De Gids. Jaargang 104

[p. 104]

Buitenlandsche kroniek

Pas op de plaats

Alhoewel gedurende de maand November zoowel hier te lande als in België een uiterst nerveuze stemming te constateeren is geweest, en hoezeer ook de Russische aanval op Finland den onrust in Europa is komen vergrooten, toch kan men niet zeggen, dat het internationale aspect der dingen in de laatste vier of zes weken aanzienlijk is gewijzigd.

Om met den toestand van en in eigen land te beginnen, wat velen vreesden is tenslotte niet geschied, hetgeen echter niemand het recht geeft te beweren, dat dùs veler vrees ongegrond is geweest. Het wonderlijke van het geval is juist, dat de Regeering door hare verklaringen en ‘geruststellingen’ achteraf zichzelf het verwijt op den hals haalde, het volk onnoodig beangst te hebben gemaakt - welk verwijt haar dan ook gedaan is - terwijl toch ‘zij die het weten kunnen’ èn het niets wetende, doch veel vermoedende ‘gewone publiek’ gelijkelijk ervan overtuigd waren, dat de Regeering volstrekt niet onnoodig alarm heeft geslagen en, integendeel, krachtig en beleidvol - een zeldzame combinatie - te werk is gegaan. De daden der Regeering zijn in November dus beter geweest, dan hare woorden. Liever zóó dan andersom, zal men zeggen en dan heeft men stellig gelijk, maar toch houdt het gezegde een klein verwijt in....

Voorzoover men het verloop van de week van 6-12 November kan reconstrueeren is aannemelijk, dat de Nederlandsche Regeering over aanwijzingen beschikte, die ernstig gevaar voor de aantasting van ons grondgebied deden vermoeden, en dat die aanwijzingen niet uitsluitend van de zijde van de wederpartij afkomstig waren. Het is voorts volstrekt onwaarschijnlijk, dat het plotselinge bezoek van den Belgischen Koning met deze aanwijzingen niet in verband stond, evenzeer als geen minister ons

[p. 105]

kan wijs maken, dat het gemeenschappelijk vredes-initiatief van Koning Leopold en onze Koningin het uitsluitend doel van 's Konings reis zoude zijn geweest, noch dat het initiatief zelf uitsluitend door menschlievendheid zoude zijn ingegeven geweest. Dat een zoo opzienbarend en verrassend persoonlijk overleg tusschen twee Staatshoofden in de gegeven omstandigheden verontrustend moèst werken en dus alleen door ernstiger doeleinden dan een van te voren tot mislukking gedoemd bemiddelings-aanbod kon worden gerechtvaardigd, maakt, dat wie, als wij, in het beleid van beide soevereinen en hunne raadslieden volstrekt vertrouwen heeft, de later van ‘officieele’ zijde gegeven voorstelling van zaken niet kàn aanvaarden, evenmin als wij kunnen gelooven, dat zij, die in het twee-vorstelijk bemiddelings-aanbod iets meer dan een uiting van wereld-vreemd optimisme, ja zelfs een daad van fijn staatkundig overleg hebben gezien, de plank mis hebben geslagen. Zoowel het bezoek als het aanbod èn de latere intrekking der verloven getuigden van grootere staatsmanswijsheid en voorzichtigheid, dan uit de latere verklaringen van ministers de Geer en van Kleffens kon afgeleid worden.

Aannemelijk is voorts, dat het dreigend gevaar tenslotte - Zondag 12 November in de vroegte - afgewend is en dat daarbij de beslissing van België, in geval van schending van Nederlandsch territoir hetzij aan de wederpartij van den schender doortocht te verleenen, hetzij zelfs aan de keering van den uiteindelijk ook België bedreigenden aanval actief mede te werken, zwaar gewicht in de schaal heeft geworpen. Zeker is, dat in de nacht van 11 en 12 November op vele te voren armlooze wegwijzers in België de aanduiding ‘Hollande’ te lezen viel, en dat die palen des nachts verlicht zijn gebleven, en zeker is ook, dat de te Brussel genomen beslissing t.a.v. België's houding overeenkomt èn met het welbegrepen Belgische belang èn met de wenschen en inzichten van het overgroote deel van het Belgische volk. Er is echter geenerlei grond te veronderstellen, dat ter zake tusschen Nederland en België eenige bindende afspraak zoude zijn gemaakt, noch zelfs dat toezeggingen op voet van wederkeerigheid zouden zijn gedaan. De eenige basis van de politiek van Nederland èn van België, gelijkelijk, is de wensch eigen zelfstandigheid onverzwakt te handhaven, en dat sluit in, dat elk land voor zichzelf beslist

[p. 106]

òf en wanneer die zelfstandigheid wordt aangetast of zóó ernstig bedreigd, dat actief verzet noodig is. Zóó is de zaak ook in België zelf, door Parlement en Pers, gesteld en zóó moeten wij, Nederlanders, haar gesteld wénschen. Wát België (of Nederland) in geval van een aanval op zijn buur ook moge ondernemen, het zal altijd moeten worden gezien als een actie tot zelf-handhaving en geenszins tot hulpverleening, hoe welkom de actie zelve overigens ook aan den ander moge zijn. Als er dan ook iets is in deze droeve tijden, dat reden tot voldoening geeft, dan is het wel de wetenschap, dat omtrent het parallel loopen van de levensbelangen der beide staten in de hoofdsteden en, in het algemeen, in beide landen zoo veel en zoo zuiver begrip heerscht, èn, daarnevens, het feit, dat beide staatshoofden, mede door hunne wederkeerige sympathie, de bij uitstek bevoegde leiders van een dergelijke dubbele zelfstandigheidspolitiek-in-overleg zijn gebleken.

Tegenover die heugelijke teekenen van wederkeerig begrip, willen wij dan ook niet àl te veel aandacht wijden aan de uitlatingen van het Antwerpsche kamerlid Joris, wiens redevoeringen in den laatsten tijd pijnlijke herinneringen wekken aan eene periode, waarin de verhouding tot onze zuiderburen lang niet zoo vriendschappelijk was als thans. Dat de heer Joris voor het lot van Antwerpen bezorgd is, wie zal het hem kwalijk nemen? Doch wanneer hij in zijne bezorgdheid voor eigensteedsche belangen zoover gaat, dat hij geen andere oplossing van de door hem geduchte moeilijkheden meer ziet, dan een Nederlandsch-Belgisch ‘con-dominium’ (gezamelijk uit te oefenen soevereiniteit) over de Wester-Schelde, welks huidig statuut hij als ‘een juridischgeographisch vazalschap’ van België zegt te beschouwen, dan spreekt hij een taal, die aan die van de Belgische annexionisten van 1918 meer verwant schijnt, dan voor een goede verstandhouding wenschelijk is.

Het grens-incident van Venlo, waarbij ons grondgebied op onweerlegbare wijze is geschonden, viel juist in een tijd, dat de publieke opinie op elke onverwachte gebeurtenis met grootere ongerustheid en verhoogden argwaan reageerde, doch stond vermoedelijk met de overige redenen onzer bezorgdheid niet in verband. Brutale moord en menschenroof eenerzijds zijn gepaard gegaan met ernstige beleidsfouten en verzuimen aan de andere

[p. 107]

zijde. De schuldige aan deze zijde van de grens is terstond van zijn functie ontheven. Aan de overzijde, waar veel ernstiger werd gezondigd, zal men met soortgelijke maatregelen niet kunnen volstaan. Er moeten onrechtmatig gevangen genomen personen worden teruggegeven en gevolgen van een op Nederlandsch grondgebied gepleegden moord, voor zoover zulks nog mogelijk is, worden goedgemaakt. De Regeering heeft dan ook verklaard ‘volledige genoegdoening’ te verlangen.

Na bij Turkije een blauwtje te hebben geloopen, heeft Stalin zich jegens Finland als een minder gemakkelijk af te schepen wouldbe beschermer gedragen. Het is zelfs de vraag of de Sovjets, toen zij niet voetstoots alles ingewilligd zagen wat zij van Finland verlangden, wel ernstig naar een accoord hebben gestreefd. Redelijker, inschikkelijker en beheerschter dan de Finnen zich hebben betoond, kan men zich geen volk in dergelijke omstandigheden denken. Aan de autoriteit van het oordeel der Geneefsche Vergadering, welke de Sovjets als de rechtsverkrachters aanwees, kon ditmaal dan ook niet, door te wijzen op de vele niet-leden van den Bond, worden getornd: ook buiten de bond was er vermoedelijk niemand, die over de schuldvraag in twijfel verkeerde, al zijn er wellicht, die het niet hardop durven zeggen en al is er waarschijnlijk zelfs één, die het niet zeggen wil.

Dat moreele veroordeeling, verontwaardiging zelfs, zich niet altijd in actieven steun omzet, wisten wij reeds. Toch vraagt men zich met eenige verwondering af, op welke beginselen de Zweedsche houding tegenover het Finsch-Russisch conflict berust. Geldt voor Zweden niet hetzelfde, wat België t.a.v. een mogelijken inval in Nederland heeft overwogen, t.w. dat àls de aanvaller slaagt, het voor den buurman wel eens te laat kan zijn voor eigen veiligheid op afdoende wijze te zorgen? De vorige eerste minister Sandler schijnt er zoo over te hebben gedacht, doch hij moest aftreden, en het huidige kabinet neemt een houding aan van met het slachtoffer sympathizeerende onzijdigheid. Of Zweden dat lang zal kunnen volhouden?

Ter zee behaalden de Geallieerden eenige successen, waarvan de ondergang van de Admiral Graf Spee stellig het voornaamste was. Te land geschiedt zoo goed als niets en in de lucht wordt

[p. 108]

wel gevochten maar toch geen enkele actie op groote schaal ingezet. De zgn. Britsch-Fransche représaille-maatregelen, in werkelijkheid een lang te voren beraamde aanslag op den Duitschen uitvoer, waarvoor, wegens zijne volkenrechtelijke ongeoorloofdheid, eerst een ‘geschikt excuus’ moest worden gevonden, doen, waarschijnlijk tengevolge van den ‘royalen’ overgangstermijn, hunne werking nog nauwelijks gevoelen. Zoo nadert Europa de jaarwisseling in een toestand van actie-looze malaise en van angstig zich afvragen ‘wat straks’, eene gemoedsstemming, waarin de vreugde over het betrekkelijk geringe aantal menschenlevens, dat deze oorlog tot dusverre gekost heeft, soms wordt overvleugeld door het wrevelig gevoel ‘waarom wordt er niet harder gevochten, opdat tenminste het einde spoedig nabij zij’. Het zijn niet alleen de onzijdigen en zelfs niet alleen de leeken, die zoo denken. In de Times zoowel als in de Temps hebben artikelen van militaire deskundigen gestaan, ten betooge, dat met een blokkade alléén den oorlog niet gewonnen kan worden, en dat er dus ‘iets gebeuren moet’, maar het ‘wat’ werd daarbij al evenmin aangegeven. Velen verwachten tegen Maart 1940 eene verheviging van den strijd, doch waar? In de lucht? Op de fronten? Of in den vorm van onverhoedsche aanvallen, dáár waar zij rechtens niet behoorden te geschieden? Het is geen ‘rust’, dien Europa thans geniet. Het is een ‘pas op de plaats’, welke het maakt, in afwachting van een plotseling bevel ‘voorwaarts.... marsch’ in eene tot dusverre nog onbekende richting....

B.M.T.

20 December 1939.