De Gids. Jaargang 118

[p. 61]

Inleiding

Niet tot de onverschilligen richt zich dit toneelnummer van De Gids, niet tot de beste stuurlui aan de veilige wal. Wij richten ons tot hen, die mét ons zee kiezen in de onbestendigheid van weer en wind, zoekend naar wat misschien Utopia zal blijven: een betere toekomst voor het toneel.

De onverschilligheid in het algemeen mag groot zijn, - toch heeft noch dit gebrek aan belangstelling, noch film, radio of televisie die hardnekkige liefde voor het toneel teniet kunnen doen. Het blijkt uit (al of niet geslaagde) toneelsymposia en discussie-avonden, bladen, brochures en boeken.

Het blijkt ook uit dit toneelnummer.

De samenstellers hebben zich geen algemeen leidend principe als uitgangspunt gekozen. Ook het geven van een wetenschappelijk overzicht van de status quo der toneelwereld lag niet in hun bedoeling. Zij hebben een aantal toneelminnaars - insiders en toeschouwers - gevraagd zich uit te spreken over diverse aangelegenheden die te maken hebben met het toneel. Naar volledigheid is daarbij niet gestreefd; zo zal men b.v. geen bijdragen vinden over het experimentele toneel en over het lekespel. Lijkt de hier bijeen gebrachte verzameling opstellen op het eerste gezicht misschien willekeurig, bij nadere beschouwing loopt het met die willekeurigheid nogal los: verscheidene aspecten van het toneel in Nederland en elders worden onder de aandacht gebracht, en door vergelijking met andere landen krijgt men een belangwekkend beeld van de internationale problemen op dramatisch gebied.

Is in ons land de ontstentenis van traditie (een ondergrond die in Frankrijk bijvoorbeeld zulk een hechte basis van de toneelspeelkunst vormt) en het ontbreken van leiders als Royaards, Verkade en Van Dalsum, een steeds weerkerend gemis, - in Amerika, Frankrijk, Engeland en België heeft men met andere moeilijkheden te kampen.

Merkwaardig genoeg blijkt meer en meer hoe nijpend in vrijwel alle landen het gebrek aan jonge toneelschrijvers is, een toestand die wij in Nederland sinds jaar en dag als bizonder schrijnend voelen. Wij waren er reeds aan gewend, op stukken uit den vreemde aangewezen te zijn. De

[p. 62]

laatste jaren begint hier verandering in te komen, en wij zien nu - hoe bescheiden ook - stukken van eigen bodem op het repertoire van onze gezelschappen verschijnen. Het behoeft geen betoog van hoe grote betekenis dit is voor onze toneelschrijfkunst en voor het toneel in het algemeen. De acteur die nu eens geen vertaald stuk behoeft te spelen, de toeschouwer die niet gedwongen wordt tot transponeren van een buitenlands milieu, kunnen zich langzamerhand het onschatbare voorrecht van eigen aard en taal bewust maken.

Ook de technische aspecten van het toneel zijn van groot belang, zodat de opleiding van jonge spelers, waaraan de laatste jaren meer zorg dan ooit wordt besteed, de aandacht ten volle verdient. In alle landen bestaat levendige belangstelling voor de mogelijkheden van het arena-toneel. Mede door de vernieuwing die Vilar met het ver uitgebouwde proscenium en met zijn nieuwe belichtingstechniek heeft gebracht, is het ‘open toneel’, waarbij iedere toeschouwer de gehele toneelvloer en wat zich daarop afspeelt kan overzien, een vraagstuk van actuele betekenis.

Een andere kwestie die, wanneer er over toneel wordt gesproken, altijd aan de orde komt en de gemoederen van de toneelcritici nogal eens in beweging brengt, is de vraag, wie men nu de eerste plaats moet toekennen, de acteur of de auteur. Een overigens nogal onzinnige vraag, want zodra het tot een voorstelling komt, is de creativiteit van de een ondenkbaar zonder die van de ander en gaat het niet meer om rangorde.

Dat de toneelcritiek van grote invloed is op het toneelleven zal niemand ontkennen. Van de criticus wordt in de eerste plaats gevraagd dat hij een gefundeerd inzicht heeft zowel in de stukken van het repertoire als in de eisen die aan regie en spel gesteld dienen te worden. Ook de criticus zal eigen voorkeur laten gelden, maar indien hij de gave des onderscheids bezit en te goeder trouw zijn motivering argumenteert, behoort ieder respect te hebben voor zijn mening.

Over al deze gezichtspunten vindt men hierachter het oordeel van deskundigen. Om de ernst niet op de spits te drijven zijn enkele lichtere toetsen aangebracht. De foto's waarmee deze aflevering verlucht is hebben alle betrekking op stukken die in het afgelopen seizoen door nederlandse gezelschappen gespeeld zijn. Wij hebben gemeend de reeks te moeten openen met de beeltenissen van Ank van der Moer en Paul Steenbergen, die dit jaar respectievelijk de Theo d'Or en de Louis d'Or ontvingen, een charmante vervanging van de amerikaanse Oscars.

Naar de overtuiging van Thornton Wilder is het toneel het meest unieke forum voor de mens, om de mens te ontmoeten. Deze overtuiging

[p. 63]

wordt in dit nummer bevestigd door een bizonder openhartig toeschouwer, die zich aldus over het toneel uitlaat: ‘Ik heb tien bedorven avonden over voor één groot kwartier toneel. Die enkele keren dat je het podium op zou willen stormen om de acteur of de actrice te omhelzen, vormen iets in ons leven. Zij leren ons iets, zij doen ons rijpen. Misschien blijkt ten slotte dat wij meer gerijpt zijn door het irreële dat wij van het toneel tot ons hebben genomen dan door hetgeen het werkelijke leven ons heeft gebracht.’

Woorden die wij geneigd zijn te onderschrijven.

emmy van lokhorst

ed. hoornik

bert voeten