De Gids. Jaargang 121

[p. 223]

Leo Vroman
Uit de hoogte? Nee. Hoog en laag? Breekbaarheid, de kracht van... ook niet geschikt. Zonder titel is nog het best.

Wat in hemelsnaam is de hogere waarde? Wat voor waarde heeft een voortdurend verheven gedicht? Wat voor sensatie is er in het binnen een vliegtuig zitten? Alleen de gedachte dat men wel eens neer zou kunnen storten. Bergen beklimmen is alleen opwindend omdat men het uitzicht niet ziet als een platte prent, maar met een droom in de ogen, in de voeten: hef beide benen wat op, kantel ietwat naar voren, en daar gaat men, een aangeklede adelaar, een kantoorzwaluw, een duikvadertje; hoe groter de hoogte, hoe langer de droom.
Aan een rotspunt klauwend,
omlaag starend in een dal,
hoort hij de ritselende
Nee, op die manier, als ik er dan toch een gedicht van wil maken, op die manier is de persoon te plotseling geïntroduceerd.
Wat vult de bange klimmer
met zoete lange angst? klimmer - dimmer, nee dat is engels, nimmer. Het blauw dat nadert? Nimmer. Bah, dat klinkt nu eens afschuwelijk. Angst is ook een slecht rijmwoord. Kan ik een minder angstig woordje riskeren? Vrees? Hees, stem heeft er niets mee te maken, verleden tijd is niet te gebruiken. Schrik? ik, ogenblik, het gehoopte namelijk.
Wat vult de bange klimmer
met zoet gehoopte schrik?
Dat is het somtijds nimmer
komende ogenblik,
als hij, naar korstmos klauwend, korstmos klinkt immers tegelijk als een hard korstje en tegelijk mossig, zacht en onveilig voor steun -
als hij, naar korstmos klauwend,
omlaag starend in een dal - in? denkt de lezer dan niet onderbewust dat hij al in het dal is? omlaag starend naar een dal. Nee, de indruk van omlaag wordt al door starend, en dan nog meer door ‘naar’, weggevaagd.
Dan nog liever de risico van het ‘in’.
omlaag starend in een dal
een ritselen hoort, de val
van wat gruis, een snel verflauwend
angstig fluisteren.

[p. 224]

Nu nog eens overlezen. Als hij, naar korstmos klauwend, omlaag starend in. In een dal een ritselen hoort, de val van wat gruis, een snel verflauwend angstig fluisteren; heel goed, dat verlies van ritme op het kritieke, s.v.p. adembenemende ogenblik. Als we nu nog enkele kleine persoonlijke bezittingen van hem laten neertuimelen, alsof het gevaar nog meer nadert tot hem zelf, dan kunnen we misschien de symboliek, de parallel met gedicht/proza nog versterken.
Het zakmes glijdt uit zijn zak,
ting, klik - dit draagt niets bij tot het gruis. Geldstukjes?
Uit zijn zak rollen
enige geldstukjes; nee, enige lijkt te simultaan; een, nog een? drie vier geldstukjes. Geldstukjes, ongelukjes.
Tit tek gaan de kleine ongelukjes
die op het grote vooruithollen.
Dat kan allemaal wel waar en symbolisch juist zijn maar er zit geen flikker spanning in, niets van de eerste hoogtevrees. Weg met dit hele rotcouplet. Het is misschien al ver genoeg om aan de vergelijking te beginnen. Van het vers, indien het leeft, eis ik ook dat het een... heeft. Wat? Een plotseling diepte-uitzicht, de schrikwekkende afstand tot het gewone, zichtbaar vanuit een plotselinge opening - dat het spleten heeft? Proberen:
Van het vers, indien het leeft,
eis ik ook duizelingen,
eis ik dat het spleten heeft - dit is niet juist, het is te onbepaald en leven plus spleten is een combinatie die geheel verkeerde associaties opwekt. Het gaat hier voorlopig nog om de barre stenen wereld, niet die van het vlees, de duik derwaarts komt desnoods later. Hoogte en gevaar spreken hier niet uit en zijn voordurend nodig;
niets mag de spanning nog verbreken.
Van het vers dat gevaarlijk stijgt
eis ik ook duizelingen,
waarin het kantelt, en zwijgt
als de kleine stenen dingen
neer tinkelen.
Maar het zwijgt met opzet. Verander als in om. Slaan de kleine stenen dingen overigens duidelijk genoeg op de dingen van het dagelijks leven? om de kleine stenen, nee, om de dagelijkse dingen
te horen neertinkelen,
tik, pinkel, klik,

[p. 225]

tep... dit moet steeds zachter klinken. Waar was toch zulk gruis? De Faulhorn? was meer schilferig. Piz Languard. Warmer, stiller: de Stellenbosse Berg. Tik, pinkel, klek, tep, k, t tt, s niets meer. tep, 'k, 't, s, is een betere spelling.
Ik ben nog niet tevreden over die ‘dagelijkse dingen’; die immers zijn al beneden, en gewoon. Wat daalt tot hen af: de gedachte zelf in het z.g. ongave gedicht? Net niet, er is alleen die kleine verschuiving die de angst voor het neerwaartse opjaagt. Zo dan:
...eis ik ook duizelingen
waarin het kantelt, en zwijgt
om de kleine storingen
te horen neertinkelen
en dan de geluiden. Zo zou het kunnen eindigen, met de gedachte zwevend in doodse stilte - maar dat geeft toch na afloop van het lezen geen gevoel van dit alles werkelijk te hebben meegemaakt. Het is beter werkelijk te trachten het evenwicht te verliezen en dan terug te stijgen. We moeten dus eerst een zeker niveau, een plateau opbouwen dat veilig schijnt, en dan plotseling...! En dan na de slag, na de warrelend genaderde en eensklaps verduisterende werkelijkheid, de korte stilte en ten slotte het ijle, verwonderde opstijgen van de dunne geest.

Hoe lang is het lopen zweten
tussen de dode sterren
en knorrende planeten
die ons de weg versperren;

hoe lang zal het sterven schijnen,
gezien vanuit het sterven,
hoe lang van het aards bederven
tot het hemelse verdwijnen?

Zegen de kleine dingen: hier moeten we dus naar het vlees.
ze zuigen ons aan de grond (alles met lippen is aards)
op onze wentelingen
de doodsheid rond; nu kan het verder zonder nadenken.

lik de verliefde handen
zonder wier wee genieten
de zeeën, de aardse landen

[p. 226]

 

heen zouden schieten,

 

en drink de tranen van de

 

minuscule verdrieten:

 

wellicht is dit tot lang later

 

je laatste water. Daar, een grap-achtig onmetrisch gepaard rijm is wat

 

mij betreft altijd een uitstekende landing. Nu langzaam stijgen.

 

 

 

En duik met het verval der jaren

 

kopje onder in de vrees

 

voor uitgevallen haren

 

in de mondvol gerimpeld vlees,

 

want het bibberen der gebaren,

 

het rimpelen der billen,

 

de irissen die vervloeien,

 

niets kan in aard verschillen

 

van het eens wellustig groeien

 

der willige organen.

 

Liefste, als ik niet blijf,

 

doe dan je lekkere tranen

 

het stuipen en verslappen

 

van mijn gestorven lijf

 

betreden en betrappen,

 

gauw, gauw,

 

laat me je adem happen

 

en doe mij in de vouw,

 

dan bal ik mijn wijze lessen

 

aan lezers en lezeressen

 

samen tot jou.