De Gids. Jaargang 122

[p. 404]

Nieuwe boeken

Prof. dr. P. Geyl, Geschiedenis als medespeler. Aula-boeken, 15. - Uitgeverij Het Spectrum N.V., Utrecht/Antwerpen, 1958 [1959]. 224 blz.

Het is een opmerking die men bijna dagelijks maken kan, maar die zich hier toch wel onweerstaanbaar opdringt: welk een zegen voor de cultuur vormt toch in onze tijd het pocketboek. Men koopt hier voor luttele dubbeltjes een aantal verhandelingen van een groot historicus, die men anders duur zou moeten betalen, gesteld al dat men ze krijgen kon. Men vindt vooreerst de vier mooie opstellen over eminente 19de-eeuwse historici (Ranke, Macaulay, Carlyle en Michelet), die indertijd in De Gids hebben gestaan, dan verschillende polemisch-kritische besprekingen van boeken van Romein en Toynbee, indrukken op het Historisch Congres te Rome opgedaan van Sovjet-historici en ten slotte het veelbesproken afscheidscollege als hoogleraar te Utrecht.

Als we een van de vele bij de herlezing van deze stukken opgedane indrukken mogen releveren, dan is het wel die van de grote betekenis, die het werk van Arnold Toynbee voor de afronding en voltooiing van Geyls mundiale wetenschappelijke positie bezeten heeft. Het zou natuurlijk mateloos overdreven zijn, als men hem met Karneades en Toynbee met Chrusippos wilde gaan vergelijken en hem dus de woorden: ‘als er geen Chrusippos-Toynbee was, zou er geen Karneades-Geyl zijn’ in de mond zou willen leggen. Daarvoor is zijn oeuvre dat geheel buiten de polemiek met Toynbee omgaat, veel te omvangrijk en te belangrijk. Maar er zit een kern van waarheid in, als men speciaal op zijn reputatie in de Angelsaksische landen let. Daar is Pieter Geyl vóór alles de man, die het eerst en tevens op de meest effectieve wijze is opgetreden tegen de bijna overweldigende indruk, die Toynbees suggestieve geschriften en voordrachten aanvankelijk maakten.

En zo is het dan ook geen wonder, dat de vele eerbewijzen die hem in de laatste jaren zo rijkelijk te beurt zijn gevallen, voornamelijk van Engelse en Amerikaanse kant (we denken aan de eredoctoraten van St. Andrews, Harvard en Oxford) gekomen zijn.

Prof. dr P. Geyl, Franse figuren. Wereld-boog, nr 128. - Wereld-Bibliotheek, Amsterdam/Antwerpen, 1959. IV, 132 blz.

Het is kenmerkend voor prof. Geyl, dat hij de behoefte voelt, telkens weer buiten zijn eigenlijke studieterrein te treden en verslag te doen van wat hij daar aantreft. Het typeert hem bovendien, dat hij er zeer op gesteld is, alles wat hij eenmaal geschreven heeft, voor de vergetelheid te behoeden. Die vergetelheid bedreigt echter helaas voortdurend de publikaties in weekbladen, waarop hij voor de vruchten van zijn meer verspreide en, met zijn hoofdwerkzaamheid vergeleken, bijkomstige activiteit is aangewezen. Hij zal het daarom wel zeer toejuichen, dat de Wereld-Bibliotheek een begin heeft gemaakt met de uitgave in boekvorm van een keuze uit de talrijke artikelen, die hij van begin 1953 af heeft bijgedragen tot het weekblad Vrij Nederland; en voor zijn vele lezers zal het een alleraangenaamste verrassing zijn, hem na de ervaringen van de laatste jaren alweer eens van een andere kant te leren kennen.

Het thans verschenen eerste deeltje draagt de titel Franse figuren; het bevat artikelen,

[p. 405]

die voornamelijk naar aanleiding van verschenen boeken op historisch, politiek en literair terrein geschreven zijn. De schrijver verklaart zich bereid, het door soortgelijke over Nederlandse en Engelse publikaties te laten volgen. We zien deze met grote belangstelling tegemoet. Moge de Wereld-Bibliotheek haar plicht verstaan. Op de inhoud van de thans gebundelde artikelen kunnen we hier niet ingaan. De enkele vermelding, dat het eerste artikel over Pascal en zijn Lettres provinciales handelt en het laatste over Charles Maurras, moge voldoende zijn om een indruk te geven van de wijdte van de boog, die de ter sprake komende onderwerpen vormen.

Alexander von Humboldt, Werke, Briefe, Selbstzeugnisse. Auswahl und Anordnung: Ludwig Sroka. - Kurt Wesemeyer, Hamburg, 1959. 200 blz. + 8 blz. ill.

In Duitsland wordt dit jaar veel aandacht gewijd aan de honderdste terugkeer van de sterfdag van Alexander von Humboldt. Men ziet zich weliswaar genoodzaakt tot de erkenning, dat zijn wetenschappelijk levenswerk niet van blijvende betekenis voor de ontwikkeling der natuurwetenschap geweest is, maar wijst terecht op de grote culturele waarde die zijn onvermoeide dienst aan het onderzoek der natuur in de eerste helft der 19de eeuw heeft bezeten en op de invloed die zijn talrijke geschriften hebben uitgeoefend.

In het boven aangekondigde boekje vindt men een aantal fragmenten uit zijn werken en zijn brieven verzameld, verbonden door een selectie uit zijn autobiografische geschriften, die gezamenlijk een beknopte levensbeschrijving vormen. Het geeft daardoor in kort bestek een beeld van de mens en de geleerde, dat het wezenlijke van zijn boeiende persoonlijkheid tot zijn recht doet komen.

E.J.D.