De Gids. Jaargang 104

[p. 251]

Bibliographie

J.A.J. Barge, F.J. Buytendijk en J.E. Schulte, Het ras morphologisch, physiologisch en psychologisch beschouwd. - Overdruk uit Afkomst en Toekomst, Ve jaargang 1939. Uitg. van Stockum en Zoon, den Haag.

In een schrijven uit Rome van de Sacra congregatio de seminariis et studiorum universitatibus, waarvan de Paus voorzitter is, worden alle katholieke Universiteiten en Faculteiten aangespoord een aantal hedendaagsche dwalingen, speciaal wat betreft de beteekenis van het ras voor het geestesleven der menschen, te bestrijden. Daartoe werd in ons land een studiedag over het rassenvraagstuk georganiseerd door de R.C. charitatieve vereeniging voor geestelijke volksgezondheid en den Senaat van de R.C. Universiteit, hoewel deze nog geen faculteit voor natuurwetenschappen bezit. Bovengenoemd geschrift bevat de op 4 Februari 1939 te Nijmegen gehouden toespraken.

Professor Barge beschrijft de menschenrassen van de morphologische zijde en heeft zich bij deze voordracht natuurlijk een groote beperking moeten opleggen, zoodat alleen een korte beschrijving van Europeesche vertegenwoordigers van het blanke ras wordt gegeven. Hij verwerpt een rassendefinitie, waarin ook zou opgenomen zijn, dat rassen zich op geestelijk gebied kunnen onderscheiden, omdat geestelijke verschillen historisch geen rol hebben gespeeld bij de opstelling der anthropologische rassen. Toch vermeldt hij o.a., dat Linnaeus er wèl oog voor had en komt hem een latere synthese van lichamelijke en geestelijke kenmerken wèl gewenscht voor, omdat het ‘zeer wel mogelijk is, dat de term geest er implicite toch in besloten ligt,’ De schrijver hinkt dus nog wat op twee gedachten, maar hij heeft gelijk, wanneer hij beweert, dat bij rassen van de geestelijke zijde der menschelijke twee-een-heid nog weinig bekend is, dat ons alle inzicht in de beteekenis van de lichamelijke raskenmerken voor de intellectueele en moreele structuur van de menschelijke persoonlijkheid nog ontbreekt en dat de anthropologie in haar huidig gewaad stellig nog geen normatieve wetenschap is, die grondslag en uitgangspunt levert voor ons redelijk-zedelijk handelen. In deze voordracht blijven we m.i. nog wat veel aan de oppervlakte.

De volgende spreker, professor Buytendijk, had het moeilijker. Hij gaat op de psychophysische constitutieleer dieper in en laat ook het welbekende ervaringsfeit zien, dat dierlijke rassen niet alleen in lichamelijke, maar ook in instincteigenschappen verschillen. Wij weten, dat beide mendelistisch overerfbaar zijn. De physiologische eigenschappen worden overzichtelijk weergegeven in vier groepen, die zich niet tot een korte weergave leenen, maar in het oorspronkelijke moeten worden na-

[p. 252]

gelezen. Scherp wordt de typologie van Jaensch gecritiseerd, vanwege de sterke politieke bevooroordeeldheid en de tendentieuze overdrijvingen van conclusies uit gegevens, die, als men er een ernstig en juist gebruik van maakte, misschien iets zouden kunnen onthullen over rassenphysiologie en wezensverschillen tusschen menschengroepen. Deze voordracht is zeer zakelijk gehouden en voorzichtig gesteld. Er worden voorbeelden gegeven, hoe de spreiding binnen het ras dikwijls aanzienlijker is dan de rasverschillen. Zeer de moeite waard is wat de schrijver zegt over de houding, die men tegenover het leed aanneemt en over het beleven van zielsconflicten door elk mensch en hoe oppervlakkig een rasindeeling werkt, die kruisingen als disharmonisch in haar gevolgen beschrijft, zonder dit gevoel, waardoor de mensch zich principieel van het dier onderscheidt, nader bloot te leggen. De schrijver had ook goed gedaan in dit verband de poging van Clauss te ontzenuwen om een bepaald ras, als het vooraziatische, als een tweespaltras te karakteriseeren, dat lijdt onder het conflict van vleesch en geest. Deze voordracht is leerzaam door de uitstalling onzer onkunde, die niet uit een soort van bevooroordeeld leedvermaak plaats vindt en daardoor ons vertrouwen in den opzet zou benemen. Buytendijk erkent tenminste, dat er verschil bestaat in formeele functioneele kenmerken, in vitale disposities, die de wijze van ons ageeren en reageeren tengevolge van eigenaardige aangeboren temperamenteigenschappen bepalen en onze gedragslijn beheerschen. Het is principiëel niet onmogelijk, dat dergelijke elementaire vitale psychische disposities zich in rassen zouden ophoopen, maar wij kennen ze nu nog slechts zeer gebrekkig. Wat de schrijver ons van physiologische eigenschappen kon voorzetten, waren dus hoofdzakelijk òf functies, waarin men binnen het ras individueel sterk verschilt òf functies, die men feitelijk met de geheele menschheid deelt.

Hoewel de tweede schrijver telkens een voet zette op het terrein van den derden, wat vanzelfsprekend is, daar de terreinen slechts door forceeren zouden zijn te scheiden, houdt Dr. Schulte zich speciaal met de psychologische zijde van het rassenvraagstuk bezig. Hij begint met te wijzen op de geërfde psychische sexeverschillen binnen het ras. Op grond hiervan, van de psychophysische constitutietypen, van de graphologische gegevens en die van het tweelingenonderzoek, vindt de spreker ‘dat het psychologisch onderzoek der menschenrassen reden van bestaan heeft’. Psychische erfelijkheid is immers aangetoond. Schulte veronderstelt dat de psychische rasverschillen voornamelijk te zoeken zijn op het gebied van het gemoedsleven, het tempo, het temperament (aangeboren karakter) en de motoriek. Het geheel van zijn uiteenzettingen is m.i. wat veel in de gemoedelijke sfeer gebleven. De Joden worden wegens tijdgebrek en ‘omdat ze buiten de rassenkunde vallen’, als vormende geen ras, maar meteen geschrapt. De Europide, Mongolide en Negride hoofdrassen worden als het mannelijke, vrouwelijke en kinderlijke gekenschetst, wat niet veel meer dan een Spielerei is en van de Mongolen wordt aangenomen, dat zij uiterlijk het dichtst bij den oorspronkelijken mensch staan .... dien toch eigenlijk niemand kent! Ook verschillen Schulte en Buytendijk, wat de waardeering van de beteekenis der endocrine organen en hormonen betreft.

Wij zijn er Schulte echter dankbaar voor, dat hij duidelijk in het licht stelt, dat de weinige gevonden en de eventueel nog te ontdekken psychische raskarakteristica uiterst weinig te maken hebben met het hoogere

[p. 253]

geestesleven van den mensch en met diens beleving van geestelijke waarden.

De drie voordrachten zijn een doorloopend pleidooi voor bescheidenheid en bevatten rake terechtwijzingen voor fanatieke rasverheerlijkers.

P.J. Waardenburg

J.P.C. Kats, Het phonologisch en morphonologisch systeem van het Roermondsch dialect - Roermond-Maaseik 1939. 222 blz.

Het proefschrift waarop de heer Kats aan de Nijmeegsche universiteit promoveerde, is de eerste monographie over een Nederlandsch dialect, welke uitgaat van de nog jonge leer der ‘phonologie’, zooals die door mannen als Trubetzkoy, Jakobson, Mathesius en veel anderen wordt gepropageerd en die in ons land warme verdedigers heeft gevonden in J. van Ginneken, A.W. de Groot, H.J. Pos en N. van Wijk.

De phonologie is geboren als reactie op de ver doorgevoerde phonetiek die alle mogelijke details en detail-verschillen aan de menschelijke spraakklanken opmerkte en registreerde maar daarbij het geheel der klanken van een taal of dialect uit het oog verloor. Nochtans wist men heel goed dat er iets als een klank-systeem bestond, alleen had men dat nooit op zijn juiste waarde geschat. De phonologie tracht dit nu wel te doen; zij is logisch een onderdeel van een structureele of totalitaire taalbeschouwing in het algemeen, die zich baan breekt tegenover de nogal atomistisch werkende taalkunde der oudere linguistenscholen. Een symptoom van dien nieuwen koers is het tijdschrift ‘Acta linguistica’ met als ondertitel ‘revue internationale de linguistique structurale’, dat in den loop van het vorig jaar te Kopenhagen is beginnen te verschijnen. Maar hij is begonnen op het terrein der klankleer, misschien wel omdat daar juist de versplintering (denk aan de experimenteele phonetiek) het verst was gevorderd. Niettemin is ook de nieuwe ‘beteekenisleer’ van Weisgerber, Trier e.a., die al sinds een tiental jaren onafhankelijk van de phonologie veld wint, een streven in dezelfde richting.

Den phoneticus interesseeren de spraakklanken en hun onderlinge verschillen in het algemeen en om hun zelfs wil; den phonoloog interesseeren ze om hun functie in een bepaalde taal of een bepaald dialect. Voor den phoneticus is b.v. het verschil tusschen de meer gesloten ee van been en de meer open ee van beer principieel even gewichtig als het verschil tusschen ee en aa. (eenieder kan zich gemakkelijk van het bedoelde verschil overtuigen door het woord beer te gaan uitspreken, maar op het ogenblik dat de r moet inzetten i.p.v. deze een n te spreken). De phonoloog echter maakt hier een scherp onderscheid. Het verschil tusschen ee en aa dient om verschillende intellectueele noties uit te drukken (been, baan); de phonoloog noemt ee en aa daarom twee phonemen. Maar het verschil tusschen meer gesloten en meer open ee heeft niet die functie, het hangt uitsluitend af van de consonant die volgt (is dat een r, dan is de voorafgaande ee meer open dan voor andere consonanten); de phonoloog noemt daarom de meer open ee-klank een combinatorische variant van het phoneem ee. Den phoneticus is het om de klanken te doen die talloos zijn, den phonoloog is het om de phonemen te doen die beperkt in aantal zijn. Een klankverschil kan in het eene dialect phonologische waarde hebben, d.w.z. tot een intellectueele onder-

[p. 254]

scheiding dienen, en in een ander dialect niet. Elke taal, elk dialect heeft zijn eigen systeem van een beperkt aantal phonemen of m.a.w. zijn eigen phonologisch systeem. Zoo zijn phonologen er toe gekomen een scherp onderscheid te zien tusschen phonetiek en phonologie. Gene zou tot de natuurwetenschappen behooren, deze tot de geesteswetenschappen.

Door de phonologie worden de ouderwetsche dialectbeschrijvingen als methode eigenlijk weer in eere hersteld. In den laatsten tijd toch was het aanzien der ‘Ortsgrammatik’ eenigszins onder den voet geloopen door de zooveel weidschere maar noodzakelijk ook oppervlakkigere dialect-geographische methode, die de verspreiding van een klank over een grooter gebied, los van een bepaald dialect en dus van een bepaald klanksysteem, nagaat. Hieraan heeft de phonoloog zoo goed als niets, terwijl uit menige ‘klank- en vormleer’ voor hem nog wel een en ander te halen valt. De phonologie heeft voorloopig allermeest behoefte aan afzonderlijke dialectbeschrijvingen, maar dan zulke die phonologisch van opzet zijn. Het is Kats die daarmee een begin heeft gemaakt voor Nederland en daarom dus is zijn werk een novum in onze dialectologie. Het kan niet de bedoeling zijn in dit tijdschrift die per in te gaan op het proefschrift zelf. Daarvoor zijn de recensies in de vaktijdschriften, naar welke hier zij verwezen. Evenmin kon in deze regelen een volledige samenvatting der phonologie als taalwetenschappelijke leer worden gegeven. Wie er meer van wil weten, kan thans volop terecht in het bevattelijk geschreven handboek van Prof. N. van Wijk, dat in 1939 verscheen bij Nijhoff. Het heet Phonologie en heeft als ondertitel ‘een hoofdstuk uit de structurele taalwetenschap’.

W. Dols