De Gids. Jaargang 101

[p. 181]

Natuur en kunst

Het beste schilderij op de Rembrandt tentoonstelling van 1935 te Amsterdam was ‘Titus, de zoon van Rembrandt’, uit de verzameling van Etienne Nicolas te Parijs. Het is zeer levend en of het zoo juist geschilderd is. Men bemerkt niets van het vernis hetgeen aan de meeste oude schilderijen een geelachtige gloed geeft en de verf verstijft. Daarbij is dit schilderijtje zeker in een uitstekende conserveerende atmospheer bewaard gebleven daar de verfmaterie na honderde jaren nog zoo gevoelig is. De gelaatstint is van een magnifique bloemteer, ziekelijk bleek, rose doorschemerd.

Het gelaat weerspiegelt uiterste gevoeligheid, gedruktheid en gesloten hoogmoed. Men kan er de vervreemdheid in vinden die ziekelijke naturen eigen is.

Het mutsje is een allerliefst ding, van bruin fluweelige stof. De zoom is versierd met gouddraad stikseltjes, blijkbaar door een onvakkundige hand, waarschijnlijk door de moeder gemaakt. Men ziet n.l. waar de zoom eenigszins slordig aan elkaar is bevestigd. Dit maakt het van een buitengewone, eenvoudige gratie. En het is ook typisch voor Rembrandt het mutsje juist zoo te zetten dat deze zoomverbinding zichtbaar is. Het doet denken aan de Baskische muts, die deze jaren zooveel is, en nog wordt gedragen. De bruine lokken vallen tot op de schouders. Aan de voor zijkant rood-goudachtig getint als koper. Oogenschijnlijk op sommige plaatsen iets te sterk, onnatuurlijk glinsterend, aangetoest. Dit verlevendigt evenwel de kleur in het sobere schilderstuk. Ook kan het door het licht komen dat het haar daar zoo opblinkt.

Dit schilderij verrast zoo zeer daar het een oogenblik is, werkelijk, of een levend mensch ons aanziet, of in teeder-levend licht en schaduwbeweeg een mensch met zielsontbering en verstugdheid ons aanziet. Zóó als een droomgezicht uit het nachtelijk

[p. 182]

onderbewust duister in uiterst gevoelig licht te voorschijn komt en een groote, hoogere werkelijkheid kan hebben.

Daarna beviel ‘Het Joodsche Bruidje’ mij het meest. De liefde is hier van een overstroomende teederheid in gelaatsuitdrukking, gebaar, en weelde van kleur.

Het kleine schilderij van Titus echter bezit een onovertroffen, koningklijke, verfijnde distinctie.

Hoe is het mogelijk dat men (no. 1 nog wel!) van deze tentoonstelling ‘Bileam's Ezel’ aan Rembrandt kan toeschrijven. Deze walgelijke plaat kan hij niet geschilderd hebben. Zij lijkt op die legkaarten voor kinderen van de goedkoopste soort. Mocht hij inderdaad dit monster als knaapje gemaakt hebben dan behoort zij niet op een tentoonstelling van serieuse kunst.

Een zeer bizonder schilderij is het lijk met de dokters die het geopend hebben en het bestudeeren. Hoe rauw en afstootend de voorstelling ook is gaat er bekoring uit van de hoogst eigenaardige opstelling en kleurentegenstelling.

Het verschil van de blozende, volbloedige dokter, met de blaauw, zwart, witte lijkkleur is opvallend. Men ziet tegen de groote voetzolen van het lijk aan. De maag is een open, duistere grot waar men recht in ziet, daar het lichaam in bijna zittende houding is geplaatst. Een gedeelte van het schilderij is verbrand, zoodat men van de andere dokter slechts de handen ziet, die met het hoofd bezig zijn. Het hoofd lijkt een christuskop. In fijne lijnen stroomt het bloed over hoofd en gelaat. Niettegenstaande het verbrande gedeelte is het formaat van het schilderij in verband met de grootte en intimiteit der figuren niet kwaad en doet zeer karakteristiek aan.

Dit schilderij is van een geraffineerd-grove, realistische nuchterheid. Het doode lichaam is mooier dan de wel wat al te gewone figuur van den dokter. Misschien is hier ook wel aan geknoeid.

Wanneer men deze drie schilderijen: ‘Titus met het Baskische mutsje’, ‘Het Joodsche Bruidje’ en ‘Het Lijk’ met elkaar vergelijkt krijgt men een denkbeeld van de grootheid en veelzijdigheid van Rembrandt.

Men kan beter een paar schilderijen nauwkeurig bekijken, dan vele oppervlakkig.

Er was een gebocheld, bleek venijnig Joodsch schildertje met dunne, rafelige haardos en baard. Zijn hoofd en gezicht waren

[p. 183]

als een oude, witte muur in de winter, die met een warrelige, ontbladerde klimplant is begroeid. Hij liep met groote, vinnige, huppelende stapjes tusschen de menschenmassa door. Het was of hij zoo van een van Rembrandts doeken was afgestapt.

De terugrit gaf ons een zeldzame feeërieke zonsondergang, of liever de reeds rustende zon had de hemel achtergelaten in doorschijnend helder oranje en daarboven was de lucht licht zilverblauw. Tusschen Amsterdam en Haarlem liggen langwerpige stukken veengrond, afgewisseld met watervlakten. De veengrond was bij deze avond zeer donker, zwartachtig bruin en het water helblinkend zilverblauw. Een blauw zoo sterk metaalachtig wit gloeiend en uitstralend als ik me voorstel dat het ijs in de lichtende poolstreek is. Later kwamen er vurig-rose wolkensliertjes, in de nu zachtere caméekleurige lucht. Er stonden daar boompjes met nog een weinig blad er aan, veerfijn kroezig tegen de kleurige horizon. Het was als een kostbare Japansche prent.

J.C.A. Alberdingk Thijm