De Gids. Jaargang 115

[p. 373]

Henriëtte Schuurbeque Boeye
De os van Pilberger

De vier-en-twintigste Augustus begon voor Nicholas als vele andere dagen, die zomer in het berghuis. Alleen was hij 's morgens bij het eerste hanengekraai ontwaakt met een gevoel van beklemming, waarvan hij de oorzaak niet had kunnen ontdekken; daarna was hij door de toenemende hitte niet meer in slaap kunnen komen.

Nu, in de vroege namiddag, leek het of de bergen, die het nauwe dal omsloten, zich achter een sidderend waas op eindeloze afstand hadden teruggetrokken. Ook boven de alpenwei met de hoge gele gentianen, de akonieten en zilverdistels trilde de lucht als het zichtbaar geworden getjirp van millioenen onzichtbare, onverdraaglijke krekels.

Hier, in de zo goed als schaduwloze tuin, een omheind en enigszins gecultiveerd stukje bergwei, begon het langzamerhand onhoudbaar te worden - het zweet gutste Nicholas van het lichaam in de badhanddoek, die over de matras van zijn ligstoel gespreid lag.

Nicholas rekte zich uit, vertrok daarbij zijn gezicht en greep onwillekeurig naar het litteken dat zich als een reusachtige, rode duizendpoot in zijn bruine lichaamshuid aftekende. Toen de pijn gezakt was schatte hij langzaam en met overleg de afstand tussen tuin en bosrand.

Het bos leek vandaag al even onbereikbaar als de bergen. De bomen, die hij gewoonlijk naar hun vorm en kleur vrij nauwkeurig kon onderscheiden, waren versmolten tot een grijzige massa, die evengoed een onbeweeglijke wolk had kunnen zijn. Maar Nicholas liet zich daardoor niet van zijn voornemen afbrengen. Hij hunkerde naar de schemering van het bos, en bovendien had hij het gevoel dat hij er ditmaal de Türkenbund zou vinden - de dochter van de herbergier had hem verteld dat zij in de bossen van deze bergstreek, daar waar de bodem wat drassig was, nog wel eens voorkwamen. Maar geen van de bergbewoners plukte ze ooit - men was er hier bang van, had het meisje verder gezegd, ze waren vergiftig en wie er aan rook werd betoverd.

Hij stond op, trok zijn kleren aan en liep het kiezelpaadje af naar het wit-

[p. 374]

en-bruine berghuis. Over de geraniums van het keukenraam riep hij op goed geluk: Elise! Er kwam geen antwoord. Die doet haar middagslaapje, dacht Nicholas - en Tante Marouschka mag natuurlijk niet gestoord worden. Ze zullen mij wel zien terugkomen.

Tante Marouschka, die heel geleerd was en geheel in haar boeken opging, bemoeide zich nu zij oud geworden was even weinig met haar omgeving als vroeger met haar huishouden en haar kinderen. Zij had Nicholas, wiens grootmoeder een jeugdvriendin van haar was, na zijn operatie bij zich uitgenodigd in het berghuis, waar hij blijven kon tot hij helemaal hersteld zou zijn - zoals ze vaak zieken en herstellenden onder haar hoede nam zonder zich persoonlijk met hen bezig te houden. Tot Nicholas sprak zij dan ook weinig. Af en toe vroeg zij hem met haar welwillende, zeldzaam charmante glimlach: Zo, mijn jongen, al wat aangekomen? - maar verder liet ze hem over aan de zorgen van Elise en aan de katten.

Elise was al ontelbare jaren bij Tante Marouschka in dienst. Zij droeg een klein lorgnetje aan een stalen ketting en een scheiding in het tot een hoge toet gewrongen donkergrijze haar, waarvan twee olievette krullen over het voorhoofd vielen. Haar postuur deed Nicholas denken aan een ouderwetse, met zaagsel gevulde pop, van het soort waarmee geen kind ooit met enthousiasme spelen kon. Elise was moederlijk op het bezetene af - maar uitsluitend voorzover het haar eigen kind betrof, een buiten-echtelijk dochtertje, dat werd opgevoed in een kloosterschool. Begon Elise een gesprek, dan draaide dit onvermijdelijk uit op een monoloog over Annette, met als ze bijzonder op dreef was enkele aanduidingen en verzuchtingen over haar ontstaan, dat volgens Elise alleen te danken zou zijn aan een misplaatst medelijden harerzijds. Toch zou Elise voor geen geld ter wereld gewild hebben dat de zaken er anders voorstonden. Haar kind was haar alles, ze zou het met niemand willen delen, ook met de vader niet - en dan volgde meestal een opsomming van Annette's bijzondere eigenschappen en deugden. Daar deze moeilijk te stuiten was, vermeed Nicholas de gesprekken met Elise zoveel mogelijk, vooral sinds hij op een Zondagmiddag beleefdheidshalve met de volmaakt charmeloze, loense Annette naar het zwembad in de rivier was getrokken. Het viel hem nog steeds moeilijk, het beeld van Annette na het zwemmen, het lange, druipnatte kloosterbadpak tegen haar vormeloze lichaam geplakt, uit zijn herinnering te bannen.

Maar afgezien van dat alles gevoelde hij voor Elise, die heerlijke taarten bakte en hem als een volwassene behandelde, oprechte waardering. Zelfs boezemde het compromis-loze van haar oudevrijstersvoorkomen, dat zij

[p. 375]

ondanks het gebeurde zo volkomen vanzelfsprekend had gehandhaafd, een zweem van ontzag in. Nu en dan welde een vage nieuwsgierigheid in hem op naar de vader van Annette.

Zo verliep Nicholas' genezing, zijn schuchter en aarzelend weer aanvaarden van een wereld, die hij al van zich afgezet had, ongestoord door menselijke bezorgdheid of bemoeienis. Als hij het nieuws wilde horen daalde hij af naar de herberg van het kleine dorp, waar de herbergier, zijn dochter en de gasten hem van allerlei op de hoogte stelden. Wanneer hij zelf iets te zeggen had, vertelde hij het aan de katten, die hem stil en onverschillig aanhoorden.

Nu zat er een op de vensterbank achter de bloembakken ijverig de want van een opgeheven voorpoot te poetsen. Nicholas liet even de hand langs haar rugvel glijden en zei: Zorg maar dat Elise een stuk pruimentaart voor mij bewaart als ik er met de thee nog niet ben - en maak je niet zo nodeloos druk met die warmte.

Hij stootte het tuinhekje open en begon het kronkelweggetje tussen distels, rotsblokken en vaal-witte plekken verdroogde koeienmest in de richting van het bos af te lopen. Het viel hem niet mee, dit lopen in de volle zon, maar eenmaal in het half-duister onder de sparren, die hun sombere takken, druipend van lange, lichte mosbaarden, over hem uitbreidden, werd het wandelen aangenamer. Het geluid van zijn stappen werd gedempt door het sponzige mos en het fijne, donkere bosgras en afgezien van het korte, machtige geklapwiek van een buizerd die, opgeschrikt door zijn verschijnen, van boom verwisselde en het aanhoudend ruisen van een bergstroom in een ver ravijn, was het heel stil. Soms bleef hij even staan, waar de zon een balk van gedempt, nevelig licht door het sparredak wierp. Nicholas beleefde in gedachten opnieuw de laatste ruisende stilte van dat grensgebied, waaruit hij nog maar zo kort geleden moeizaam en half onwillig was teruggekeerd. Sindsdien had hij nog slechts een geringe aanleiding nodig om zich weer in deze dingen te verdiepen, waarbij hij dan zijn naaste omgeving nauwelijks meer opmerkte. Zo ontgingen hem ook nu, onwillekeurig op weg gegaan in de richting van het onzichtbare water, de zuigende geluiden, die de bodem onder zijn voeten begon te maken. Afwezig liep hij al verder het moeras in en nog maar juist op tijd vermeed hij het, de kleine wilde tijgerlelie te vertrappen, die met twee zusterplanten diep in de schaduw een groepje vormde.

Bijna ongelovig bleef hij staan - zoveel mooier waren ze dan de nuchtere, vaalgekleurde afbeelding van de Türkenbund in zijn Alpenflora. Felgele meeldraden hingen aan kleine kelken, donker als geronnen bloed, waarvan

[p. 376]

de teruggebogen blaadjes deden denken aan koppige diertjes, de oren in de nek gelegd. De zoete vanillegeur, die bij het plukken opsteeg, hield nog een andere lucht in zich besloten, giftig en afstotend op zichzelf, maar samen met die zoetheid bedwelmend en weeïg aantrekkelijk, zodat Nicholas niet nalaten kon die geur telkens en telkens op te snuiven.

Naarmate hij dichter bij het ravijn kwam werd de bodem steniger. Het hoge naaldhout werd nu afgewisseld door lagere loofbomen en struiken en af en toe moest hij zich met de ene hand een weg banen door takken van lijsterbes, els en prunus, terwijl hij met de andere de bloemen beschermend achter zich hield.

Het ruisen werd intussen steeds sterker en toen hij het pad langs het ravijn had bereikt scheen het de lucht geheel te vervullen, terwijl de adem van het ijswater prikkelend langs hem heen streek. De bergstroom zelf bleef echter nog steeds onzichtbaar. Turend in de begroeide afgrond besloot hij het pad stroomopwaarts te volgen tot even voor het punt waar de beek de diepte in stortte. Dat betekende minstens nog een uur lopen en hij begon zijn benen en zijn wond te voelen, maar hij had dorst gekregen en verlangde niets zozeer dan die te lessen met handen vol ijskoud bergwater.

Toen Nicholas tot de ontdekking kwam dat hij ongeveer halverwege zijn doel een bergpad was ingeslagen, dat steil omhoog voerde naar de alm Fallerschein, was hij de boomgrens al voorbij geklommen. Van het grote ruisen was niets meer te horen - onderaan een hoge, bijna loodrechte grashelling ritselde alleen een klein beekje. Verbijsterd, met bevende knieën bleef hij staan, te moe en te duizelig om nog een stap te verzetten. Wanhopig keek hij rond naar een plek waar hij zich zou kunnen uitstrekken om zijn kloppende wond en zijn pijnlijke benen op hun verhaal te doen komen, en na te gaan hoe hij zo volkomen buiten zijn wil en weten dit pad had kunnen nemen. Hij behoefde niet ver te zoeken: onmiddellijk links van hem, achter een gedenksteen met bovenaan een geschilderd tafereeltje en aan de voet een glazen potje met veldbloemen, was een graskuil, overschaduwd door een rots aan de overzijde van het pad. Wat onzeker liet hij er zich langs de stenen zuil in neer, sloot de ogen en probeerde na te denken. Maar het wilde niet lukken, hij had de gewaarwording alsof hij op het gegons van een machtige zwerm wilde bijen wegzonk in een diepte, dieper dan slaap, waar van denken geen sprake meer zijn kon.

Toen hij de ogen weer opende zag hij aan de rand van de graskuil een jongeman zitten, starend in het dal, de knieën hoog opgetrokken boven de helling. Nicholas nam hem een poosje zwijgend op. Hij was gekleed als alle mannen in die streek, kleine, armzalige boeren met zoons die 's zo-

[p. 377]

mers de koeien hoedden op de alm - maar verder had hij weinig met hen gemeen, want zijn huid was blank, zijn rug recht alsof er nooit een last op gelegen had, en de handen, die losjes over zijn knieën hingen, waren schoon en gaaf, zonder eelt of werkgroeven.

Nicholas ging overeind zitten en zei: ‘Grüszgott’.

De jongeman draaide zich om, de ogen zo angstig en verbaasd, dat Nicholas vroeg: ‘Waarom schrik je zo? Je zag toch dat ik hier was?’

De jongeman gaf daar geen antwoord op, maar stamelde een aarzelend ‘Grüszgott’ alsof het de eerste woorden waren die hij sinds lang gesproken had. Nicholas zag, dat zijn lippen daarbij beefden. Op gemoedelijke toon vroeg hij verder: ‘Heb je geen last van de warmte?’

‘N-nee’, zie de jongeman, die er inderdaad koel als marmer uitzag.

‘Dat tref je dan. Kom je van het dal of van Fallerstein?’

Met zijn hand maakte de ander een gebaar in de richting van de alm.

‘Werk je daar deze zomer?’

De jongeman scheen na te denken. Toen zei hij langzaam, zoekend naar woorden: ‘Werken - niet - ik houd er - toezicht.’

Nicholas dacht over dit antwoord na. Daar men op de almen altijd handen tekort kwam voor het werk, leek het hem onwaarschijnlijk dat men er iemand voor toezicht op na zou houden, die verder niets uitvoerde. Was de jongen misschien niet helemaal bij zijn verstand - een ongevaarlijke gek, waarvan ieder dorp er hier wel een of meer telde, die 's zomers zo'n beetje tussen de koeien ronddoolde, hier en daar iets mee mocht eten en 's nachts de hooischuur met de koeherders deelde?

Maar nadat hij het gezicht van de ander nog eens bestudeerd had, leek hem dat niet waarschijnlijk. Wel was de uitdrukking daarvan wat ongewoon: dromerig en tegelijkertijd gespannen alsof hij verwachtte dat zich binnenkort iets noodlottigs aan hem voltrekken moest, maar van enige abnormaliteit viel in dat gezicht toch niets te ontdekken. Het had iets innemends, vond Nicholas, die tevens het gevoel kreeg alsof hij ermee vertrouwd was en alsof ze vroeger al ergens vrienden waren geweest. Gretig vroeg hij verder: ‘En doe je dat graag?’

‘Ach,’ zei de jongeman, wiens woorden nu ineens gemakkelijker vloeiden, ‘het is niet meer zoals toen ik er vroeger werkte. Het is een onverschillige bende geworden, niemand luistert meer naar wat ik zeg...’ Zijn stem stierf weg en hij wachtte even. Toen vervolgde hij zacht: ‘Soms lijkt het alsof ze niet eens weten dat ik er ben.’

‘Dus heb je het er slecht?’ vroeg Nicholas, het voorhoofd fronsend.

‘Dat wil ik niet direct zeggen, het laat mij alles vrij onverschillig, ik ga veel

[p. 378]

mijn eigen gang en het zou allemaal nog zo kwaad niet zijn als de os van Pilberger mij niet dwars zat.’

‘De os van Pilberger? Wat doet die je dan?’

‘Wat hij doet? Mij achterna zitten wanneer hij maar kans ziet. Ze hebben hem vroeger niet afdoende gecastreerd, daarom is hij zo gevaarlijk. Maar de anderen lachen erom, die doet hij niets - hij heeft het alleen op mij gemunt.’

‘Waarom hebben ze een os op de alm?’

‘Om de kaas naar het dal te brengen. Bij de koeien zou de melk te veel indrogen, er gaat meer dan een dag mee heen.’

Nicholas knikte zwijgend. In de stilte die volgde groeide de overtuiging in hem, dat dit niet de eerste ontmoeting was tussen de jongeman en hemzelf - dat zij ergens waar voeten nooit traden al eens samen waren gegaan.

Plotseling werd hij opgeschrikt door een knellende greep om zijn arm. ‘Kijk,’ fluisterde de jongeman hees, met de vinger bergopwaarts wijzend langs het pad. Nicholas keek, maar hij zag alleen een plek laat zonlicht, waar het pad zwenkte langs de rots.

‘De os - hij komt - de os van Pilberger - Maria, genadige Moeder Gods - sta mij bij.’ - De woorden eindigden in een snik van ontzetting.

Nicholas bleef onbeweeglijk voor zich uit staren naar de zonverlichte plek op het pad. De schrik - de heftigheid van zijn verlangen om de jongeman uit zijn angstdroom te bevrijden maakten hem sprakeloos. Hij slikte een paar maal, trachtte tevergeefs zijn onmacht te overwinnen. Eindelijk keerde hij zich om in de hoop dat de aanblik van de ander hem helpen zou om de juiste woorden te vinden. Maar de jongeman was er niet meer.

Zacht floot Nicholas zijn verbazing uit. Hij stond op, speurde om zich heen en ontdekte toen dat het gras op de plaats waar hijzelf gelegen en gezeten had geplet was, maar aan de rand van de kuil, waar hij de jongeman had zien zitten, recht stond als tevoren. Nog was hij daar in gedachten mee bezig, toen hij uit de richting van het dal voetstappen hoorde naderen. Gespannen wachtte hij af wie er komen zou. Aan de boomgrens werd een boertje zichtbaar, dat gebogen onder een zware rugzak op het pad opstrompelde.

Toen hij wat naderbij gekomen was, riep Nicholas hem toe: ‘Zeg eens, ben je soms iemand tegengekomen? Een jongeman?’

Het boertje bleef staan en kromde zijn hand om zijn oorschelp. Grijnslachend vertoonde hij een mondholte, waarin alleen nog maartwee donkerbruinesnijtanden te zien waren. ‘Wat zei je?’ vroeg hij met een dun, krakerig stemmetje.

[p. 379]

‘Een jongeman,’ herhaalde Nicholas met nadruk, ‘ben je geen jongeman tegengekomen?’

‘Nee,’ zei het boertje en liep verder. Toen hij de gedenksteen voorbij ging sloeg hij een kruis en staarde nog even, seniel grinnikend, over zijn schouder naar Nicholas.

Huiverend kroop Nicholas uit de kuil. Als hij nog voor donker thuis wilde zijn, zou hij zich moeten haasten: de zon was al lang achter de bergen. De lucht was koeler geworden en aan de saffraan-gele Westerhemel hingen donkere wolkstrepen, rood doorgloeid.

Nog een paar uur en hij zou weer in de bekende omgeving zijn. Hij zou pruimentaart eten in de electrisch verlichte keuken van Elise, een zachte, spinnende poes op zijn schoot, en hij zou trachten om alles wat hij hier had beleefd van zich af te zetten, beter nog, geheel te vergeten. Hij durfde niet denken aan de eenzaamheid die zijn deel zou zijn, wanneer hem dat niet mocht gelukken.

Boven aan de kuil lagen nog als donkere vlekken de verlepte bloemen van de Türkenbund. Hij raapte ze op en dacht hoe lang geleden het leek sinds hij ze geplukt had. Hij wist niet goed wat hij er nu mee doen moest, het had geen zin ze zo mee naar huis te nemen. Hij kortte de stelen wat in en zette ze bij de veldbloemen onder aan de zuil. Toen viel zijn blik op het kinderlijk geschilderde tafereeltje daarboven.

Met ledematen als kachelpijpen, stijf en ongemakkelijk uitgestrekt over de wijd gespreide knieën van een in 't wit gehulde Christus, lag daar een manspersoon in een zwart pak - het pak waarin de boer trouwt en begraaft en begraven wordt. Iets wat een os moest suggereren hield een horen gespiesd in zijn linkerzijde, waaruit een roestige bloedfontein in een zonderlinge boog om de kop van het dier heen spoot. Daaronder stond in verweerde letters:

Durch eines Ochsen Stosz
Fiel er in Jesus' Schosz
Am 24. Augustus
Gelobt zei Jesus Christus.