De Gids. Jaargang 115

[p. 67]

C.D.J. Brandt
Buitenlandse politiek

Een streepje licht

Het jaar 1952 staat voor de deur. Wat zal het ons brengen op internationaal terrein? Al jaren lang heeft men ons voorgehouden, dat 1952 het kritieke jaar van de naaste toekomst zou zijn, dat we, als we dit jaar zouden doorkomen zonder dat de bestaande spanningen in de wereld zich zouden ontladen in een oorlog, zo te zeggen zouden mogen rekenen op een lange reeks van jaren, misschien wel een generatie van vrede. Gelooft u het? Ik moet bekennen, dat ik hoogst sceptisch sta tegenover deze verwachting of suggestie. Sceptisch zowel tegenover de opvatting, dat 1952 bij uitstek het kritieke jaar zou moeten wezen, als tegenover de blijmoedige voorspelling van een lange periode van vrede, d.i. van stabilisatie, daarna. Ik herinner mij maar al te goed, dat soortgelijke beschouwingen ook in omloop waren ten aanzien van het jaar 1938. Inderdaad, dit was een spannend jaar, waarin de vrede - we kunnen achteraf gerust zeggen - vrijwel permanent aan een zijden draadje gehangen heeft. Goed, die draad heeft het gehouden, ondanks de Anschluss en ondanks München. En toen? Toen kwam de oorlog in 1939, ondanks het ‘peace for our time’ van Chamberlain en het Frans-Duitse vriendschapsverdrag van 6 Dec. 1938.

Maar past u op en verstaat u mij niet verkeerd. Want het is geenszins mijn bedoeling om u op mijn beurt te suggereren, dat deze vergelijking met wat er 14 jaar geleden is gebeurd per se moet opgaan, dus: geen l'histoire de 1938-1939 se répétera en 1952-1953. Ik wil niets anders dan u waarschuwen tegen die zgn. zekerheden over de naaste toekomst.

Waarom ik dit met zoveel nadruk vooropstel? Omdat ik nu op mijn beurt wil gaan betogen, dat 1952 in vele opzichten een uiterst belangrijk jaar belooft te worden. Immers 1951 heeft aan zijn opvolger een buitengewoon groot (ik had bijna gezegd: ontstellend groot) aantal problemen ter oplossing overgelaten. Zo groot is dit aantal - groot zowel in de kwantitatieve als in de kwalitatieve zin van dit woord -, dat ik er zelfs niet over

[p. 68]

denken kan om de in deze eerste kroniek van dit jaar ook maar bij benadering aan de orde te stellen, laat staan ze zelfs maar de meest oppervlakkige behandeling te geven.

Alles overheersend is natuurlijk de vraag: hoe staat het met de grote tegenstelling tussen Oosten West en in het bijzonder: zijn er tekenen, die er op wijzen, dat we in dit opzicht het nieuwe jaar onder iets gunstiger auspiciën beginnen dan dit met 1951 het geval was? Mijn antwoord op deze laatste vraag luidt met alle voorzichtigheid, die de kroniekschrijver past: ik zou zeggen van wel. Daarbij denk ik in de eerste plaats hieraan. In het begin van het vorige jaar begon het er op te lijken, dat de Sowjet Unie ernstig overwoog om de Ver. Naties de rug toe te keren. Zei Stalin b.v. niet in een interview met de Prawda op 17 Februari: ‘de V.N. zijn bezig om een instrument van oorlog te worden... Zij betreden daarmee het roemloze pad van wijlen de Volkenbond en ondermijnen dusdoende hun zedelijke autoriteit en veroordelen zichzelf tot uiteenvallen.’ Hierop volgden uit de mond van Ilja Ehrenburg, die nog altijd een van de belangrijkste ‘voices of his masters in het Kremlin’ is, en van anderen suggesties in deze geest, dat de door de communisten en hun meelopers georganiseerde Wereldvredesraad zichzelf tot het ware forum voor de publieke opinie in de wereld zou moeten maken. Deze suggesties konden niet anders inhouden, al werd het niet met zoveel woorden gezegd, dan dat de Wereldvredesraad de plaats van de V.N. zou moeten gaan innemen en dat kon weer niet anders betekenen dan dat Moskou er ernstig over dacht om de door de ‘Amerikaanse oorloghitsers’ geleide V.N. te verlaten en zich op de door het Kremlin in het leven geroepen eigen organisatie voor de wereldvrede terug te trekken. Inderdaad bestond dan ook de vrees, dat Sowjet Unie of wel helemaal niet op de Alg. Vergadering der V.N. in Parijs zou verschijnen of de eerste de beste gelegenheid zou aangrijpen om er weg te lopen en, zoals aan die kant meer gebruikelijk is, de deur met een klap dicht te slaan.

Deze vrees is echter niet bewaarheid geworden. De Russen zijn gewoon gekomen en Wysjinsky heeft wel is waar zeer agressief gesproken, maar hij is gebleven, heeft niet met een deur geslagen. Ook toen hij tegen alle gewoonte op de Alg. Vergadering in voor de tweede maal het woord vroeg bij de algemene beschouwingen bleef de grote klap (het gebaar der verzoening, waarop de optimisten gehoopt hadden trouwens ook) uit. En ondertussen verklaarde Ilja Ehrenburg in de Prawda: de ‘Wereldvredesraad is er helemaal niet op uit om de V.N. te ondermijnen, integendeel, hij

[p. 69]

zoekt ze te redden en hun prestige te herstellen.’ Dit klinkt wel heel anders dan wat dezelfde Ehrenburg in het begin van 1951 verkondigde en als wij dan verder nog opmerken dat, de Sowjetpers met bepaald opvallende zorg een ongeveer gelijke plaatsruimte reserveerde voor berichten van de Wereldvredesraad en van de V.N., dan kunnen we niet ontkomen aan de gevolgtrekking, dat er tussen begin en eind 1951 toch op zijn minst genomen een koerswijziging ten aanzien van de V.N. bij het Politbureau is opgetreden, een koerswijziging, die - het spreekt vanzelf - alleen al door het feit, dat hij er is, betekenis moet hebben voor de verhouding tussen Oost en West, d.w.z. die verhouding in gunstige, want positieve zin, moet beïnvloeden.

Nu moeten we aan de andere kant in gevallen als dit altijd oppassen voor ‘wishful thinking’. Deze zwenking in de Sowjetpolitiek betekent niet meer dan dat het Kremlin voorlopig zijn plannen om uit de V.N. te treden heeft opgegeven; de naald van de barometer van de Russische politiek is om zo te zeggen van ‘regen en wind’ naar ‘veranderlijk’ gegaan. Dit hebben we bevestigd kunnen zien in een analyse van de redevoeringen, enz., die op het Al-Russische Congres van de Sowjetvoorstanders van de vrede, dat van 27-29 November in Moskou bijeen is geweest, zijn gehouden. Zeker, er is daar agressieve taal gesproken tegen de oorlogswil en -voorbereidingen van het Westen, maar vergeleken bij wat in deze kringen tot dusver normaal mocht heten, deed de hele teneur van dit Congres toch ietwat slap, wat bleekjes aan. Zo alsof er een parool was uitgegeven, om vooral niet te ver te gaan, niet te veel te zeggen, er zat iets van halfslachtigheid, van aarzeling in het hele geval. M.a.w. ook hier stond de barometer op veranderlijk, geen wonder, waar hetzelfde politieke weer in Moskou de stand van beide barometers tot op een millimeter nauwkeurig bepaalt.

Een ander ding, dat mij is opgevallen en dat mij de moeite van het vermelden waard lijkt, is het volgende. Aan de Alg. Vergadering der V.N. te Parijs zijn de verkiezingen in Engeland vooraf gegaan, zij hebben Churchill en Eden aan het roer van de buitenlandse politiek gebracht. Zou dit ook iets te maken kunnen hebben met de vooruitgang van de barometer in Moskou? Het lijkt mij helemaal niet onwaarschijnlijk. Stalin kent Churchill en hij weet bovendien, dat de Engelse prime minister niets liever wil dan de kennismaking te komen hernieuwen. En ook van Anthony Eden is bekend, dat hij een toenadering tussen Oost en West allesbehalve voor onmogelijk houdt en bereid is, om zijn grote diplomatieke gaven te gebruiken, om zo'n toenadering tot stand te brengen. Zou het dan zo'n wonder zijn, dat het Kremlin besloten had om nu eerst maar eens

[p. 70]

af te wachten, wat de nieuwe heren in Londen van plan waren en wat hun optreden in de wereldpolitiek en speciaal de eerste verschijning van Eden in het milieu der V.N. van na de oorlog zou opleveren? Mij dunkt van niet. Feiten zijn in ieder geval:

1. dat de hierboven aangehaalde ommekeer in de uitspraken van Ehrenburg dadelijk volgde op de eerste rede van Eden in de Alg. Vergadering der V.N.;

2. dat de Sowjetpers en -radio sinds de Engelse verkiezingen in eens opgehouden hebben met Churchill voor oorlogsophitser uit te schelden.

Uit alles wat ik tot dusver heb gezegd kunnen wij, naar mijn mening, twee mogelijke gevolgtrekkingen maken:

a. Het Kremlin begint in ernst te geloven, dat het Westen geen plannen heeft voor een aanval op de Sowjet Unie, waarbij ik dan in het midden wil laten, in hoeverre het Politbureau hierbij incalculeert, dat Churchill c.s. de Amerikanen in bedwang moeten en kunnen houden.

b. Het Kremlin wenst op het ogenblik de indruk naar buiten te maken, dat het gelooft, dat het Westen geen aanvalsplannen heeft, m.a.w. de Russische leiders willen het Westen doen geloven, dat zij in de stemming zijn om een oplossing van de tegenstelling(en) tussen Oost en West op de een of andere manier serieus te overwegen.

Natuurlijk is er tussen deze twee mogelijkheden wel enig verschil, maar voor de practische uitwerking van het ogenblik komen zij op hetzelfde neer, omdat zij het Westen de mogelijkheid van een toenadering voorhouden. En ik ben er van overtuigd, dat zij door de regeringen van de staten van het Westen ook als zodanig worden gezien. Zouden wij b.v. hieruit niet de geruststellende (we zijn tegenwoordig zo blij met ieder streepje helderheid aan de grauwe hemel van de internationale politiek) passage uit Churchills rede van 6 December j.l. mogen verklaren:

‘Looking back over the past few years I cannot feel that the danger of a third world war is so great now as it was at the time of the Berlin air-lift crisis in 1948’?

16 December 1951