De Gids. Jaargang 117

[p. 234]

Theo J. van der Wal
Het kamp

De uitlaatgassen van de vrachtwagen wervelden in het stof van de macadamweg, waar we, gezeten in de laadbak, met snelle vaart overheen reden. Het was een mooie morgen, wolkenloos en koel. De loofbomen langs de kanten waren vol bladeren en leken grijsgroen door het licht van de nog laag staande zon. De akkers, onderbroken door bossen en kreupelhout, droegen rose korenaren, en soms waren er verdorde plekken waar de aarde gebarsten was van droogte en handbrede spleten toonde in tot korrels gekrompen klei. Er stonden weinig boerderijen en langs de weg slechts hier en daar roodbruine huisjes met smalle vensters.

We waren de grens gepasseerd onder weinig formaliteiten. We waren vluchtelingen met weinig bagage, op weg naar een land dat ons zou opnemen.

‘We komen straks weer in een kamp,’ zei ik, want dat had de marechaussee bij de tolbomen mij gezegd.

De man naast mij zei zonder me aan te kijken: ‘Voor hoe lang?’

‘Ik weet het niet. De bedoeling is dat we over het land verspreid worden, daarheen waar werk voor ons is.’

‘Ja, ja,’ zei de man en zijn gezicht veranderde niet. Hij had een gezicht precies zoals dat van de andere mannen, een masker, zoals de kleding masker was. We droegen allen pilow of blauwlinnen of grijs katoen en de vrouwen hadden een donkere blouse, een zwarte rok en platte schoenen. We vormden een grauwe groep: de duisternis van onze bedoelingen en de angst voor ontdekking gaven ons een schutkleur. En zo was het ook met ons gezicht. We hadden geduld, handelden zoals mensen die jarenlang gevochten hebben tegen onderdrukking door bureaucratie, in schijn onderworpen, zonder de gezagdragers aan te kijken en ook zonder elkander aan te kijken. We waren elk gezag zat, en elk bevel volgden we op, zonder haast en zonder aarzeling.

[p. 235]

De mannen en vrouwen zaten op de auto, zwijgend, de handen op de knieën of in de schoot en ze keken naar hun voeten. Ze hadden allemaal een mager gezicht, een ingekeerde blik en een ontspannen mond. Ook de vrouwen en dat was het: ze waren sexeloos.

Het was een mooie morgen en de wereld lag daar onder de zon zonder nevelen. We reden een uur lang door een wisselend landschap, dat heuvelachtiger werd en bosrijker. Toen steeg de weg lange tijd achtereen en even voorbij de afdaling, sloeg de wagen een zijweg in. Aan het einde van de zijweg waren grote hekken. De auto reed een veld op, waaromheen barakken en afzonderlijke kleine houten hutten stonden. Het was het kamp.

We klommen van de auto af en onze groep ging op in de grote gemeenschap der kampbewoners. We kregen een kaart, die recht gaf op een slaapplaats. De man die mij naar de barakken geleidde was al oud. Hij was geen vluchteling. Hij zei:

‘Zo komen er elke week groepen aan. En wat is nu het vreemde? Dat er altijd een gemeenschap is waartoe men behoort, en na een tijd ziet men dat deze gemeenschap in vormen verstard ligt en steeds meer druk uitoefent, en dan zegt men: vaarwel, en vertrekt, en dan is men een outcast, een verworpene, een uitgespuwde, en in plaats van zijn individualiteit te redden, verliest men haar en gaat op in een andere gemeenschap, in een kamp.’

‘Juist,’ antwoordde ik, ‘dus we blijven hier en krijgen geen werk ergens anders.’

‘O jawel, o jawel,’ suste hij, ‘het was maar bij wijze van spreken. Ik ben een oude man en ik heb over die dingen nagedacht. U hoort thuis in deze barak.’

Het was een houten gebouw. De planken waren juist opnieuw met carbolineum bestreken. De slaapplaatsen binnen waren met schotten van elkander gescheiden en het zag er netjes uit.

‘Nummer acht,’ zei de man, ‘het nummer van de barak is vierentwintig.’

Ik legde mijn rugzak op het bed neer. De oude man vertrok en daar ik hier niets meer te doen had, ging ik naar buiten voor de deur op de grond zitten. In de verte stonden enkele mannen met emmers bij een waterkraan. Uit de schoorsteen van een naburige hut begon rook op te stijgen en even later rook ik boven de geur van carbolineum uit, een houtvuur.

Ik dacht aan de woorden van de oude man: misschien had hij gelijk.

[p. 236]

Je begint als individu in de wieg, daarvan afgezien dat je eigenlijk in de schoot van je moeder begint als een kleine stiekume individualist. Dus de wieg. Maar dat gaat gauw over en je wordt in de gemeenschap opgenomen, in het gezin, in de school, later in de maatschappij. En wat gebeurt er wanneer je uit zo'n gemeenschap wegloopt? Ze pakken je op en brengen je terug, naar het gezin, naar een tuchtschool, naar een gesticht of naar een kamp. Je wordt altijd schaak gezet.

Het kamp lag voor mij met zijn bruine barakken en dood getrapt zand. Er speelden nu kinderen, weinig luidruchtig.

Je vlucht, zeg je, om te leven, om te ontkomen aan nummer acht van barak vierentwintig. Je vlucht in de grauwe groep naar de slagbomen der wereld; je vlucht om wat je meer begeert dan wordt gegeven tot de hekken der kampen.

De oude man kwam met een vluchteling voorbij zonder naar mij te kijken.

‘Barak zeventien,’ zei hij tegen de ander, ‘daar moet u zijn, bed nummer achttien. Voorlopig hebt u de tijd, bij wijze van spreken.’

En zo zou het zijn. Ik stond op en liep naar mijn bed. Uit de rugtas haalde ik de kleine dingen die ik dacht nog nodig te hebben, en stak ze in mijn zak. Toen ging ik weer naar buiten, liep langs de barak naar de tussen de bomen lopende omheining en klom erover heen. Na tien minuten kwam ik op een weg. Langs de kanten stonden loofbomen die donkere schaduwen wierpen. In de verte lagen akkers met rose korenaren, en soms waren er verdorde plekken waar de aarde gebarsten was van droogte en handbrede spleten toonde in tot korrels gekrompen klei. Ik hield een vrachtwagen aan en, gezeten op de laadbaak, reed ik in snelle vaart de macadamweg af en achter mij wervelden de uitlaatgassen in het stof.