De Gids. Jaargang 121

[p. 291]

Redactionele verantwoording

De dag gaat uit; niets wordt er meer gehoord
dan uit ver dorp kindren die spelend schreeuwen -

Nadat Roland Holst de taak van het dichterschap herkende en trouw bleef aan zijn afspraak ondanks tijden van eigen twijfel, is er eenmaal een periode geweest waarin hij - men zou haast zeggen: welwillend - de gemeenschap rechtstreeks diende. Het zijn de jaren van zijn Gids-redacteurschap. Hij deed dat werk volgens getuigenis van anderen en naar uit brieven blijkt, met hetzelfde plichtsbesef - hoofs en vriendelijk tevens - dat zo kenmerkend is voor zijn verhouding tot de gewone dingen van alle dag: het waarnemen van een boodschap welke hij eenmaal toezegde, het beantwoorden ook van onbescheiden correspondentie, het zich houden aan zelfs vluchtige beloften. Zo stelde hij een bezit van belezenheid en literair oordeel, dat anders alleen zijn gemak dient en waarvan hij de waarde niet telt, ter beschikking van anderen en, door zijn plaats in de redactie, juist ook vaak ter beschikking van diegenen die behept zijn met de vulgaire eigenschappen welke Roland Holst zijn leven lang heeft verafschuwd: de drang naar productie en publicatie, de behoefte aan gerep en geroep, aan ruzie en affaires in het zogezegde literaire leven. Hij kon ze helpen of althans ter wille zijn dank zij de opmerkelijke eigenschap van zijn contact met de mensen, het ondeelbaar verbonden zijn van belangstelling en onbetrokken blijven. Hij vond er een beloning door het verkeer met enkelen die hem in wezen zeer na stonden, die hem na waren of na werden, zijn oom Richard Roland Holst, Nijhoff juist in de jaren der intense vriendschap, Huizinga met diens tot begrip rijpende aandacht, om slechts drie te noemen. Maar hij leefde en werkte ook toen, als in de jaren daarvoor, als in de jaren daarna, ten slotte uitsluitend naar eigen maatstaf. Toen hij heenging na een vlekkeloze ambtsvervulling, sprak dat dan ook en dat alleen, en wie zijn besluit om af te treden zou willen peilen of zelfs verklaren, wende zich daarom af van het oppervlak van tijdschriftbeleid en letterkundig verkeer naar de diepten van het dichterschap van Roland Holst, - nog ongepeild en wellicht onverklaarbaar voor ons. De herinnering aan De Gids bleef, onbezwaard, ongerimpeld voor zover niet alle leven enkele groeven nalaat; een grote waardering voor een grote traditie bleef ook bij de dichter bestaan.

Dit wetend, richtte de redacteur van Maatstaf zich tot de redactie van De Gids toen er vorm was gekomen in zijn plannen om een aantal vrien-

[p. 292]

den in leven en letteren te verenigen op een feest, waaraan de gevierde zich naar eigen maatstaf onttrekt zonder hen die hem vieren willen de gelegenheid te ontnemen, op hun beurt naar hun maatstaf te handelen. Het voorstel hield in, dat men zou samengaan bij de bundeling van heden en verleden. Voorstel en ontvangst daarvan in de kring van De Gids leidden tot het instellen van een interim-redactie ad hoc, of om het fraaier te zeggen, tot het besluit, ter gelegenheid van de zeventigste verjaardag van A. Roland Holst een bijzonder nummer van Maatstaf en De Gids in vereniging uit te geven onder een eenmalige redactie. Deze wordt nu gevormd door de redacteur van Maatstaf, twee leden van de redactie van De Gids, en de filoloog W. Gs Hellinga. De laatste werd als buitenstaander aangewezen als scheidsrechter bij het vriendschappelijk samenspel; hij werd tevens door Bert Bakker voor eenmaal aangesteld tot mede-redacteur van Maatstaf. De wetenschap dient hier dus tot harmonie en evenwicht.

De gang van de feestelijke bijeenkomst spreekt wel grotendeels voor zich zelf. Men ziet hier, uit de aard der zaak, slechts enkelen van de gasten. Immers, op een drukbezochte bijeenkomst kan niet aan iedereen het woord worden verleend, en ook zijn er velen die liever sprakeloos het glas der vriendschap heffen. Het is trouwens aan de gasten zelf overgelaten, aard en maat van hun welsprekendheid te bepalen. Daarom klinkt hier een kwinkslag en hoort men elders een paar woorden die een goed vriend prevelt met zijn hand op de schouder van zijn vriend; en waar de ene in een mengeling van weemoed en blijheid aan de praat raakt over het vele dat in levensogenblikken werd gedeeld, zal een ander, bijna verlegen zoekend naar het woord, van 's levens intensiteit getuigen, en een derde zich door de herinneringen babbelend verliezen in zich zelf. Zo zijn de stemmen van ver en nabij in feestgeroes en zo zijn de woorden die opklinken tijdens een receptie onder het geschuifel van voeten, gesprekken terzijde, gerinkel van een brekend glas. Zij horen bij het leven van de dichter, zij bepalen wat hij tussen de anderen en voor de andere levens is en was, in die wisseling van mensen en tijden die onze levensgang is. Daarom spreekt eerst diezelfde wisseling van stemmen en mensen uit de vijf-en-twintig brieven, die voorafgaan voordat aan de bezoekers het woord wordt verleend. Zij spreken, als de levenden, voor zich zelf en over hem uit wiens leven het dichterschap Roland Holst werkelijkheid werd. En tussen het heen en weer gaan van de gasten, het lachen en de anecdote en het ‘weet je nog toen ik’ van deze bijeenkomst van de leven-

[p. 293]

den en de doden, staat, onmerkbaar-merkbare aanwezigheid, dat dichterschap. Het formuleert zich, reeds rijpend maar toch nog heel jong, in het vergeten proza uit Oxford; het formuleert zich in de volle rijkdom der eigen verantwoording over de beslissende jaren van een winter aan zee. In die bladzijden van het Intermezzo liggen het recht en de noodzakelijkheid van deze bijeenkomst. Daar ligt ook de verantwoording van de aard van deze bijeenkomst die zich, met vrouw en vriend, groepeert rondom de mens (en de man) A. Roland Holst, tot hem spreekt, over hem spreekt, maar luistert en hem aan het woord laat als er rekenschap wordt afgelegd van de daden van de dichter. Daartoe schreef dan ook diens hand eerst, ernstig en ironisch, Roem aan de wand van de feestzaal.

Straks is het feest uit en de dichter weergekeerd, nadat de gastheer glimlachend de laatste gast nawuifde, die na het laatste glas het huis verliet. Dan ligt er nog op tafel een vreemd bouquetje. Hij neemt het op en buigt zich over vreemde en verre aroma's, nauwelijks gekend, toch weer herkend, - als de stemmen die zo juist spraken en weer vervlogen tot de leegte die elk woord achter zich schept; - als het glas dat zo juist nog van de vriendschap sprak en nu, verschalend, voor het venster staat; - als alles wat van buiten op ons toekomt en vreemd is maar toch eigen omdat het alleen van ons zelf uit gekend kan worden, tot ons terugkeert en ons bij ons verwijlen doet. Om dat eigen wezen, dat, na het feest, weer in de dichter spreekt, werd deze bijeenkomst, stil en luid als andere feesten, bijeengeroepen: om voor dat eigene van de dichter dank te zeggen, - zoals de mensen dat nu eenmaal doen op de hun eigen wijze. En om hem daarna te laten met wat hij nemen wil en ervan behouden wil in de stilte van zijn huis en wereld, daarginds, - als de gasten en de redactie vertrokken zijn.

Bert Bakker

W. Gs Hellinga

Ed. Hoornik

Bert Voeten