De Gids. Jaargang 118

[p. 419]

Kort commentaar

Het tekort aan leraren

Er was eens een land, dat, behalve een regenseizoen, jaarlijks ook een kouden winter te verduren had. De bevolking beschikte dus over een regenmantel en een winterjas. Door een samenloop van omstandigheden nam de bevolking snel toe, zodat moeilijkheden niet uitbleven. Het bleek al spoedig, dat in het koude seizoen een steeds aanzienlijker deel der bevolking het, bij gebrek aan winterjas, met een regenmantel moest stellen, tot schade aan welzijn en welbehagen. Er was weliswaar een beperkte groep van bijzonder geharden of door de natuur bevoorrechten, die zich ook in de lichtere kledij behaaglijk voelden, maar ieder nuchter mens moest toch toegeven, dat er een noodtoestand heerste. Van de autoriteiten werd dan ook verwacht, dat zij maatregelen zouden nemen. Inmiddels werden van verschillende zijden suggesties gedaan. Zij kwamen echter, wonderlijkerwijze, vrijwel op hetzelfde neer: de fabrieken moesten de productie van regenmantels intensiveren, maar deze dan aan den man brengen als winterjassen. De begrijpelijke reactie was: als wij dan toch nog koude moeten lijden, dan liever in dunne kleding, die niet als dik en doelmatig wordt aangediend.

Deze eenvoudige parabel kwam mij onwillekeurig in den geest bij het lezen van de voorstellen, die men nu doet in verband met het reeds aanwezige en straks waarschijnlijk ernstige tekort aan bevoegde leraren bij het V(oorbereidend) H(oger) (en) M(iddelbaar) O(nderwijs).

Ons land is er altijd - en met recht - trots op geweest, dat in beginsel voor alle vakken een volledige wetenschappelijke vooropleiding werd geëist van hen die dat onderwijs willen dienen. Dat zulk een vooropleiding in haar volle breedte en diepte nergens zo goed als aan de Universiteit verkregen kan worden, wordt ook erkend door hen, die niet blind zijn voor de gebreken, die ook die instelling aankleven. Een niet onaanzienlijk aantal leraren is echter niet in het bezit van een universitair diploma, maar van een middelbare acte. De grote inspanning, die het verwerven van deze acten, vaak in moeilijke omstandigheden, van de bezitters heeft gevraagd, geeft hun in vele gevallen recht op onze bewondering, en de wijze, waarop zij hun taak vervullen, evenzo. Er zijn zelfs acte-bezitters, die menig doctorandus, ja zelfs doctor, in kennis en inzicht overtreffen. Noch het een, noch het ander raakt evenwel de kern der zaak. Ceteris paribus blijft de acte-bezitter de mindere van den universitair gevormde, juist omdat geen enkele vooropleiding in de schaduw van de academische kan staan. Een Regering, die het dus goed meent met het VHMO, moet er naar streven, om een werkelijke universitaire studie mogelijk te maken voor allen, die er geschikt voor

[p. 420]

zijn; maar niet, om de acte-studie te stimuleren; en beslist niet, om andere onvolwaardige opleidingen daarnaast in te stellen.

Toch worden in den laatsten tijd allerlei suggesties gedaan, dezen m.i. verderfelijken weg in te slaan. Meestal heeft men daarbij het oog op het onderwijs in de moderne talen. Men wil leraren vormen, die na drie studiejaren geschikt moeten zijn om in de lagere klassen les te geven; alsof men ze ooit op den duur uit de hogere zal kunnen weren. Men wil tot de studie ook hen toelaten, die geen einddiploma gymnasium-alpha bezitten; zij die van de HBS of MMS komen, zouden dan een - natuurlijk bescheiden - tentamen Latijn moeten afleggen; povere rest van de Grieks-Latijnse vorming, die zulk een onvervangbaren achtergrond van alle westerse taal- en letterkundige studie vormt. Men denkt aan onderwijsbevoegdheid voor twee talen tegelijk, zonder te bedenken, dat nu reeds voor één taal een studieduur van ten minste vijf jaar normaal is. Men wil avondhogescholen oprichten, waar docenten van professoralen rang (waar zal men ze vinden?) tentames en examens afnemen in universitairen stijl en doctoraalbullen uitreiken met dezelfde bevoegdheden, en ziet niet in, dat deze diploma's slechts de huidige middelbare acten zullen zijn met een deftiger naam aangeduid, tenzij men de studie tien jaar wil laten duren.

Waar komt dit alles op neer? De feitelijke toestand is op het ogenblik de volgende: het VHMO heeft naast bevoegden (van twee in waarde verschillende typen, de universitairen en de acte-bezitters) ook onbevoegden in dienst. Het laat zich aanzien, dat het percentage dezer laatsten zal toenemen. Hoe daarop te reageren? Men kan twee methoden volgen: de grenslijn scherp blijven trekken en onbevoegd blijven noemen wie onbevoegd is, al zal men noodgedwongen van zijn diensten gebruik moeten maken. Dit geeft dan eerlijk en onomwonden aan, dat de toestand onbevredigend is, dat er een crisis heerst, en dat men onvermoeid moet blijven streven naar werkelijke verbetering. Er is ook een andere methode: aan lieden, die onvoldoende worden opgeleid en dus in wezen onbevoegd blijven, een diploma uitreiken, dat hen bevoegd noemt. Daar komen alle hierboven aangeduide gedachten, en nog andere, op neer. Verbetert de werkelijke toestand daardoor? Allerminst. Het is reine struisvogelpolitiek. Men plakt het etiket der volledige geschiktheid op onvolledig voorbereiden, misleidt zichzelf en anderen. Ziet ge wel, zo zal het heten, vrijwel alle docenten hebben nu een wettelijke bevoegdheid. Maar dit is schijn! En schijn bedriegt. Niet alleen verbetert men den werkelijken toestand niet, maar doordat men het afwijkende en geringere practisch en wettelijk gelijkstelt aan het normale en beste, verzwakt men het normbesef en, fatale consequentie van alle nivellering, trekt men het hogere omlaag. Indien deze of soortgelijke voorstellen worden aangenomen, zal onder de dan waarschijnlijk talrijke ‘bevoegden’ de universitair gevormde, die de enige in vollen zin bevoegde is, binnen afzienbaren tijd een uitzondering zijn. Vooral nu zo betrekkelijk weinigen, om louter economische motieven, rustig kunnen afstuderen.

Ons lerarencorps verdient die devaluatie niet. Mijns inziens is het in de allereerste plaats zelf geroepen om den strijd aan te binden tegen alle voorstellen, straks misschien maatregelen, die die richting uitgaan.

v. Gr.