De Gids. Jaargang 113

[p. 234]

Anna Blaman
Een portret van Amerika
door Simone de Beauvoir

Niets is moeilijker, lijkt me, dan critisch te schrijven over een boek dat zo pretentieloos is naar wezen en vorm als het reisdagboek L'Amérique au jour le jour (1948) van Simone de Beauvoir. Wie haar grote essay Le deuxième Sexe gelezen en onbevangen naar waarde geschat heeft, weet dat deze auteur een figuur van betekenis is die zich op een intellectueel en moreel hoog niveau zoekt te confronteren met kernvraagstukken welke de na-oorlogse wereld sterk beheersen. Die vraagstukken zijn alle in wezen terug te voeren op de vernietiging van de mythe en het heronderzoek der dingen op hun waarheidsgehalte. Waar dit onderzoek in Le deuxième Sexe zo exact mogelijk te werk ging zonder dat een direct menselijke toon eruit verdrongen werd, zo vinden we nu in L'Amérique au jour le jour de direct menselijke toon in de eerste plaats, terwijl het exact en critisch ingaan op de reiservaringen dit pretentieloze boek weer een bijzonder niveau verleent. Ook als men over Amerika in heel zijn veelvormigheid slechts vermoedens koestert naar aanleiding van film, literatuur en persberichten, en bijgevolg een ooggetuige-verslag moet nemen voor wat het is, dan kan men toch niet anders dan geloven in de belangrijkheid van visie waarvan deze auteur al eerder blijk gaf. Uit heel het verslag blijkt bovendien dat ze zo onbevangen en integer mogelijk heeft willen reageren op alles wat deze reis haar deed ervaren. De hoogst voorzichtige inleiding is in dit verband het citeren waard: J'ai passé quatre mois en Amérique: c'est peu... j'ai traversé ce grand pays industriel sans visiter ses usines, sans voir ses réalisations techniques, sans entrer en contact avec la classe ouvrière. Je n'ai pas pénétré non plus dans les hautes sphères ou s'élaborent la politique et l'économie des u.s.a. Cependant il ne me paraît pas inutile... de raconter au jour le jour comment l'Amérique s'est dévoilée à une conscience: la mienne. - Zo zij zich al niet verdedigt, dan toch verantwoordt ze zich hier tegenover de opvatting dat men zonder fabrieken, arbeiders, en politieke en economische energievelden van dichtbij te heb-

[p. 235]

ben bestudeerd geen steekhoudend oordeel over een land zou kunnen vormen. Op een reis als toeriste door Amerika blijft ze dan toch het levenswarme oordeel naar aanleiding van een impressie van belang achten, en terecht, te meer waar zij principieel zoveel mogelijk de hand lichtte met de ‘echte’ toeristiek die de reiziger voor het afdoen van gemeenplaatsige bezienswaardigheden tracht te ronselen. Ze heeft steeds gepoogd door het masker van de Amerikaanse reclameplaten-glimlach heen te kijken en steden, landschappen, situaties en mentaliteiten in hun echtheid te doorgronden. Ze heeft Amerika van Oost naar West doorgetrokken; ze heeft musea, universiteiten, nightclubs, Bowery's, Harlem's, Indiaanse dorpen, steden uit een gold rush ontstaan, de imposante en holle grandeur van Hollywood, de artistieke bohème gezien. En de aantekeningen van al die ervaringen voorziet ze van een commentaar die getuigt van een groot sociaal gevoel. Het is haar niet ontgaan welk een ten hemel schreiende armoede er heerst in het land van de dollar, hoe hard het leven daar is en hoever vele sociale voorzieningen er achterstaan bij de meeste landen van West-Europa. Wat haar kon ergeren was de neerbuigendheid van veel Amerikanen zelfs in progressieve milieu's op grond van het feit dat zij het toch maar waren die ons na de bevrijding ‘de quoi manger’ stuurden. Het schijnt dat er in Amerika ternauwernood nog enig respect en zeker geen minderwaardigheidsgevoelens meer bestaan ten opzichte van een Europese cultuur, die toch enkele eeuwen heeft kunnen imponeren en o.a. het spreekwoordelijke Amerikaanse snobisme als reactie kon uitlokken. Uit zo'n reactie blijkt al een idealistische ingesteldheid en Simone de Beauvoir zegt het ook: de Amerikaanse mentaliteit is niet cynisch, maar idealistisch. Dat blijkt uit het credo dat geformuleerd ligt in de onafhankelijkheidsverklaring en uit de slogans waarmee men zich daar in een oorlog begeeft en mengt. Simone de Beauvoir meent dat het democratisch idealisme een levende tendens uitmaakt van de zo rijk geschakeerde Amerikaanse bevolking. Zij meent ook uit de aanwezigheid van die tendens het slechte geweten van de Amerikaanse blanken ten opzichte van de negers te moeten verklaren, en dat lijkt me volkomen juist. Gelijk Sartre het portret van de anti-semiet onvergelijkelijk afdoende tekende, zo portretteert Simone de Beauvoir hier in grote lijnen de blanke Amerikaan, die zijn slechte geweten ten opzichte van 13 millioen onderdrukten sust door hen als inferieur te beschouwen en daar het recht uit put hen te verachten. Dat dit deze nakomelingen van slavenhandelaars, hoe trouw hun ook de traditie van de arrogante en inhumane verachting doorgegeven is, steeds moeilijker valt, blijkt uit de toescherping van het z.g. negerprobleem. En hoe

[p. 236]

ingewikkeld dit probleem ook liggen mag, hoe moeilijk misschien ook een oordeel te vellen valt na een verblijf van slechts vier maanden in Amerika, Simone de Beauvoir heeft de sympathieke morele moed om het daarom niet geïntimideerd van haar geweten af te schuiven, maar er menige bladzijde van haar boek aan te wijden. Haar bekendheid met de literatuur over dit probleem, haar contact met mensen als Ellen en Richard Wright (aan wie ze haar dagboek opdroeg), en vooral haar scherpe waarnemen en haar rechtvaardigheidszin maken haar mening trouwens belangrijker dan die van de een of andere ‘besmette’ insider. Ze besluit haar boek met een beschouwing over de loze individualiteit van de Amerikaan voorzover die geestelijk in de ban leeft van de zo sterk ontwikkelde technocratie. Het is niet mogelijk om op alle aperçus van belang in te gaan. Het enig mogelijke is, dat er in dit korte bestek blijkt te zijn aangetoond dat dit reisdagboek een persoonlijke visie geeft op enkele facetten die het grote Amerika aan de goede kijker onmiddellijk blootlegt; bovendien een visie die bepaald wordt door twee kostbare klassieke Franse eigenschappen: l'intelligence en l'honnêteté.