbelse teksten en licht deze toe, mede met behulp van de gegevens van de profane geschiedenis.

Al de genoemde werken zijn van een hoog wetenschappelijk gehalte en vormen toch een uitstekend begin voor een studie van de geschiedenis van het Midden-Oosten.

A. de Fr.