De Gids. Jaargang 114

[p. 171]

Jan Sebastian Rabie
Prosas

Die Padda en die Maan

Een nag is 'n padda getref deur die skoonheid van die maan.

‘Ek dink ek is verlief,’ het hij homself wijsgemaak, terwijl hij sij groot Italiaanse oë rol. Maar toen hij probeer om nader te kom en haar silwer weerskijnsel te soen, het hij alleen daarin geslaag om swart rimpels op die water se oppervlakte op te skop en om 'n nare ruik van die moeras te laat opstijg. Die maan het in afgrijse van hom geskijn te vlug; van verrotte poel tot verrotte poel.

Wanhopig roeiend met sij kort beentjies en wijl hij liefdekwake uithijg, het die padda die beminlike maan gevolg. Hoewel sij hom maagdelik ontwijk het, het sij nooit meer as 'n sprong voor hom geblij nie, en hom geskijn uit te nooi om haar aan te hou volg. Die padda het met verdubbelde ijwer gesing sodat sij stem nog heser en walgliker geword het.

Tenslotte was hij so uitgeput dat hij op 'n waterlelie-blaar moes uitklim. Hij had groot behoefte om homself te troos, maar omdat hij langsaam en swaar in die hoof was, kon hij alleen begin filosofeer in die wijse eie aan paddas. ‘Klaarblijklik,’ het hij homzelf wijsgemaak, ‘dit skijn voor te kom dat die maan 'n bietjie onverstaanbaar is. Sij hardloop weg as ek naderkom. Miskien is dit moontlik dat sij 'n rede daartoe het.’ En hij het sij agterpoot opgelig om te krap agter die vrat wat hom in oomblikke van spreek woordelike verwarring as oor gedien het.

Terselfdertijd het hij sij eie weerspiëeling in die water langs hom bemerk. Vergeleke met die van die maan was dit 'n godslasterende beeld: boggelruggig en skubagtig, en slijmerig voorbeeldig van 'n modderdier.

‘Hoe afstootlik!’ het die arme padda gedink, en is die water ingekrabbel, en in haas en skaamte weggeswem na 'n donker hoek.

Maar na hij 'n klein afstandjie geswem het en omdraai om 'n laaste pijnlike blik van vaarwel te gee, was hij eers beangs en toe verheug om te sien, dat die maan nou besig was om hem te volg.

[p. 172]

Hij het opgehou met swem, bewend met die gedagte: ‘Dit is moontlik dat sij mij tog lief het. Miskien is ek nie lelik soos ek gedink het nie.’ Hij het sij bene saggies beweeg, wagtend. Die maan het ook gewag. Die padda het sij groot mond liefderik verwring, maar hoewel die maan nog meer stralend dan tevore gebloei het, het sij stil en roerloos geblij.

Hierop het die padda spelonkig geglimlag, vol van 'n minnaar se wijse begrijpe, en saggies vorentoe beweeg. Die maan het retireer. Toe het 'n waansinnige en woedende agtervolging begin totdat die padda heeltemal uitgeput was en moes uitkruip op die oewer waar die modder koel en sag op sij wreed skoppende bors was. Toe hij sij oë eindelik weer oprol, het hij die maan van die waterkant teen hom sien glimlag, skaars een sprong ver. ‘Ek verstaan nie,’ het die arme padda gekreun, ‘ek is 'n eenvoudige siel, ek verstaan nie.’

En terwyl hij sij meesteres met 'n jammerlike stemtoon aanspreek, het hij gevra: ‘Waarom vlug jij as ek naderkom, en volg jij as ek vlug?’

Die maan het blij swijg. Alhoewel sij getrou aan die aarde en die poel van die padda was, was sij van 'n ster gemaak en kon sij haarself nie verduidelik nie. ‘Lewe skijn 'n lastige affere te wees vandat ek minnaar geword het,’ het die padda teen homself gesê. ‘Wie weet of dit nie beter sal wees as ek gaan wegkruip waar ek haar nie meer kan sien nie?’ En terwijl sij hart gevoel het of dit kon breek, het hij homself in die water gewerp en diep in die modder ingevroetel tot op die bodem van die poel waar hij kon nadink in die vrede van algehele en min-eisende duisternis.

Na 'n wijle was die padda gedwing om terug te keer na die oppervlak, belaai met 'n paar meer vratte. Weereens het die sien van die maan waar sij silwer en lieflik op die water drijwe, sij hart verlei om met woeste en nuttelose waansin teen sij lelike ribbekas te skop. Hij het teruggevlug na die modder. Maar nie eens die heel lelikste padda kan uitsluitlik op die bodem van duisternis lewe nie, en hij moes terugkeer.

‘Klaarblijklik,’ het hij gedink. ‘Dis moeilik selfs om 'n padda te wees.’ In wanhoop het die padda oplaas sij oë gesluit.

‘Ek sien niks nie!’ het hij verbaas gesê, terwijl hij vir die eerste keer in sij lewe 'n ware woord kwaak. Toe het hij homself meer versekerd wijsgemaak: ‘Maar ja! Die maan is 'n illusie wat vir haar bestaan van mij oë afhang. Kijk, kijk net, dis duidelik dat ek nou niks sien nie!’

Vanaf daardie dag was die padda weer 'n vrije padda, onderhewig alleen aan kroniese asma van die keel en oë. Naderhand het hij bedrewe in wijse streke geword, en het hij dit geniet om die maan vol in die gesig te kijk en hees te kwaak: ‘Die maan is 'n illusie!’

[p. 173]

Skelle Modder

Die boggel van die eertijdse strafkolonie brandmerk die ope see; van die land-kant marseer koorswoude die klein stadjie kontinentaal binne. Die son suig sweet van die straat skel-kleurige modder. Bij die geel hoek-kafee sit mense onder son-sambrele glase rum en ijs en verbruik. Nou en dan kom suikerriet-karre verbij, getrek deur glasogige osse. Dan sak elke dun wielspoor in die modder weer langsaam toe.

Van die woud-kant van die straat kom 'n ellendige voëlverskrikker van 'n man aangestruikel, geruk deur 'n hoes aaklig soos die geluid van hout wat vervelend gesaag word. Hij struikel rukkerig voorwaarts oor die modderige pad, sij hijgende bors bespat met bloed. Dit is moontlik dat hij een van die vroeëre bandiete was aan wie toegang tot die stad verbode was, nou in die uur van doodsangs wanhopig gedrijwe gekom na die wereld van sij medemense. Die drinkers op die kafee-terras sien hom, en hoor sij holle gehoes kom; hulle draai skaars hulle oë weg.

Nabij die kafee steier die man neer met sij gesig in die modder. Herhaalde male probeer hij opstaan en sij gesig vrij na die hemel opdraai. Langsaam word sij gehoes sagter en sagter; rondom sij hoof word die swart en oranje modder gevlek met bloed, tot dit die gespikkelde skoonheid van 'n ruiker blomme vertoon.

Af en toe kom mense verbij en staar met gevoellose gesigte voor hul om die neergevalle gestalte tree. Met skaars 'n blik van ergernis, por die drijwers hoog op hun vragte donker-groen bewende riet, hul osse aan om 'n tijdelike ompad te maak. Die man se mond het vol modder geword en laat geen geluid meer hoor nie; net sij liggaam ril nog swakkies. In die skadu van die kafee verbruik die vrolike skare glase rum en ijs.

'n Swart spikkel val uit die hemel, 'n asvlokkie wat afdrijwe uit die namiddag vuur, wat draai, wat 'n aaklig-afhangende kop tussen spiedendhangende vlerke word. Spoedig draai vijf, ses aasvoëls rond oor die sterwende man. Sij liggaam lê stil, maar hij kan nie dood wees solang aasvretende voëls nog respek betoon nie.

Skielik swerm hulle neer in 'n warreling vlerke en vere: 'n dosijn afgrijslike mijnwerkers wat ingrawe in 'n weerlose grond en kluite modderbesmeerde lap en vlees rondstrooi. Op die kafee-terras loop een man tussen die tafels. Die kelner bring 'n nuwe emmer vol ijs.

Terwijl die middag stol tot aand en die skandelike toneel van aasvoëls wat feesvier op 'n liggaam in 'n openbare straat, voortduur, verbruik die drinkers op die kafee-terras enorme hoeveelhede rum en ijs. Toe die

[p. 174]

donker neerstorm van oor die eertijdse bandiet-eiland in die baai, blij nog net geplunderde bene oor in die verwoelde, bloed-bevlekte straat.

Die môre-hemel van bleek en glasige varkvet loer met gewone getrouheid deur die palmboom hare ewig stekelig aan verlep. 'n Vroëe verbijganger tree vieserig om die hopie afstootlike bene. Terwijl die kafee-terras weer begin blom met eksotiese blomme, kom 'n swaar-belaaide kar knersend straat-af. Van hoog van sij vrag donker-groen riet, sien die drijwer die bene lê. Sij blas gesig toon 'n oomblik van huiwering; met skaars 'n afwaartse blik drijf hij dan dwarsoor die armsalige oorblijfsels en kners dit diep in die trillende sag-grond in. Die son suig sweet van die skelle modder; agter elke kar sak die dun spore weer langsaam toe.

Die Man met die swaar Been

'n Man het neergeval teen die relings van die Luksemburg-tuine. Die skaduwees van die kastaiingbome snij oor die sijpaadjie verlig deur 'n gaslamp elke vijftig tree, en dit duur 'n wijle voor die verbijgangers opmerk. Dan voeg hulle hulself een vir een bij die versamelende skare. Hulle blij ingetoë, hulle kijk toe met die waardige terughoudendheid van ou mense wat deelneem aan 'n dikwels-herhaalde toneel. Iemand vertrek onhaastig oor die plein Port Roijal om te gaan telefoneer vir die ambulans.

Die man kreun en poog om homself aan die relinge op te hijs. Maar elke keer val hij terug, heftig bewend. Sij hande glij tot op sij bors, en pluk aan sij klere, en sidder dan tot op die grond. Die handpalms oopgegooi aan beide sije van sij liggaam tril soos motte sterwend onder die spelde van 'n insek-versamelaar.

‘Medelije,’ kreun hij, ‘medelije.’ Sweet rol van sij nog jonge gesig, vertrek van pijn en koors. ‘Dis klaar met mij...’ Die eentonigheid in sij gebewe en sij pogings om homself op te lig, openbaar 'n jammerlike nutteloosheid. Die toeskouers laat hom lê. Hulle toon geen sentiment nie, alleen praktiese voorbedagsaamheid. 'n Heer tree vorentoe met die gedienstigheid van 'n afgevaardigde. Hij buk oor die siek man en vra:

‘Wat neem jij gewoonlik?’

‘Kwienien.’ Die siek man se oë rol vervaarlik op. ‘Maar dit help niks nie... dis die einde...’ Sij tande klem toe op 'n heftige aanval van bewing terwijl sij kop heen en weer rol soos hij poog om nog meer te sê. Sij hande pluk aan die klere op sij bors.

[p. 175]

‘In mij sak,’ snak hij oplaas, ‘mij naam...’

Die afgevaardigde heer buk laer en neem die man se sakboek om die papiere daarbinne deur te kijk. Hij sien dat Jean Thomas, 37 jaar, soldaat in Indo-Sjiena was, en dat hij daar malaria en gevolglike kroniese siekten opgedoen het. Nou is hij werkloos en gedurig in die hospitaal.

‘Het jij gedrink?’

Die siek man knik ongeduldig; dan herhaal hij:

‘Mij naam... Mij naam...’

‘Toemaar, blij kalm. Ons weet jou naam.’

Die siek man dwing sij kop op met sidderende inspanning.

‘Mij naam!’ stamel hij. Sij oë dring angstig aan.

Die afgevaardigde heer buk weer voorwaarts, en artikuleer duidelik om die siek man te kalmeer:

‘Moenie jouself ontstel nie. Jij is Jean Thomas. Ons weet dit. Ons het jou naam en adres. Jij is Jean Thomas.’

Dan eers val die siek man terug. Die krampagtige geruk van sij liggaam duur voort, en die sweet wat glinster op sij gesig laat dit voorkom asof gebeeldhou in vreemde, skitterende relief.

Sij uitgegooide hand raak en klou heftig aan die been van een van die omstaanders. Dit is 'n skraal man met 'n groot ingesakte mond waarop 'n onsekere glimlag nou verskijn. Hij moet verleë wees vanweë die hand wat vasklou aan sij been, of miskien met die gedagte dat daar weinig warmte en vriendelikheid in 'n dun, benige ankel is.

Toe die hand se greep losgeskeur word deur 'n nuwe aanval van siddering, gee die lang man 'n tree vorentoe, nog nader aan die sieke. 'n Beleefde glimlaggie is op sij gesig en 'n mens weet dat sij been baie stijf en selfbewus gehou is, gereed om die hand weer te ontvang. En meteens neem die skare se ingetoënheid nuwe betekenis aan, en is dit nie langer verbasend dat hulle so weinig woorde van simpatie en jammerte uispreek nie. ‘Dit kan wees dat hij aan sterwe is,’ sê iemand stilweg.

Die ambulans kom aan met swaaiende koplampe: vir 'n oomblik sirkel kosmiese vuur. Vier konstabels plaas die siek man op 'n draagbaar.