De Gids. Jaargang 106

Bibliographie

Jonkvr. Dr. H.C. de Jonge, Een eeuw Nederlandsche Mode. - Amsterdam, N.V. Em. Querido's Uitg.-Mij.

Zijn wij reeds ver genoeg van de negentiende eeuw verwijderd, om er de noodige belangstelling voor te hebben en vooral, om er objectief over te kunnen oordeelen? De uitgeversfirma Querido heeft zich deze vraag voorgelegd, haar bevestigend beantwoord en een aantal schrijvers gevonden, bereid om den tijd van ± 1800 tot ± 1900 onder de loupe te nemen en er, op verschillende gebieden, het een en ander over mede te deelen. Dat is de opzet van de ‘Nederlandsche Eeuw-Reeks’, die ons belooft allereerst: de Mode, de Schilderkunst, de Woning en de Letterkunde en later nog de Bouwkunst, de Scheepvaart, de Muziek, enz. enz.

Het eerste deel ligt nu voor ons: Een eeuw Nederlandsche mode van Jonkvr. Dr. H.C. de Jonge. Wij mogen wel direct dit zeggen: wanneer alle deelen zóó goed verzorgd zullen zijn en zóó goed geschreven, dan zal men de Eeuw-Reeks een aanwinst van beteekenis kunnen noemen.

Dat de belangstelling voor het verleden ook de laatst afgeloopen eeuw omvatte bleek in vorige jaren reeds door de interesse die men had voor ‘Het costuum onzer Voorouders’, ‘Het tijdperk van de Camera Obscura’ en ‘In Holland staat een huis’.

Freule de Jonge heeft in haar boek veel uit de eerste twee exposities kunnen benutten; zij - de bij uitstek deskundige - die zelf zoo'n enorm aandeel had aan ‘Het costuum onzer Voorouders’, was zeker de aangewezen persoon, voor zoover het kennis betrof, om het boek over de Mode te schrijven. Doch niet alleen de kennis bezit zij, doch tevens de gave, haar weten in een zeer aangenamen vorm te gieten. Het gevaar van het te eenvormige relaas wist zij te vermijden, doordat haar eruditie haar in staat stelde ook de gebieden van litteratuur en schilderkunst te bestrijken, terwijl haar speurzin haar bovendien menig oud modejournaal deed vinden, dat aan den tekst kostelijke citaten leverde. Naast die beschrijvingen en principieele uiteenzettingen uit ‘Pénelopé of maandwerk aan het vrouwelijk geslacht toegewijd’ (1821), ‘Proteus’ (1832) ‘Toilet’ (1850) ‘Réforme’ (1903) e.a. vinden wij aanhalingen uit de ‘Camera Obscura’ uit ‘Studententypen’ van Klikspaan en uit ‘Trouringh’ van De Veer, maar ook uit ‘Eline Vere’, ‘Intra Nos’ van Corn. Noordwal en van Eckeren's ‘Annie Hada’ enz. enz.

Aan schilders, die ons de mode doen zien in den loop der eeuw, vinden wij J.A. Kruseman, N. Pieneman, David Bles, Josef en Isaäc Israëls, Th. Schwartze, Toorop, Breitner, Jan Sluyters, enz.

[p. 195]

Tusschen hun werken liggen de tallooze illustraties naar foto's van japonnen, hoeden en mantels, naar foto's van aangekleede poppen en - vooral niet te vergeten - naar de kostelijke stalen uit het ‘Knipselboek’ van mevrouw Stapert-Koning van 1830-1835, dat één der groote attracties was op de Camera-tentoonstelling in het Haagsche Gemeentemuseum.

Bovengenoemde opsomming, die nog verre van compleet is, moge den belangstellende een indruk geven, hoe groot de verscheidenheid is van de 124 voortreffelijke afbeeldingen, die het boek bevat. En de tekst is even levendig en gevarieerd. Wij zien erin, dat er naast de stijlgolven der generatie's, zooals Broder Christiansen die beschreven heeft in ‘Het aspect van onzen tijd’, nog heel wat meer en heel wat kortere rimpelingen zijn.... in de mode; niet zoozeer in die van de heeren dan wel in die van de dames. De redactie van het tijdschrift ‘Euphrosyne’ schrijft - in 1832 -: ‘daar is alleen verandering in de namen en soms ook in de plaatsen, waar men de zotte zaken tentoonstelt’. Wie denkt daarbij niet aan de wijze, waarop men nu in 1941 veelal hoedjes ziet.... hangen, zonderlinger dan vroeger papieren dito's bij een cotillon? Wanneer in 1829 bepaalde mouwen ‘imbécilles’ genoemd werden, wie was er dan eigenlijk dwaas, het voorwerp of de draagster?...

Om kort te gaan: een boek, dat in een prachtig verzorgde uitgave een voortreffelijk exposé geeft van een eeuw Nederlandsche mode en dat.... bovendien nog tot vele en velerlei overpeinzingen aanleiding geeft.

P.

Dr. Ant. Smoor W.P., Het Blijde Leven. Verzen. - Het Spectrum, Utrecht.

Dr. Antoon Smoor maakt deel uit van de Societeit der Witte Paters. Zijn herderlijke roeping bracht hem reeds op jeugdige leeftijd naar Noord-Afrika, vandaar naar Canada, gedurende de vorige wereldoorlog, en vandaar weer naar Noord-Afrika. Afgelopen jaar heeft Dr. Smoor zijn 75ste verjaardag gevierd, en dit is voor Gerard Knuvelder aanleiding geweest uit Dr. Smoor's poëzie een keuze te maken en deze het licht te doen zien. Gedeeltelijk zijn de gedichten die dit kleine bundeltje samenstellen reeds eerder in tijdschriften verschenen, o.a. in ‘Van Onzen Tijd’ (onder het pseudoniem Herman van Zuyle) en in de ‘Katholieke Illustratie’.

De lezer die van deze verzen kennis neemt zal terstond opmerken: 1. dat zij een halve mensenleeftijd geleden geschreven zijn; 2. dat Dr. Smoor over twee stemmen beschikt, een baryton, waarmede hij landschappen en beelden uit het boerenleven bezingt, in stijl en zinswendingen Guido Gezelle navolgend, en een tenorgeluid, waarmede hij, Vondel volgend, religieuze poëzie doet horen, in het bijzonder de verrukkingen van priesterarbeid. Zijn landelijke poëzie is zwaarder, donkerder, zijn altaarpoëzie lichter, hoger van toon. In beide genres echter is de versificatie uiterst verzorgd. Er is op elk gedichtje, op elke regel, hard gewerkt; toch blijkbaar nog niet hard genoeg, want men blijft het bespeuren.

[p. 196]

Zo vormen dus hier de boer en de priester, blijkens de titel van de bundel, tezamen ‘Het Blijde Leven’. Tezamen, maar niet verenigd. Het bezongene en de zanger vereenzelvigen zich niet. Men verneemt hier niet, als bij Gezelle, het priestergeluid in boerse verzen; noch verneemt men, als soms bij Marnix Gijzen, een boerse aandoening in priesterverzen. Neen, bij Dr. Smoor blijven beide registers gescheiden, en het is dit onvermogen, of schroom, ze te doen samensmelten tot één tweestemmig lied, dat op beperktheid van talent duidt. Een enkele maal echter vindt de bedoelde samenklank plaats, en wel in het gedicht ‘Allerzielen-maand’, een beschrijving gevend van een priester die wandelt door een herfstig bos. De blaren dwarrelen omlaag en ritselen bij zijn voeten. Hij hoort hierin het zuchten van een ziel in nood ‘die boete doet in het vuur’. Zo kan hij geen schrede doen zonder tot God te bidden verkwikking te schenken aan de ziel, wier geklaag hem door zijn eigen schrede verstaanbaar werd. In dit gedicht klinken inderdaad natuurstem en geestelijke stem verenigd. Het is manlijker dan de overige geestelijke verzen hier bijeengebracht, tevens inniger dan de andere natuurtafrelen die men hier aantreft. Helaas heeft dit gedicht enkele technische tekortkomingen die het voor afzonderlijke aanhaling minder geschikt maken. Een beter indruk van Dr. Smoor's kunst geeft het geestelijk gedicht ‘De Maan’ dat hieronder volgt.

De maan, de maan!
Ik zie ze boven aan
De rei der starren
Als een orante staan.

Het blank gezicht
Houdt zij omhoog gericht
In star aanschouwen
Van 't haar verschijnend licht.

Haar houding blijft,
Terwijl de nacht beschrijft
Zijn wentelwegen,
In 't visioen verstijfd.

Helaas, ik mag 't
Niet zien, dat licht! Toch smacht
Ik er gedurig
naar, sterv'ling in den nacht.

O maan, gij zijt
Een beeld der heerlijkheid,
In 't Gods aanschouwen
Den zaal'gen toegezeid!

Gerard Knuvelder heeft in het tijdschrift ‘Roeping’ een summiere levensbeschrijving en een uitvoerige karakteristiek der gedichten van Dr. Smoor gepubliceerd. De belangstellende lezer zij naar dit artikel verwezen.

Nijhoff