De Gids. Jaargang 113

[p. 467]

Kort commentaar

Pers en Wetenschap

In de rede, waarmede ik op 18 September het rectoraat der Leidse Universiteit overdroeg aan mijn opvolger, heb ik terloops de klacht geuit, dat de dagbladpers, die in haar kolommen wel een plaats inruimt aan de kunst, en een overmatige plaats aan de sport, vrijwel geen wetenschappelijk nieuws publiceert. Zoals te verwachten was, is reactie niet uitgebleven: op 19 September kwam in de ‘Nieuwe Leidsche Courant’ een driestar voor, getiteld Voor eigen Parochie, op 20 September kon men in ‘Het Vrije Volk’ een artikel aantreffen, waarin de vraag werd gesteld: Waar ligt de schuld?, terwijl op 21 September het ‘Leidsch Dagblad’ volgde met een vrij uitvoerige beschouwing over Wetenschap en Pers. Het is mij bekend, dat ook andere bladen nog gereageerd hebben, maar daar zij het niet de moeite waard hebben geacht, hun uiteenzettingen toe te zenden aan hem, dien zij golden, moet ik er ook wel het zwijgen aan toedoen. Er is in bovengenoemde drie artikelen trouwens aanleiding genoeg voor een kort wederwoord.

Laat ik beginnen met enige misvattingen uit den weg te ruimen. Ten eerste, dat ik de sportbeoefening zelve onbelangrijk zou vinden. Dit is noch bedoeld noch gezegd. Ik heb enkel geconstateerd, dat de plaatsruimte, die in de dagbladen aan de sport wordt ingeruimd, naar verhouding groter is dan die welke aan elk ander aspect van ons nationale leven wordt gegeven. Wat, geloof ik, alleen weersproken zal kunnen worden door hen wier belangstelling bij de sport begint en ophoudt. Ten tweede, dat wetenschappelijk nieuws precies het zelfde zou wezen als universitair nieuws; de onthulling van een borstbeeld van een groot rechtsgeleerde als prof. Meijers is universitair en nationaal zeer zeker niet van belang ontbloot, maar het is geen eigenlijk wetenschappelijk nieuws; als zodanig kan b.v. wel gelden, dat zich een nieuwe wetenschap aan het vormen is, die ethnolinguistiek heet en waarvan ik overigens niets weet. Ten derde, dat ik zou menen, dat de beoefenaars der wetenschap en dat ook de lichamen en instituten, die de wetenschap dienen, zich niets te verwijten zouden hebben. Al moet ik protesteren tegen de opmerking dat ik, die de opmerking over de pers en de wetenschap waagde te maken, nu ook als rector ener Universiteit de plicht zou hebben gehad ernaar te streven, deze zaak in het reine te brengen. Er bestaat ongetwijfeld in wetenschappelijke kringen slechts geringe bereidheid om rechtstreeks contact met de pers te zoeken. Welnu, ik vrees, dat de uiteenzettingen, die ik in dit verband ook weer in de dagbladen te lezen kreeg, deze bereidheid niet zullen activeren. Veeleer het tegendeel. Immers met verrassende en ook wel verontrustende openhartigheid wordt betoogd, dat het dagblad ‘een getrouwe

[p. 468]

weerspiegeling moet geven van alles wat zijn lezer interesseert’, dat het ‘verschijnt voor de nauwelijks te omschrijven massa van mensen, die des avonds vermoeid thuiskomt’, dat het ‘geestelijke ontspanning’ moet bieden, op straffe van een ‘gevoelige daling van zijn oplage’. Ja, als de zaak werkelijk zo staat, dan behoeft de man van wetenschap generlei illusie te koesteren. Wat valt voor hem nog te verwachten van een onderneming, die commercieel zonder meer wil zijn en anderzijds niet beseft, dat de pers ook een taak heeft ten opzichte van de culturele opvoeding van ons volk? Of neen! Ik moet eigenlijk zeggen: als de zaak zo stond, als de pers niet besefte. Want zij is, zeker hier in Nederland, nog beter dan zij zich hier in deze woorden voordoet. Maar als zij wil medewerken tot de verheffing van de geestelijke en materiële beschaving van haar lezers- en ik ben er van overtuigd dat zij dat wil - dan volgt daaruit, dat niet alleen de belangstelling van het publiek mag bepalen wat zij gaat bieden, maar ook het belang van het gebodene zelf. Zo gezien, heeft de wetenschap toch nog een kans.

v. Gr.

Alles veel groter

Ik ontving een knipsel uit ‘Elseviers Weekblad’ waarin Piet Bakker het zijne zegt vanhet Nederlandse toneel. ‘Ik ga de laatste tijd nagenoeg niet naar het Nederlandse theater, omdat ik dan bijna altijd de neiging heb om midden onder de voorstelling luidkeels om hulp te roepen, zo verstikkend slecht, brutaal en onbeholpen, zo gespeend van vakmanschap vind ik menigmaal ons vaderlandse, subsidie-verkliederende toneel tegenwoordig. En schier iedere keer als ik mij zelf snobisme verwijt en het toch weer eens probeer, keer ik boos en teleurgesteld huiswaarts.’

Wie zou kunnen denken dat Piet Bakker nog eens gelijk had? Wie had kunnen vermoeden dat deze man, die in ons land verreweg de lompste pen voert, nog eens het hart van de roos zou raken? Wel, hij heeft het gedaan! Tenminste, wanneer waar is wat ik zozeer vermoed, dat hij die weinige keren dat hij het Nederlandse toneel heeft bezocht naar voorstellingen is geweest van zijn eigen wangedrocht ‘Ciske de Rat’! Inderdaad Bakker: ‘Zo verschrikkelijk slecht, brutaal en onbeholpen...’ het is om je te schamen. Dat het Nederlandse toneel ook nog wel iets anders heeft gespeeld dan Bakkers eigen mislukking, zal bij een man als Bakker waarschijnlijk niet eens opgekomen zijn. Stukken die helemaal geen aanleiding hebben gegeven ‘om al die babbelaars, slissers, krompraters en lettergrepen spugende kunstenaars van de planken te fluiten.’

Nee, een behoorlijk stuk zal Bakker in ons land niet gezien hebben. In plaats daarvan is hij naar Parijs gegaan. En wat hij dáár genoten heeft. ‘Ha! Het genot om weer eens diep onder de indruk te mogen geraken van toneelspel!’ Jazeker, daar zit men ook niet met ‘Ciskes’ opgescheept. Men zal er wel voor oppassen. En weet u wat Bakker het meest getroffen heeft van de schouwburgen in Parijs? Schrikt u niet! ‘Alles’ schrijft Bakker, ‘is daar drie keer groter en ruimer en hoger dan bij ons.’ Drie keer groter en ruimer en hoger dan bij ons! Het is geweldig! Als je dan ook niet diep van het toneelspel onder de indruk geraakt!

Wij zouden het ‘subsidie-verkliederende’ Nederlandse toneel aan kunnen raden ook eens schouwburgen te bouwen die véél en véél groter zijn, bijna net zo groot als in Parijs. (Enig verschil moet er natuurlijk wel blijven). Misschien stond het dan in de ogen van Piet Bakker met het Nederlandse toneel er ook beter voor. Maar vooraf zouden wij

[p. 469]

‘Elseviers Weekblad’, het blad dat zo graag een internationale allure aanneemt, in ernstige overweging willen geven zich van deze bekrompen provinciale journalistiek, die wel héél erg kleintjes is, te ontdoen.

F.L.

Boeken, Sinaasappelen en Bananen

Destijds werd in deze rubriek op afschaffing van de Omzetbelasting op het boek aangedrongen - de heer Hofstra heeft dat thans in de Tweede Kamer gedaan, en met succes, naar men zegt. Het boek - in de pers werd het in dit verband gelijkgeschakeld met bananen en sinaasappelen - werd in de detailhandel vrijgesteld van belasting, het geen erop neerkomt dat deze van 6 tot 3% is verlaagd. Dat wil dus zeggen dat de zaak bij het oude blijft: de belastingdruk op de middenstand, de boekhandelaren in dit geval, werd ook hier een tikje verlicht, maar principieel is er niets veranderd: het boek, de voornaamste cultuurbrenger, blijft evenzeer belast als de sinaasappelen en de bananen en Nederland blijft op dit punt, vrij beschamend, tot de achterlijke uitzonderingen behoren.

J.R.