De Gids. Jaargang 103

[p. 61]

Een moderne Edda-vertaling

Edda. Vertaald en van inleidingen voorzien door Prof. Dr. Jan de Vries. Afbeeldingen verzorgd door Machteld de Vries. Amsterdam 1938, Uitgeversmaatschappij Elsevier.

Er bestaat hier te lande een opmerkelijke belangstelling voor de Scandinavische literatuur. Voor een deel is dit verschijnsel toe te schrijven aan het feit, dat er in die letterkunde meer romantiek leeft dan in de onze, dat zij een zekere ruimheid stelt tegenover het te dikwijls huisbakkene van de Nederlandse, maar dit voordeel heeft zij gemeen met veel werk uit andere, b.v. uit Slavische landen. Daarom geloof ik, dat deze waardering niet alleen het gevolg is van de romantische frisheid en openheid van de Noordse literatuur, maar zeer zeker ook gezocht dient te worden in de verwante volksaard. Die verwantschap vergroot ongemerkt onze belangstelling, hoewel de soms wat langzame, soms ook (of: daardoor ook?) enigszins kinderlijk aandoende verhaaltrant velen van ons irriteert, en vooral ook, hoewel de somberheid van menige Scandinavische roman of novelle ons niet kan bevredigen.

Men zou de aan het einde van het vorige jaar bij de Uitgeversmaatschappij Elsevier verschenen Edda-vertaling van den Leidsen hoogleraar Dr. J. de Vries kunnen beschouwen als één van de vele vertalingen uit het Scandinavisch, en daarbij kunnen herinneren aan soortgelijk werk van dezen Germanist, b.v. aan zijn vertalingen van de Noorse werken van H.E. Kinck. Maar deze Edda-vertaling is door het Nederlandse publiek wel op een geheel eigen wijze ontvangen en zij heeft daar zeer zeker recht op.

De naam Edda is voor ons geen onbekende klank, evenmin als hij dit voor onze voorouders in de 19de eeuw was. Lange tijd gold de Edda en nog geldt zij in sommige kringen als het belangrijkste product van de Scandinavische, ja, van de oude

[p. 62]

Germaanse literatuur. De namen van de grootste IJslandse saga's waren (en zijn in diezelfde kringen) echter vrijwel onbekend. Vroeger heeft men ten onrechte in de Edda-liederen voortbrengselen menen te zien uit de Oud-Germaanse tijd, en daar een gedeelte van deze liederen een mythische inhoud heeft, meende men hier in de schatkamer te staan van de Germaanse mythologie en godsdienst. De Edda bevat volkspoëzie, en daarom dacht men dat deze liederen overoud waren, niet alleen naar de inhoud, maar ook naar de vorm. Tegenwoordig weet men dat de godenliederen uit de Edda niet ‘dé Germaanse mythologie’ bevatten, dat hun inhoud gedeeltelijk oud is en uit de tijd der Volksverhuizing kan stammen, gedeeltelijk ook van veel jongere datum is, en dat de liederen zelf, zoals we ze nu voor ons hebben, dikwijls zeer jong (uit de 12de, 13de eeuw) zijn, dat ze zich soms in slechte staat bevinden en soms als het werk van epigonen moeten worden aangemerkt.

Heeft men thans dus wel een veel nuchterder kijk op deze poëzie, toch heeft de naam Edda nog steeds een geheimzinnige aantrekkingskracht. Nog waarderen we in deze verzameling van gedichten veel wonderbare schoonheid, veel oude wijsheid en de getuigenissen van een geestesleven, dat aan het onze zeer verwant is. Vandaar de vele Edda-uitgaven, en de ontzaglijke massa studies over de Edda.

Het ligt voor de hand dat meer dan eens een vertaling van deze liederen gewaagd is. Twee uitgaven, die beide het midden houden tussen een gedeeltelijke vertaling en een vrije omwerking, bezaten wij reeds in de Nederlandse taal, n.l. de prachtig verzorgde bewerking van Frans Berding, verlucht door Gust. van de Wall Perné (1911) - een boek dat mij sinds lang zeer lief is - en de bewerking van Stijn Streuvels, die voor Noord-Nederlanders, waar het deze bijzondere stof geldt, haar taal tegen heeft. (IJslandsche Godensagen, 1933). Het onderscheid tussen deze bewerkingen en het boek dat thans voor mij ligt, is zeer groot. Frans Berding achtte het onnodig een vertaling te geven; hij meende dat een bewerking meer waarde had; kenmerk van iedere bewerking is natuurlijk een grote mate van subjectiviteit. Prof. de Vries echter trachtte het origineel met zijn vertaling zo dicht mogelijk te benaderen en

[p. 63]

hield zich daartoe ook zo veel mogelijk aan de oorspronkelijke dichtvorm. Subjectief blijft echter iedere vertaling nog enigermate, niet alleen door de inleidingen bij de verschillende gedichten, maar ook door de rangschikking van de strofen, en vooral door de vertaling van sommige verzen. Een merkwaardig voorbeeld van deze subjectiviteit vond ik bij de vergelijking van twee vertalingen van een strofe uit het ‘Lied van den Hoge’. Een bekende Duitse vertaling, die van Hans von Wolzogen, heeft:

So klein wie der Sand, so klein der Verstand

bei engbegrenzten Geistern;

nicht gleich wurden Alle mit Einsicht begabt,

verschieden ist alles auf Erden.

Prof. de Vries vertaalde echter:

Klein zijn de stranden van kleine meren,

klein is der mensen geest;

niet alle mensen zijn even verstandig:

heel de mensheid is half.

Hier staat een in zekere zin rationalistisch-optimistische opvatting tegenover een romantisch-pessimistische; slechts de laatste vertaling geeft echter alle bitterheid weer die men ook in het origineel aantreft.

Hoe meer een vertaler het origineel tracht te benaderen, hoe moeilijker zijn werk wordt, hoe meer hij zijn lezers ook biedt, mits zij zich inspannen. Wat het eerste betreft, Prof. de Vries moest tussen de Scylla van maat en versvorm en de Charybdis van de inhoud doorzeilen. Zodoende moest hij soms òf aan de maat, òf aan de inhoud te kort doen. Wie echter de moeilijkheden niet onderschat, moet bewondering hebben voor het verkregen resulaat. Wat het tweede betreft, het lezende publiek staat dikwijls al vreemd tegenover de eigen Middeleeuwse balladen, dus mogen we niet verwachten, dat het plotseling deze vertaalde Oud-Noorse poëzie ten volle zal waarderen. Het episodische karakter van deze gedichten zal vele moderne lezers vreemd aandoen. Ook het rijm biedt moeilijkheden. De Oud-Noorse poëzie heeft uitsluitend stafrijm, terwijl wij deze rijmsoort haast altijd genieten samen met het eindrijm. Stafrijm alleen klinkt voor het onwennige oor wellicht stotend, maar het feit, dat alliteratie toch altijd een wezenskenmerk

[p. 64]

van de Nederlandse poëzie gebleven is, maakt dat die onwennigheid gauw verdwijnt, als men slechts de moeite neemt dóór te lezen en zo nodig te herlezen. Hoe groter de inspanning, hoe intenser in dit geval het literaire genot zal zijn. Daarbij komt dat er vele fragmenten in deze liederen zijn met een directe bekoring. Vooral het Helgilied, waarin de dode held uit de onderwereld terugkeert om zijn geliefde op te zoeken, en het eerste lied van Goedroen, waarin deze prachtige vrouwenfiguur wordt getekend in haar smart die geen tranen kan vinden, zullen ieder terstond treffen. Bovendien zullen talrijke fragmenten uit de godenliederen met spreukenwijsheid velen een openbaring zijn.

Tenslotte kunnen wij ons nog slechts verheugen over deze prachtige vertaling van Prof. de Vries, ook over de inleidingen bij de gedichten, die natuurlijk geheel op de hoogte staan van het moderne Edda-onderzoek. (De meeste inleidingen van vroegere vertalingen zijn verouderd; zo is reeds de eerste zin bij H. von Wolzogen ‘Edda heisst urgrossmutter’ tekenend, evenals trouwens verderop de doorgevoerde verdeling in lente-, zomer-, herfst- en wintermythen.)

Moge de lezing van deze Edda-vertaling mèt de inleidingen van een kunstenaar-geleerde belangstelling wekken, en moge herlezing leiden tot liefde voor dit beroemde gedeelte van de Oud-Noorse literatuur.

J. Spoelstra