|
| |
| |
| |
[Eerste deel]
Morgen weer licht
I
Kolle droeg de brandende lamp binnen. Het kind, dat bij het raam zat, wendde haar hoofd en zuchtte. Zoo stil had ze naar buiten zitten kijken, dat ze het vallen van den avond niet had gemerkt. De sneeuw was wit gebleven, en als de zwarte kraaien opvlogen, dan leek de lucht donzig om hun vlerken. - Nu keek ze naar de matglazen ballon van de lamp en glimlachte om de kleur van het licht. Maar meteen voelde ze haar mond en kaken strak geworden van de kou, en ze stond op.
- Waar is moeder? vroeg Kolle.
Het kind liep naar den haard; er was nu een veelheid van gevoelens in haar, die haar sprakeloos maakte: - blijdschap om het vlammende vuur, verlangen naar moeder, die voor haar weefgetouw zat, en nu naar de lamp toe zou komen - drang om te vertellen over de groote kraaien, die langzaam met hun vleugels sloegen, en het donkere bosch, waar de wolven liepen door de sneeuw.
De moeder kwam binnen; ze was een groote, statige vrouw, die zich vlug en toch kalm bewoog. Heur haar was zwart en zilverwit.
- Breng nog een lamp, Kolle, zei ze, ik wil bij het vuur zitten.
Het kind keek naar haar. Nu bukte moeder zich naar de blokken, die naast den haard waren opgestapeld. - Stoken we vandaag het beukenbosch? - ze legde een paar houtblokken in de vlammen.
Toen Kolle de tweede lamp op tafel had gezet, begon ze de luiken dicht te doen. De kleine Meta zei: Het was zoo mooi, buiten. En zeker dacht ze aan de stilte, waarnaar ze gekeken had, want ze zei: Vannacht komen de wolven niet - ze slapen in hun
| |
| |
holen - en als ze een gans hebben opgegeten, dan leggen ze alle veertjes op hun borst.
- Misschien wel, zei de moeder, en glimlachte.
Ze gingen nu naast elkaar op de haardbank zitten. Het kind praatte nog wat, langzaam en wel overwogen; door met haar hoofd te knikken, zette ze haar woorden kracht bij. - De wolven kunnen de veertjes niet in een beddezak doen, en Riso zegt, dat de sneeuw evengoed warm houdt - maar sneeuw is toch koud?
- Ja, maar het allerkoudste is de wind, en die kan niet door de sneeuw heenblazen.
- Maar de wolven loopen 's nachts om het huis, want ze willen liever in de stal slapen.
- Ja - maar Goro jaagt ze weg door te schieten.
- Schiet hij ze dood? - als hij goed mikt?
- Hij kan niet goed mikken in het donker.
Het bleef een oogenblik stil, - Kolle was de kamer uigeloopen. De vlammen lekten langs het nieuwe hout, groote schaduwbeelden gleden langs de wanden.
- Zal ik je eens wat zeggen? vroeg de moeder, - ik ga een mooien doek weven, die leggen we op tafel - deze tafel, waaraan niet gegeten wordt.
Het kind keek naar de tafel. - Waarom, moeder?
- Zou het niet mooi staan? - de menschen in de stad hebben tafelkleeden, - vader heeft een boek met patronen voor mij meegebracht.
Weer bleef het stil; de gloed van het vuur tintelde in Meta's wangen. - Moeder, hoe is eigenlijk een stad?
De moeder vertelde, maar al gauw keerden haar gedachten tot haar weefstoel terug. Ze zou mooie kleuren kiezen, grijs als de sneeuwlucht, rood als de vlammen, en blauw als de bloote hemel.
Het kind zei: En zwart als het bosch.
- Ja, zwart als het bosch.
Plotseling lachte Meta. - Krijgt de tafel een japon aan? wordt hij een mensch? - Maar toen werd ze weer stil, want ze had ineens gezien dat het vuur ook lachte, en opsprong.
Kolle sliep in de kamer bij de dochtertjes van haar meesteres. Ze werd wakker, doordat de wind aan het huis rukte, en met krachtige vlagen er tegen viel. Een seconde eerder droomde ze nog,
| |
| |
dat Goro met de staldeur sloeg, en al het vee dof gromde - nu sperde ze haar oogen open en herkende den wind. De nacht in de kamer was zwart. Kolle bleef roerloos liggen om goed te kunnen luisteren. Ze was niet bang voor de wolven, die 's nachts om het huis slopen, maar hoorde niet graag het luide hinniken van de paarden, en het stampen van de koeien. Ook dacht ze aan Meta, die dikwijls onrustig sliep, en begon te praten, zoodra ze wakker werd. Dan moest Kolle zich geweld aandoen om te antwoorden. - Mijn stem slaapt nog, zei ze soms, en voelde zich duizelig van inspanning.
- Maar je bent toch wakker, Kolle - wil je me goed leggen?
- Je mag niet woelen.
- Maar ik heb het in mijn slaap gedaan.
Kolle wist wel dat het kind warm onder de veeren lag, maar bang was in het donker. Ze probeerde nog te zeggen: Je hoeft niet bang te zijn - ze dacht die woorden, haar lippen wilden soms niet meer bewegen. En dan sliepen ze beide weer in, - of Meta begon te huilen. Nooit kwam de moeder binnen, en Kolle verwachtte dat ook niet. Die sliep aan den anderen kant van het huis, met haar man. Mocht ze al wakker worden door het huilen van het kind, recht-op gaan zitten, misschien haar voeten uitstrekken naar haar pelsschoenen, - dan deed haar man zijn oogen open en zei: blijf hier - blijf bij mij. - Zoo stelde Kolle zich het huwelijk van haar meesteres voor. De meester was groot, en hij had een diepe, dreunende stem. Soms gebruikte hij vreemde woorden, die hij in de stad had geleerd. Vroeger reisde hij niet, toen was hij alleen boer geweest; nu dreef hij handel in huiden en pelzen, want hij wilde rijk worden voor zijn zoons. Maar in het voorjaar hielp hij bij het ontginnen, en was geen dag van huis. Dat ging zoo door tot in den herfst; dan kwamen de jagers uit het Noorden, en de baas liep op pelsschoenen door zijn kantoor, en liet alle kostbare vachten uitspreiden.
Het huis werd hoe langer hoe grooter. Carol zou de veestapel erven en Riso de leerlooierij, die drie jaar geleden gebouwd was, ginder bij de beek. En er zou wel eens een knecht kunnen komen, die voor zichzelf begon, er viel hier zooveel moeras te ontginnen. Goro praatte er al over, maar ze wilde Goro niet hebben, hij had zoo'n dunne, meisjesachtige stem.
| |
| |
Buiten loeide de storm.
De boerin schrok wakker uit een wilden droom. Ze had het klapwieken gehoord van groote vleugels, en de wolven zaten rondom haar tafel en sperden hun bekken open. - Ze huiverde nog, hoewel ze zich klaar wakker voelde. Toen hoorde ze den wind krachtig aan het huis schudden. Het is altijd hetzelfde, dacht ze, - storm en kou en duisternis. Maar toen zag ze in haar verbeelding het blozende gezichtje van Meta, met het lichtbruine, soepele haar, en ze zag de vlammen in den haard zich hoog oprichten. Al die kleuren en lijnen wilde ze door een effen schering heenweven. Alles wat ze mooi vond, de slanke, donkere lijven van de wolven ook, en de vleugels van de wilde zwanen. - Tot haar verwondering werd ze ontroerd; ze lag onbewegelijk en voelde haar oogen vochtig worden. Ik zou ook een gedicht kunnen schrijven, dacht ze fluisterend, over het leven hier op het land, de eenzaamheid van de bevroren moerassen, en de liefde rondom het vuur. ‘Krijgt de tafel een japon aan?’ vroeg het kind, en lachte. Dat lachen klonk als muziek. Muziek moest er ook zijn in een vers, door het rijm, en de golving van de woorden. Ze had niet veel geleerd, ze kon noten schrijven zooals ze in haar psalmenboek stonden, en het weven had haar moeder haar voorgedaan. Ze wist nog hoe ze voor het eerst op den weefstoel zat, en dat haar armen te kort waren voor het breede getouw. Enkele technische moeilijkheden had ze pas overwonnen, nadat haar moeder gestorven was. Dat duidde op geestelijke traagheid. Wel was ze een knap weefster geworden, maar ze zou zeker geen gedicht schrijven - en geen muziek. Serge bewonderde haar, - hij meende dat ze alles kon, en ze sprak hem alleen plagend tegen. Ze vertelde haar kinderen de verhalen, die zijzelf in haar jeugd had gehoord. Soms liet ze de wreedheden weg, en wilde een ander slot fantaseeren - maar dat lukte niet altijd - het werd dan minder echt en levenswarm. Die oude geschiedenissen waren door den tijd beproefd, - daar viel niet aan te tornen.
Hoor den wind - en het huilen van de wolven. Nu zou Goro de rammen bij de horens binden en de stootplanken voorschuiven, anders beukten ze de wanden van hun kooi tot splinters.
De vrouw ging rechtop zitten en stak een kaars aan; - ze moest de ronde doen, haar man was op reis. Ze trok haar laarzen aan, en den ouden pels, die op haar voeten had gelegen. Met
| |
| |
haar linkerhand beschermde ze de kaarsevlam en liep door het huis. Maar ze moest zich vergist hebben, ze hoorde den wind bulderen en een kind schreien, maar geen wolven. Had de droom haar parten gespeeld? - Nu kwam ze de kamer binnen waar Meta en Kolle sliepen. Kolle gaf een gil en sloeg de dekens over haar hoofd.
- Ik ben het, zei de vrouw, en voegde erbij: waarom slapen jullie niet? - alles is rustig, behalve de wind - -
Meta hield op met huilen en keek met glanzende oogen naar het licht.
- Moeder, zijn er geen wolven?
- Nee, - ze gaan slapen in het bosch.
- Mag de kaars bij mij blijven?
De moeder boog zich over het kind. - Ik neem de kaars weer mee, maar je behoeft niet bang te zijn in het donker.
Kolle zei: Ze huilt altijd, als ze wakker wordt.
- En wat doe jij dan - gillen? - Meta was opnieuw zachtjes gaan huilen. Met een slip van het bonte laken veegde de moeder over het kindergezicht. - Stt - nu slapen; alle dieren slapen ook, en zijn vannacht niet meer boos op elkaar.
- Het is zoo donker. - Het kleine stemmetje klonk als gebroken. - Komt de zon weer terug?
- Ja, zeker.
- Loopt hij even de wereld om?
- Ja.
Een diepe zucht. - Morgen weer licht?
- Ja, morgen weer licht. De vrouw richtte zich op. - Hoe lang zou ik hier kunnen blijven praten, dacht ze, - het is goed dat Serge dit niet weet. - Zachter, en met een ijlen juichtoon van vertrouwen, herhaalde het kind: Morgen weer licht!
De moeder hield den deurknop in haar hand. Ze voelde dat ze nog iets zeggen moest, en er was niets beters dan die woorden, die nu als een groet klonken: Morgen weer licht!
| |
II
Ver weg, in het Oosten, waren de heuvels, en achter de heuvels lag een groot meer. - Dien zomer wist Meta dat ze het meer zou zien, want ze was nu zes jaar, ze zou meeloopen met de jongens.
| |
| |
De hemel was altijd blauw en glanzend, ook nog de uren van den korten nacht. Het kind kende dagen van volstrekt geluk, een geluk dat door den slaap heen duurde en voelbaar was. Ze ging alleen naar bed, moeder hoefde maar even met haar hoofd te knikken en te zeggen: het is tijd; - ze strekte zich uit op haar rug en ademde diep. 's Winters kon je zoo niet ademen, dacht ze, dan werd je te koud van binnen, maar 's zomers voelde je de lucht door je bloed gaan. Ze dacht dat ze met open oogen sliep, want ook het raam bleef immers open, en de zachte wind streelde haar voorhoofd. Ze wilde bedenken wat het heerlijkste was geweest, het spelen in den vijver, of de mos-eik met zijn mooie blaadjes, die een dak vormden over het latwerk heen, dat vader had getimmerd. Daaronder stond een tafel met een bank, en Kolle liep op bloote voeten en zong. Ja, de mos-eik was het heerlijkste. - Maar boven het water vlogen blauwe libellen, en Carol had honing gevonden in een boom, en je kon heel lang kauwen op de wilde was. Moeder zou een honingraat weven - al die hokjes - van goud - en een zwerm bijen - - Zoo sliep ze in. Den volgenden morgen zong een vink jubelend voor haar venster en wekte haar.
Eens, aan het ontbijt, hoorde ze haar vader zeggen: De jongens moeten voor mij naar boer Thomas gaan, en hem vragen, bij mij te komen.
- Mag ik mee, vader?
- Jij? O ja - maar niet in het meer zwemmen, en geen vruchten eten die je niet kent, en - heelhuids terug komen.
- Ja vader.
- Het is een nieuw huis, achter het bosch, aan den overkant van het meer. En je moet rechts om het meer heen loopen, niet links, want daar is een gevaarlijk moeras. Kom eens bij me.
Hij nam haar tusschen zijn knieën en wendde haar gezicht naar den vijver. - Hoe loop je nu om het water heen?
Ze beschreef een boog met haar rechterhand.
- Carol weet het wel, zei de moeder.
- Maar als zij meegaat, moet ze het ook weten. - En je gehoorzaamt niet Carol, maar mij.
- Ja vader.
Al gauw gingen ze op stap, en volgden een pad langs de beek. De zonnestralen drongen nauwelijks door de breede kruinen van
| |
| |
de beuken; de vogels, die zoo vroeg hadden gezongen, zwegen, maar het heldere water klaterde over de groote steenen van zijn bedding.
- Dit bosch heeft vader betaald, zei Riso, maar moeras kan je voor niets krijgen, en dan mag je er toch jagen.
Carol lachte. - Wou jij van een paar korhoenen leven, en van wat reigerveeren? - Meta liep tusschen hen in, en kon het zich niet geheel bewust maken, dat ze wel hun woorden wilde hooren, maar niet hun gesprek. De woorden waren mooi: moeras - reigerveeren - maar ze vreesde spot, kleineering, drift.
- Nee, een moeras moetje droogleggen, natuurlijk; - weet je hoe ik het zou doen?
Carol luisterde geduldig; hij was twee jaar ouder dan Riso, maar had niet diens weetgierigheid en belangstelling. Meta voelde zich gerust. Ze hield van de broertjes, omdat ze hen kende en begreep, maar Riso begreep ze het best. Terwijl ze luisterde, zag ze aldoor het water en de bloemen, de groote, ongelijke steenen en de zware, gladde beukenstammen. Het water spoelde en ruischte zoo; - het had telkens een andere kleur, en daar waar het stilstond, was het doorzichtig als glas. - Heerlijk water, dacht het kind. Ze liepen regelmatig en vrij snel, hoewel ze langzaam stegen.
Na een uur gaans hield het pad op. - Tot zoover hebben we gekapt, zei Carol. Er was een kleine, vierkante lichting in het bosch, waar hooge varens groeiden; het geluid van het stroomende water klonk hier sterker. De kinderen liepen nu zoo dicht mogelijk langs de beek, soms er in; - de steenen waren rond en glad geslepen. De aanraking van hun voeten met het water gaf hun een trilling van vreugd - ze keken elkaar aan, maar spraken niet. - Kort daarna kwamen ze in het open veld, waar ze de koestering voelden van de zonnestralen. Voor hen, maar nog altijd in de verte, lag de heuvelrij. Meta stond een oogenblik stil; - ze was niet moe, maar de uitgestrektheid van het land vervulde haar met ontzag. Voelden de jongens dit ook? dacht ze - en dorsten ze nu nog verder? Vader had gezegd: Ga naar boer Thomas, maar wist vader wel, dat de wereld hier ineens zóó groot werd?
Ze liepen voort. De bodem was steenachtig; er groeide kort gras, en lage, bijna kruipende bloemen. Dat kleine aan haar voet leidde Meta wat af, maar telkens als ze opkeek, zag ze de
| |
| |
heuvellijn aan den hemel raken, - en hoe het daarboven dan weer zijn zou? - Na een lange poos dacht ze: nu nog even, - maar bijna op hetzelfde oogenblik zag ze een nieuwe lijn tegen den hemel opgeklommen, en ook daar moesten ze overheen. Ze vroeg niets, omdat de jongens zwijgend voortstapten, maar ze klemde haar lippen samen en een heete blos brandde in haar wangen. Eindelijk waren ze boven, en toen zag Meta het meer, een glanzend en rimpeloos licht vlak, door een haag van boomen omgeven. Achter dat donkere sparrebosch moest het huis van Thomas staan - o, ze waren er nu plotseling dicht bij, en daarachter waren hooge, blauwe bergen, heel ver weg. - Ze wendde zich om en keek naar het land waar ze vandaan kwam - het was niet anders dan het nieuwe land, alleen het meer ontbrak. - Daar woon ik, zei ze zichzelf, achter dat bosch, en ze strekte haar arm uit. Je ziet het huis niet, en het land is zoo groot - ik woon in ons land. - De gedachte bevredigde haar niet heelemaal, het was alsof ze die een beetje anders had bedoeld, maar ze wist niet hoe. Ze draaide zich weer om naar het meer, en op datzelfde oogenblik begonnen de broertjes te dalen met groote, springende stappen. Meta volgde hen; er was nu niets dan vreugd in haar, kinderlijke blijdschap om het uitbundig bewegen van haar lichaam.
Toen de kinderen het huis van boer Thomas zagen, werden ze stiller - bijna ingetogen. Het was hun vreemd, een nieuwgebouwd huis te benaderen, dat niet tot het complex van hun eigen huis behoorde - en dan: de luiken waren gesloten. Onhoorbaar op hun bloote voeten liepen ze den zijgevel langs; een kruiwagen vol steenblokken stond midden op het pad, een paar meter verder lag een spade. Een hond begon te blaffen; Carol, die de voorste was, stond stil bij de open deur. Meteen hielden Riso en Meta hun stappen in. - Een man kwam naar buiten loopen, haastig, alsof hij zoojuist was wakker geschud. - Toen hij de kinderen zag, streek hij met den rug van zijn hand over zijn oogen.
- Bent u boer Thomas? vroeg Carol - en ging meteen voort: Wij zijn van Tubal-hoeve - vader vraagt of u bij hem wilt komen.
De boer gromde iets, en keek Carol aan, alsof hij nu pas begreep dat de jongen had gesproken.
| |
| |
Carol deed een stap terug. - Als u eens komen kunt - het is nu lang licht. - Over zijn schouder keek hij naar zijn broertje en zusje, en zijn blik beduidde: houd je klaar om weg te loopen.
- Zoo, zei de ander - ja, mijn vrouw is gestorven vannacht, - dat weet je vader niet, - maar - ze is dood. We hadden de vroedvrouw, die is nu naar het dorp. Kom jullie maar binnen om mijn vrouw te zien; je hoeft niet bang te zijn, ze is nog maar twaalf uur dood. - Morgen zal er wel iemand uit het dorp komen - of vanavond nog - er is niemand om haar te zien - kom maar mee. - Hij legde zijn hand op Carol's schouder, en de jongen liep naast hem het huis binnen. Toen deed Riso een paar haastige stappen en ging achter hen aan. Meta zag het met schrik en verwondering; ze bewoog zich niet en staarde naar de donkere ruimte, waar de jongens doorheen waren geloopen, - om een dood mensch te gaan zien. - Zij wilde niet - ze dorst niet, en als boer Thomas haar kwam halen, en meesleurde, met kracht, dan kneep ze haar oogen stijf dicht. Ze balde haar vuisten en voelde haar knieën trillen, - toen draaide ze zich om en liep in een wijde boog om het huis heen. Met iederen stap klopte haar hart onstuimiger, - maar toen ze het sparrebosch bereikt had, dat naar het meer voerde, werd ze kalmer. Hier zou de boer niet komen, dacht ze. Wel beefde ze nog en voelde haar adem schokkend gaan, maar het was of de sparren hun lange gebogen armen naar haar uitstrekten om haar te troosten. - Misschien was de dood niet verschrikkelijk, dacht ze - ze had toch dikwijls een dood beest gezien -. Maar niet een mensch. - Langzaam liep ze door het hooge bosch. Ze zou wel alleen naar huis terug durven gaan, maar het zou heerlijk zijn als de jongens kwamen. En dan weer loopen, drie uur lang - ze was nog maar een klein beetje moe. Maar zoodra ze dat gezegd had, wilde ze wel graag uitrusten, daar ginds, op het mos. - Ze liep er heen, ging op haar knieën liggen, aaide het zachte, hel groene mos. - Plotseling vielen er een paar tranen uit haar oogen. Ze was heel moe, ze zou graag languit gaan liggen en slapen - maar dat dorst ze niet - want languit liggen deed haar denken aan dood zijn en als de
jongens haar dan niet vonden - - Ze streek nog eens over het mos en stond toen op. Ze zou zoo langzaam loopen, dat de broertjes haar moesten inhalen.
| |
| |
Op Tubal-hoeve kwam bezoek van twee mannen te paard. Serge, die onder de mos-eik zat, stond op toen hij de hoefslagen op de steenen voor zijn huis hoorde. Hij begroette den burgemeester, daarna den vreemdeling.
- Dit is Numen, een onderwijzer uit de stad, die bij mij zijn intrek heeft genomen.
Zoo, zei Serge, welkom hier, en hij nam het paard van Numen bij de leidsels. - We zullen eerst de dieren verzorgen, ging hij voort, daarna de menschen, en glimlachte even. - Zoo gaat het in het boerenland.
De onderwijzer was een lange en tengere jonge man, met licht grijze oogen en golvend bruin haar. Hij maakte een gunstigen indruk op Serge, die toch meteen zichzelf tot voorzichtigheid maande. Hij geleidde zijn gasten tot aan het prieel, en bracht daarna zelf de paarden op stal. Terwijl hij de ruif vulde, dacht hij aan het gesprek dat komen zou. Hij had vier kinderen, die hoorden eindelijk wat te leeren - was de oudste niet al twaalf jaar? - en de jongste? De beide meisjes mochten dan aan moeders spinnewiel zitten, maar de jongens - - Een boer hoort niet dom te zijn, Serge, evenmin onontwikkeld. Ook hoeft hij niet altijd boer te blijven, - denk aan jezelf. -
Hij had sinds lang aan alles gedacht. - En dus had de burgemeester zijn zin doorgedreven - nou, een slechte keuze had hij niet gedaan. Maar wie zorgde er voor het droogleggen van het Tondi-moeras? - Hij schudde de haver uit, klopte de paarden op hun nek. Wel, wel, hoe komen jullie geloopen? dat gaat niet recht-toe, recht-an van burgemeesters-hoeve naar de mijne - we zullen het meest over dien weg moeten praten. - Nu liep hij naar zijn gasten met een glimlach om zijn mond. Van eenigen afstand zag hij zijn vrouw in gesprek met den onderwijzer, en zijn glimlach verbreedde zich.
- Laat jij je maar gaan, dacht hij - smul aan wat zoo smakelijk wordt opgediend: onderwijs voor je kinderen, - beschaving - vooruitgang. -
- Riso, de tweede, is leergierig, hoorde hij zijn vrouw zeggen.
Hij wendde zich tot den burgemeester. - En? hoe bent u hier gekomen? door het Westen, over de hoogvlakte, of Oostelijk -
- Door het Westen is een verbazende omweg, zei de burgemeester.
| |
| |
Serge trok zijn wenkbrauwen op. - Dus door de hei, en de vennen - het is nu vrij droog. - Een paar uur? - u hebt goede paarden.
De ander keek naar vrouw Tubal.
- Ja, zei hij, en het klonk afwezig - we zijn niet heel vroeg van huis gegaan - Numen is een langslaper.
De vrouw zei lachend: Het is te hopen, burgemeester, dat u niet aan hem bekocht bent.
- Het zijn de manieren van een student en een stedeling, antwoordde de burgemeester.
De jonge man zei op beleefden toon: En als zoodanig hebt u mij laten komen.
Het gesprek haperde; - de vrouw stond op en vroeg haar gasten wat ze zouden gebruiken. - Toen ze het huis binnenliep, zei de burgemeester: Ik zie geen van uw kinderen.
Er speelde nog altijd een glimlach om Serge's mond. - Mijn kinderen, dacht hij, - maar wie vat het Tondi-moeras aan? Hij sprak langzaam: Ruth, de oudste, zal wel in de buurt zijn. Het is een bijna volwassen meisje, en ze heeft lezen en schrijven geleerd. Ze leest graag, maar altijd de twee, drie zelfde boeken. Daar komt ze. - Ruth bracht borden en een schaal met room; - ze liep kaarsrecht, alleen haar hoofd hield ze gebogen. - Alstublieft, zei ze, terwijl ze alles op tafel zette. Het donkere haar, dat tot op haar schouders viel, werd door een lint om haar hoofd samen gehouden. Ze gaf den vreemde een hand, - Numen zag haar oogen schichtig maar met gespannen aandacht een seconde lang op zich gericht.
- Ruth, zei de vader, - als je in het huis van den burgemeester woonde, dan zou je heel veel van mijnheer Numen kunnen leeren.
Het meisje bloosde en zweeg een oogenblik. Toen vroeg ze: Mag ik de vruchten halen?
Serge knikte haar toe. Uit verlegenheid haar handen onder haar boezelaar verbergend, liep ze naar het huis terug.
De burgemeester lachte. - En dit kind noemt u volwassen? - ze is misschien veertien jaar?
- Ze is twaalf, antwoordde Serge.
- Twaalf? zoo jong - en werkt als een meid van twintig?
De ander schudde zijn hoofd. - Nee, zei hij kortaf, - mijn vrouw is verstandig.
| |
| |
- En de andere kinderen, vroeg Numen, - die zijn immers jonger?
- Ja - mijn vrouw heeft het u zeker al verteld? ze hebben den leeftijd om te leeren. Maar we wonen hier afgelegen. Als u 's winters bij ons zoudt kunnen komen, mijnheer Numen -
- 's Winters, zei de jonge onderwijzer haastig, - dan ga ik naar de stad terug voor mijn eigen studie.
- Zoo - tja, - en ik weet nog niet wat u zoudt moeten verdienen.
- Het is helaas niet mogelijk, zei Numen, - en had het gevoel dat de ander hem niet hoorde.
Ruth bracht een schaal met aardbeien. De jonge man keek naar haar; - dit kind iets te leeren, dacht hij. Ze had de intelligente oogen van haar moeder - toch - er was iets volgroeids in haar gezichtje, de vader had misschien gelijk, toen hij zei: Ze is bijna volwassen. En ze las altijd dezelfde boeken.
De vrouw voegde zich weer bij hen, en de schalen gingen rond. 's Zomers is het hier goed, dacht Numen - maar 's winters moet ik in de stad zijn. En meteen, onverwachts, voelde hij medelijden met zichzelf. Hij was arm, hij leed ontberingen om zijn studie, want ook in de stad was de winter koud en langdurig. Hij at niet altijd genoeg, en dan kon hij het beven van zijn onderkaak niet bedwingen. - Schuchter nam hij nog een schepje room op zijn bord. - Hij zou zijn studie kunnen uitstellen - maar niet om dit meisje alleen - dit gesloten kind, dat stellig al veel van haar moeder had geleerd.
Er werd zwijgend gegeten. - Toen er niets meer in de schalen over was, veegde de burgemeester zijn mond af en zei: Het is zeker niet mogelijk, dat uw kinderen bij mij komen om te leeren?
- Nee, antwoordde Serge bedachtzaam - de afstand is te groot - niet in hemelbreedte - hij keek omhoog in de zonnige lucht - maar - ze kunnen niet vliegen. Hij sprak ernstig en niemand lachte.
- De regeering moet het Tondi-moeras maar eens droog leggen, zei de burgemeester.
Serge trok zijn wenkbrauwen op en spitste zijn lippen. - Tja - de regeering - - Het bleef een oogenblik stil. Toen keek hij den burgemeester aan. - Weet u wat de regeering graag met zoo'n moeras doet? - het cadeau geven, aan wie erom vraagt.
De burgemeester lachte ongewis.
| |
| |
- De hoop uitsprekend, ging Serge voort, dat het in luttele jaren vruchtbaar bouwland zal zijn. - Maar het Tondi-moeras wordt nooit vruchtbaar - het is verzuurde grond. - Zijn toon was luchtig, als ging dit alles hem niet aan.
De jonge onderwijzer begon de toedracht van de zaak te begrijpen. De burgemeestersvrouw had op zijn komst aangedrongen - ze was waarschijnlijk lui en dom - ze kon haar kinderen niet regeeren. - Misschien ook verveelde ze zich. - En haar man had op de medewerking van dezen sluwen boer vertrouwd, een boer die vooruit wilde, die een schrander wijf had, en vier onopgevoede kinderen. - Maar hij kon zijn kinderen niet door een moeras heensturen om school te gaan, en evenmin zou hij een moeras dempen, alleen om het huis van den burgemeester te kunnen bereiken. - Bijna was Numen in lachen uitgebarsten - maar hij beheerschte zich. - Per slot word ik de dupe, ging het door hem heen. Toen glimlachte hij. - De aangewezen man voor uw moeras, zei hij, - ben ik - maar ik vrees dat ik me terugtrek.
Niemand antwoordde.
De burgemeester overlegde bij zichzelf: Ik kan dien grond aanvragen voor mijn gemeente - dat zou bij de regeering een goeden indruk wekken. - Maar dan? waar haal ik het geld vandaan, om dat werk aan te pakken? - niemand zal me vrijwillig helpen, want het brengt zijn rente niet op. - Maar mijn kinderen zullen leeren - morgen moet deze Numen zijn kunsten vertoonen - ik heb dan toch een particulier onderwijzer.
- Daar komen ze, zei de vrouw, en stond op om haar kinderen tegemoet te gaan, - want er was iets in hun houding, dat haar waarschuwde - ze hielden hun hoofd zoo strak en recht, alsof ze van één ding vervuld waren. Bij het elzenboschje, buiten het gehoor van de mannen, stonden ze met elkaar stil. Carol sprak het eerst: Of vader bij boer Thomas wil komen, zijn vrouw is dood.
- Wàt zeg je?
Riso trok haar aan een mouw. - We hebben haar gezien - het was net - net een beeld, maar dan zonder kleur.
- Stil nou, zei Carol haastig. Moeder, - en het kind is geboren, - het huilt zoo, Thomas weet er geen raad mee.
Och, zei ze - och, en schudde haar hoofd. Toen zag ze
| |
| |
het strakke gezichtje van Meta. - Ben je erg moe? hebben jullie gerust onderweg?
- Ja, zei het kind.
- Ze heeft niets gezien, zei Carol - ze is buiten gebleven. - Maar dat pas-geboren wicht, moeder, dat is een mormel.
- Is het een jongen of een meisje?
- O - dat weet ik niet - het had doeken om. Of vader nog vandaag kon komen.
- Ja, zei de moeder, gaan jullie in huis - ik zal het hem zeggen. Ze hurkte plotseling bij Meta, sloeg haar armen om het kind heen.
- En jij - ben je geschrokken, vrouwtje? - Ze voelde dat Meta haar zachtjes wegdrong, en veranderde daarom van toon. - Zal ik je eens wat zeggen? - de burgemeester is er, met een onderwijzer uit de stad.
Nu zag ze een glans in Meta's oogen komen.
- Een onderwijzer? vroeg Riso - mogen wij dan ook leeren?
- Ga hem maar vragen of hij dezen winter bij ons wonen wil.
- Moeder, zei Carol dringend - doet u nou eerst dat andere.
Numen keek naar de kinderen - ze kwamen langzaam naderbij, gaven den burgemeester een hand zonder dat hun dit gezegd werd en daarna hem; - het waren mooie, flinke kinderen.
- Waar zijn jullie geweest? vroeg hij.
De oudste antwoordde: Op Thomas'-Hoeve - maar wendde zich om naar zijn vader.
- Nu zal ik er nog heen moeten, zei de boer - Thomas heeft zijn vrouw verloren. - Hij was opgestaan en liep naar den stal - Carol en de moeder volgden hem. - De twee andere kinderen waren ieder aan een kant van den onderwijzer gaan zitten. Ze spraken niet. De burgemeester gaf een enkele inlichting omtrent boer Thomas.
Na een minuut of vijf kwamen de anderen terug - de jongen leidde zijn vaders paard. Boer Tubal nam afscheid van zijn gasten en zette zich in het zadel; zijn vrouw reikte hem een mand, waarin wat doeken lagen. Riso stond op en keek in de mand. - Brengt u dat kind mee? vroeg hij.
- Misschien, antwoordde de vader.
Carol klopte het paard op zijn bil - de moeder keek zwijgend
| |
| |
naar haar man op. Naast zich hoorde Numen het kleine meisje zuchten.
- Vooruit, zei Tubal. Het paard verzette voorzichtig zijn pooten, want het wist menschen in zijn onmiddellijke nabijheid - maar meteen daarop stapte het krachtiger voort.
Riso nam zijn plaats op de bank weer in. - Nu moeten wij ook gaan, zei de burgemeester, maar de onderwijzer antwoordde of bewoog zich niet. - Het bleef een oogenblik stil.
- Komt u bij ons wonen, als het winter is? vroeg Riso.
De ander vroeg terug: Hoe oud ben je?
- Negen - maar ik heb al wat geleerd. - Nu keken ze elkaar aan, en waren allebei verlegen. - Zoo - en wat leer je het liefst?
- Dat weet ik niet. - Hij dacht een oogenblik na. - Waar weet u het meest van af?
- En ik, zei Meta, ik houd het meest van versjes en geschiedenis. Riso lachte. - Geschiedenis, zei hij schamper - ze bedoelt verhaaltjes. Numen keek naar het meisje en zag een spanning in haar gezicht, die bijna te groot werd. - Van versjes houd ik ook veel, zei hij rustig - en we zouden wel iederen dag geschiedenis kunnen leeren.
- Komt u dan bij ons? vroeg Riso.
- Als jullie het zoo graag wilt - - Hij keek de moeder aan, die hem toeknikte. - En zoolang het Tondi-moeras niet is drooggelegd - -
| |
III
Wat dor gebladerte vloog Meta vooruit, en stoof ritselend tegen den schuur op. Ze liep voetje voor voetje met twee volle emmers regenwater; - een slip van haar blauwe boezelaar woei tegen haar wang, en ze lachte even met dichte oogen. Toen hief ze haar hoofd, en zag den hemel in het Oosten, dicht boven den horizont, goudkleurig gloeien. Hoogerop was het strakke, wolkenlooze blauw, maar dáár het omgewoelde bed van de zon, nog warm en tintelend.
Het kind zette de zware emmers naast zich neer. - ‘Het omgewoelde bed van de zon’ - dat zou ze aan Lars willen zeggen; - of had hij het bedacht, en was ze dat vergeten? - Vader en moeder kwamen thuis, en zouden hem hebben gezien. Ze kwa- | |
| |
men van avond. - Nu was het meer dan een jaar geleden, dat hij voorgoed van hen wegging, - omdat hij zooveel examens had gedaan in de stad, en - en - Ze kon haar zin niet afmaken. - Nog keek ze naar den kleurigen horizont; er kwam een streep van groenachtig licht daarboven - groen als druiven, zei Lars - maar zij had nooit druiven gezien. - Later zou ze ook naar de stad gaan - ze wist niet wanneer. - Nu nam ze de emmers weer op. Er lagen bladeren van den mos-eik in den hoop, die tegen den schuur was opgewaaid - ze waren gelijkmatig bruin en gaaf. - Ik zou ze allemaal willen bewaren, dacht het kind - maar ik weet niet of ze lang goed blijven - ik zou een jurk willen hebben van die kleur. - Met haar voet trok ze de schuurdeur open.
In het grijze halfduister stond Kolle bij de waschtobbe; met haar dikke, roode armen reikte ze over het waschbord heen in het schuimende sop. - Hier, Kolle.
- Zoo - giet dat water in de groote teil - en dan kan je nòg wel wat halen. - En vraag eens aan Ruth, waar ze de kousjes van Atze heeft.
Atze was het kind van boer Thomas, dat op Tubal-hoeve werd groot gebracht, en dien zomer zes jaar was geworden.
- Ruth wascht toch zelf zijn kleertjes, zei Meta.
Kolle antwoordde niet; ze trok even met haar schouders, en graaide blindelings in het sop.
De kleine Atze had drie moeders voor één. Voor hij kon loopen, droeg Kolle hem, voerde hem zijn pap, bracht hem naar bed. Maar de boerin leerde hem spelen, en waakte over hem, terwijl de anderen werkten en hun gedachten lieten afdwalen. Ze wist met hoeveel eikels hij speelde, ze begreep waarop hij zon, als hij plat op den grond zat en voor zich uitstaarde. Ze liet hem zooveel mogelijk begaan, maar aarzelde nooit, als ze meende te moeten ingrijpen. - Ruth zorgde voor zijn kleertjes. Toen ze veertien jaar was, kon ze evengoed spinnen als haar moeder, en had er meer geduld voor. Ze breide hempjes en broekjes van de fijnste wol - ‘alsof de jongen een koningskind is’, zooals Kolle schamper zei. - Maar Ruth's moeder maakte geen aanmerking, ze glimlachte zelfs niet, als het meisje haar vragend aankeek. - Het wordt heel goed, zou ze zeggen - of: het is toch sterk, Kolle - maar natuurlijk moet het voorzichtig gewasschen worden. En
| |
| |
dus kreeg Kolle Atze's baby-kleertjes niet in haar grooten waschemmer. Maar toen de jongen vijf jaar was, viel hij eens in den mestkuil, en Kolle, die hem eruit trok, kreeg daarna de vrije hand. Het was zomer - ze plensde het heldere putwater over hem heen, en kookte later zijn kleeren uit, zooals ze het de werkpakken van den boer en zijn zoons deed. Sindsdien telde ze Atze bij: de jongens.
De eerste drie jaar van zijn leven had Meta zich weinig om het kind bekreund. Hij was laat begonnen te spreken - maar in zijn vierde jaar ontwikkelde hij zich snel, en praatte plotseling duidelijk, bijna zonder fouten. - Meta herinnerde zich, hoe ze in het vroege voorjaar buiten liep, het kind aan haar hand. Hij sprak toen in zinnen, sinds enkele weken. Zijn stem was lager dan een kinderstem gewoonlijk is, en hij sprak wel met duidelijken nadruk, maar zonder kinderlijke bewogenheid. Ze had eerst niet goed naar hem geluisterd - toen trof het haar dat hij het woordje ‘want’ gebruikte, op de juiste manier. Ze voelde zich verrast en blij, ze vond op dat oogenblik een gelijkwaardige in hem. Van dien dag af aan begon ze hem te onderwijzen. Hij moest tegenover haar gaan zitten en zijn handjes op tafel leggen - dan keek ze hem aan, en zei langzaam een versje op, dat hij daarna regel voor regel moest herhalen. Ze merkte gauw, dat hij nog niet kon leeren schrijven - maar rekenen ging heel goed. Een poos lang gebruikte ze vijf kastanjes, om hem eenvoudige sommetjes te laten maken, en vóór Lars Numen, de onderwijzer, dien zomer terug kwam, rekende Atze tot tien. Daarna was het, of het meisje iets van haar zelfvertrouwen verloor; - het werd haar bewust, dat ze in alles den onderwijzer had nagedaan, en dit stoorde haar argeloosheid. Zelf leerde ze dien zomer niet zoo goed als vorige jaren, en het gebeurde nog al eens, dat ze 's avonds niet kon inslapen, en zich onrustig heen en weer gooide.
Soms kwam Numen dan bij haar bed zitten.
- Wat scheelt eraan? vroeg hij.
- Mijn oogen branden zoo.
- Je hebt groei-koorts - is het niet of er iets knaagt in je beenderen?
Ze schudde haar hoofd. - Nee, het zit achter mijn oogen. De kamer wordt heel lang en diep - die stoel lijkt heel ver weg te staan. Maar mijn hand is gezwollen - mijn duim wordt ontzet- | |
| |
tend groot en dik - net een - - een spinrokken. Het licht hoeft niet te blijven branden - ik zie mijn hand niet, maar ik voel het.
- Het is alles verbeelding - je moet probeeren heel stil te liggen.
- Als u bij me blijft, lig ik stil.
Dan zwegen ze een poos.
- Moeten de groote menschen nog niet naar bed?
- Nee, nog niet.
Soms was boer Thomas gekomen, de vader van Atze. Hij zat naast Kolle op de bank, maar hij praatte met vader en de jongens.
- Natuurlijk moet hij weer trouwen, had moeder gezegd - maar Kolle laat den besten tijd voorbij gaan. - Waarom moest hij met Kolle trouwen, dacht Meta - die hoorde toch hier, bij hen? Ze moederde over Atze - en boer Thomas was niet alleen op zijn hoeve - hij had Goro, hun vroegere knecht.
- Waarom komt boer Thomas, als Atze naar bed is? vroeg ze.
Numen antwoordde: Hij kon niet vroeger klaar zijn met zijn werk.
- O! Wil hij met Kolle trouwen?
- Dat weet ik niet; - hij zou zijn zoontje graag bij zich hebben.
Het kind staarde koortsig naar den verren wand van de kamer.
- Die moeder was toen ineens dood, zei ze schuchter, en streek met haar tong langs haar droge lippen.
Numen voelde een lichte beklemming over zich komen, alsof ook hij in die geheimzinnige, onbegrepen wereld van het kind ademde.
- Je kunt nooit een andere moeder krijgen, als je eenmaal geboren bent.
Nee - maar wel iemand die voor je zorgt.
Daarop antwoordde Meta niet. - Wat later zei ze: U zorgt ook voor me. Haar ademhaling werd rustiger, en ze viel in slaap.
Het jaar daarop sprak niemand meer over die koorts-aanvallen van het kind, en het gebeurde nu nooit, dat er iemand aan haar bed zat. Toen ze twaalf jaar was, had ze lange, goed gevormde beenen en een slank lichaam. - Vijf zomers was Lars Numen op Tubal-Hoeve geweest, en Meta wist, dat hij voornamelijk
| |
| |
kwam om haar te onderwijzen. Ze voelde zich bevoorrecht, ze dacht soms dat de anderen het zeker niet merkten - haar vader en moeder in de eerste plaats - hoe zij de eenige was met schriften en boeken en het vaste plekje aan tafel, tegenover Lars. Dikwijls zat hij zelf te studeeren, maar hij keek altijd op en antwoordde haar als ze iets vroeg. Moeder had haar weefgetouw in die kamer en Ruth liep af en aan, ving brokstukken op van de les, maar leek niet naar meer te verlangen. De jongens, Riso en Carol, hadden het veel te druk om in huis te zijn, en Atze, die ieders vriendje was, speelde buiten.
Den laatsten zomer maakte Meta kleine opstellen, die ze zwijgend voor Lars neerlegde. Ze schreef erboven: Een lees-lesje - en alleen zij beiden wisten, dat dit niet tot het verplichte huiswerk behoorde. Dat bleek ook later uit de behandeling - daar kwam geen blauw potlood en geen cijfer aan te pas - wel een verhoogde blos, en een hart, dat langzamerhand weer normaal ging kloppen, maar o zoo gevoelig bleef voor ieder woord van waardeering. Lars Numen zei: Je mag alleen een opstelletje schrijven, als je heel goed weet, waarover het gaan zal, anders lukt het niet. Je moet één gedachte in je hoofd hebben - niet een heel dozijn.
- Ja, zei het kind.
- De jonge man dacht een oogenblik na. - Twee motieven kunnen ook goed zijn - als ze elkaar versterken en in evenwicht houden. Schrijf jij maar - dat wil zeggen: doe het alleen als je het niet laten kunt.
Die woorden waren niet heelemaal meer voor haar bedoeld, dat hoorde Meta wel, daardoor dorst ze nu zelfs geen ‘ja’ te zeggen. Maar ze stond naast hem, voelde al zijn aandacht naar zich uitgaan, en was bijna bewust gelukkig.
Dezen zomer was Lars Numen weggebleven, hij had een vaste aanstelling aan een van de regeerings-departementen in de hoofdstad. Tot verwondering van haar ouders keek Meta weinig naar haar boeken om, maar zocht aansluiting bij Kolle en de groote broers. Zooveel mogelijk was ze buiten en hielp op het land. Ze wilde de paarden roskammen, maar ook mennen, - ze bond de schoven, wiedde den moestuin, molk de geiten.
- Word je nu toch een boerinnetje? vroeg haar vader haar eens, en legde zijn hand op haar kleine, donkere hoofd.
- Ik weet niet, zei ze - ik moet toch alles leeren?
| |
| |
- Dat is goed, zei hij haastig, maar Numen komt niet terug, en kleine Atze -
- Van den winter zal ik Atze lezen leeren.
Nu was het herfst. Waar had Ruth de kousjes van dien jongen gelaten? Ruth speelde moedertje over hem, veel meer dan Kolle den laatsten tijd. Ze kon bij hem knielen, en haar armen om zijn middel slaan. Waarom deed ze dat? - niet om met hem te spelen. Vanavond kwamen vader en moeder thuis - moeder was nooit eerder mee geweest, als vader op reis ging - maar nu zijn de kinderen groot, had ze gezegd. Ze zouden boeken meebrengen, ze zouden Lars hebben gezien, en een heeleboel vertellen over de groote stad, de winkels en den schouwburg. Als vader zijn pelzen en huiden goed had verkocht, bracht moeder een klein weefgetouw mee, en een heeleboel wol. - Het kind liep dansend naar binnen.
In de kamer zaten boer Thomas en Ruth. Ze spraken niet - het leek een oogenblik, alsof ze boos op elkaar waren.
- Dag Thomas. Ruth, of je de kousjes van Atze wilt geven.
Ruth keek op. - De kousjes? nee, die heb ik zelf gewasschen. - Haar stem klonk zacht en verlegen; - Meta voelde er zich ook schuchter door worden. - Atze is naar het bosch gegaan met Riso, zei ze - hij mag geen bijl aanraken, maar hij helpt met de doode takken. Zal ik hem roepen?
Boer Thomas keek haar niet aan. - Nee, dat hoeft niet.
- Vader en moeder komen vanavond thuis. Terwijl ze nog sprak, dacht ze: Dat heeft Ruth hem natuurlijk ook al gezegd. Er viel een stilte. Ruth zat op een puntje van de bank met haar handen in haar schoot; - Thomas, tegenover haar, hield zijn geheven hoofd wat afgewend. In beider houding was een aandachtige verzonkenheid, die door het kind werd gezien en gevoeld. Ze begreep dat hier niemand bij hoorde, zelfs de kleine Atze niet - die moest maar in het bosch blijven, en Kolle hoefde zijn kleertjes niet te komen zoeken. - Ze glipte de kamer uit. Boer Thomas kwam haast nooit overdag - maar nu had hij zeker geweten dat vader en moeder uit waren. - Zou Ruth weggaan - en Atze meenemen? - wie moest hem dan leeren lezen? - Ruth weg - inplaats van Kolle - als je achttien jaar was, mocht je trouwen. Kolle was eigenlijk te oud voor Thomas, - ze had zulke dikke armen en beenen. - Nu zou hij niet meer naast haar
| |
| |
op de bank gaan zitten - nu hoorde hij bij Ruth. Wat zouden vader en moeder zeggen? - Op een draf liep het kind naar den schuur, zei haastig: Er is geen waschgoed meer, Kolle - en stak haar hoofd vooruit naar de verte. Als ze den kalen heuvel overliep, dan kwam ze in de vlakte bij de rivier, en daarlangs leidde de weg naar Geseröp. - Maar toen ze een minuut of tien geklommen had, stond ze stil en hijgde naar adem. Het was nog ochtend - ze zou misschien den heelen dag moeten loopen, voor vader en moeder kwamen. Over den heuvelkam woei een scherpe wind recht tegen haar aan, die was kil en vochtig aan haar warme hals en wangen. Ze moest liever omkeeren - ze zou Atze kunnen helpen bij het sprokkelen. - Waren Ruth en Thomas nu nog samen binnen? - waarom was ze zoo gauw weggeloopen?- ze wilde hen wel een beetje bespieden. - Het was nog vroeg; Thomas moest van huis zijn gegaan voor de zon scheen - en de dag duurde lang. Ze mocht het aan niemand vertellen - misschien was het ook niet waar. - Nog stond ze daar, onrustig ademend, temidden van het wijde, kale land. De bodem was steenachtig - er groeide een laag, dor gras, waartusschen distels stonden. - Maar ze wist heel goed dat het wèl waar was: ze hadden beloofd met elkaar te trouwen. - Weer zag ze hen daar zitten, zwijgend - en - anders dan verlegen. Vaag voelde het kind, die houding zelf te kennen, en wilde zich daarop bezinnen, maar meteen vervluchtigde het gevoel, zoodat ze zelfs niet meer zeggen kon, waaraan ze had willen denken. - Met een zucht draaide ze zich om. Misschien had Kolle regenwater noodig; - ze zou ook kunnen helpen spoelen - dat was beter dan sprokkelen in het verre bosch - want dan zou ze het niet weten, als Thomas wegging.
Aan den maaltijd was hij er nog. Kolle zei verbaasd: Zoo, kom jij uit de lucht vallen - en maakte haar oogen klein, toen Thomas niets antwoordde, maar rustig bleef kijken naar den hoek van de kamer waar Ruth stond. - Onder het eten praatten vooral de jongens met hem; ze vergeleken zijn land met het hunne.
- Jij komt daar niet vooruit, zei Carol - je moest meer werkkrachten hebben - zelfs een kind als Atze werkt hier al mee - en dan hebben we onze vrouwen.
- Jij hebt geen vrouw, zei Kolle haastig.
- Dat zeg ik ook niet - maar een vrouw heeft het eten ge- | |
| |
kookt, en heeft aan de waschtobbe gestaan - en Thomas moet alles zelf doen, met Goro.
- Het zal wel beter worden, zei Thomas, - en dan neem ik ook den jongen mee naar huis.
Ruth boog haar hoofd diep over haar bord; - de broers gaven haar een vluchtigen blik, maar Kolle deed, of ze niets merkte.
- En Goro heeft een meisje gezien in Geseröp, ging Thomas voort - hij mag ook trouwen, op voorwaarde dat hij bij mij blijft.
- Zoo, zei Carol - nou, het werd rijd dat jullie daar wat opschoten.
- Toen begonnen ze weer over ontginningen te praten.
- Ruth sprak geen woord. Er lag in haar heele wezen een zoo groote ontroering uitgedrukt, dat niemand haar dorst te storen, zelfs niet door een langen blik. Alleen de kleine Atze keek haar een paar keer onderzoekend aan, en voor hem vond Ruth een trillenden glimlach.
Wat later, terwijl ze met Meta de borden waschte, herstelde ze zich. Thomas had de bijl van Serge opgenomen en was met de jongens meegegaan. - Ik zal een bed voor hem klaar maken, zei ze tegen het zusje - het wordt al bijna donker, hij kan niet meer terug.
Meta vroeg: Heb je den sleutel van de linnenkast?
- Ja, - die heeft moeder mij gegeven voor ze wegging.
Het bleef een oogenblik stil. - Wist moeder, dat Thomas zou komen?
De ander schudde haar hoofd. - Niemand wist het, - maar hij heeft van nacht van me gedroomd, en daarom....
O, zei Meta. Ze gingen samen naar boven, met linnengoed en een nieuwe kaars. Het dakkamertje, dat bijna nooit gebruikt werd, was stoffig; onder het bed, van ruw hout tegen den muur getimmerd, lag een stapel huiden. - Ze stonden aarzelend in de deuropening. Hun oogen waren gewend geraakt aan de doeken, die moeder weefde, en die langzamerhand door het huis verspreid waren - zelfs lag er een kleed met donkere kleuren voor het bed van Carol en Riso. - De jongens zijn het niet waard, had vader gezegd, maar moeder had het met een sterke gonjezak gevoerd, en het moest geschuierd worden, niet geklopt.
- Zal ik hier even dweilen? vroeg Meta. - Meteen bukte ze zich en trok de huiden naar zich toe.
| |
| |
- Ja - we kunnen het wel samen doen - Kolle hoeft het niet te weten.
- Nee. Er moet een stoel zijn voor zijn kleeren.
Ze pakten de huiden op en sleepten die naar een donkeren hoek van den zolder. - Zullen we ook iets neerleggen voor zijn bloote voeten?
Ruth antwoordde niet onmiddellijk.
- Misschien dat donkere kleed van de jongens? vroeg ze aarzelend.
- Ja, die kleuren vind ik zoo mooi.
- Maar misschien vindt hij het gek - in zijn eigen huis zijn geen kleeden.
Meta keek haastig op, maar kon Ruth's gezicht, dat van het kleine venster was afgekeerd, nauwelijks onderscheiden. - Nou ja, zei ze - hij weet toch wel dat het hier anders is.
Ruth ontweek die woorden door te zeggen: Laten we eerst den vloer schoon maken. - Dat deden ze toen duchtig, en dachten onderwijl beide aan hun moeder. Meta verheugde zich op de wol en het nieuwe weefgetouw, dat moeder zou meebrengen. We kunnen nog veel meer kleeden gebruiken, overwoog ze, - we zullen er Ruth meegeven voor haar eigen huis, natuurlijk zal Thomas dat prettig vinden. Moeder heeft zeker veel nieuwe patronen gezien in de stad - ze bedenkt altijd weer wat anders - ik ben erg blij, dat moeder dit kan.
Maar Ruth dacht: Moeder komt nooit boven - ze weet niet hoe 'n rommel het hier is. Ik zal in mijn eigen huis voor ieder plekje zorgen - de boel moet toch schoon zijn. - Nu is alles natuurlijk verwaarloosd bij Thomas, maar zijn huis is nog nieuw. Kleeden hoef ik niet te hebben - ik zal al het hout glimmend maken; - kleeden bedekken het vuil, - ze zijn het begin van de slordigheid.
- Zoo is het goed, zei ze na een poosje - hij blijft maar één nacht slapen, zijn kleeren kunnen aan een spijker hangen.
Meta antwoordde niet; - ze voelde plotseling, dat Ruth het kamertje niet wilde opsmukken - en dat verbaasde haar even, maar tot haar verwondering keurde ze het toch goed.
Eindelijk - het was sinds lang avond geworden - klonken er stemmen buiten. Carol liep naar de deur en Ruth en Thomas
| |
| |
keken elkaar aan, rustig, zonder glimlach. Ze zaten niet naast elkaar op de bank, er was een afstand tusschen hen, dien ze beide wenschten. Nu traden Tubal en zijn vrouw binnen.
- Goedenavond - wel - Thomas!
De jonge boer stond op en reikte hun om beurten de hand. Er was iets plechtigs in zijn houding, wat niemand ontging. De moeder liet haastig haar blik over allen gaan; haar wangen hadden een frissche roode kleur, en haar oogen straalden.
- Zoo - we zijn terug - jullie weet niet hoe wonderlijk een stad is. En we hebben den koning gezien in een prachtige koets, door vier witte paarden getrokken. En de menschen juichten - dat was het mooiste van alles - ik heb ook meegejuicht - ik weet niet waarom. - Hij is oud, de koning, - hij ziet eruit, of hij alle zonden van de wereld op zich heeft geladen. - Kolle, brandt dat vuur wel goed? - In de stad heb ik groote, steenen kachels gezien, die worden met kolen gestookt.
Meta was voor haar moeder gaan staan, en keek naar haar bewegenden mond. Ze had iets willen vragen, maar was meteen daarop vergeten wat. Ze zag iets nieuws in haar moeder, en tegelijkertijd al het bekende en vertrouwde.
- Kind, loop me niet voor mijn voeten. Heb ik Ruth al gezien? - kleine Atze slaapt zeker?
Meta sloeg haar armen uit. - Moeke, we zijn haast even groot, en - e -
- Ja, zei de moeder, nu wil ik zitten en mijn schoenen uittrekken. Ze keek Kolle aan, die bij haar knielde, en de veters uit haar hooge rijglaarzen trok. Er viel een plotselinge stilte. Toen begon Thomas te praten met zijn diepe stem: Ik heb op u gewacht, boer en vrouw Tubal - en ik hoop hier vannacht te blijven - maar het is mijn bedoeling, met uw dochter te trouwen. Ik ben nu zes jaar weduwnaar, en Ruth is achttien geworden. Als u het goed vindt, zullen we over drie weken trouwen. - Ik zeg het maar dadelijk - vanmorgen ben ik gekomen, omdat ik niet langer kon wachten - en vanmiddag heb ik in het nieuwe sparrebosch gewerkt. -
Boer Tubal, die nog altijd stond, strekte zich, waardoor hij grooter leek te worden. Hij keek naar zijn vrouw, die hem toeknikte.
- Het is goed, zei hij - als Ruth wil.
| |
| |
Nu had Ruth de houding van dien morgen - een beetje gebogen, en haar handen gevouwen in haar schoot. Maar de lijnen van haar gezicht waren strakker, zelfbewuster. Ze zei: Thomas weet wat ik gezegd heb.
De verhalen uit de stad kwamen broksgewijze, onder het vele werk door, dat de aanstaande bruiloft van Ruth meebracht. Vrouw Tubal gaf haar indrukken anders weer, dan ze had kunnen vermoeden - er leek iets in haar gevoel te zijn verschoven, telkens was ze licht verwonderd over haar eigen toon. Ze had zich jong gevoeld temidden van het kleurige en bruisende stadsleven - jong door innerlijke gaafheid - maar toen ze haar kinderen terug zag - Ruth, die zich gewonnen had gegeven door den waarachtigen blik van een man - toen voelde ze een andere waardeering voor het pronkende, groote leven van de stedelingen. Dikwijls praatte ze nog over den koning.
- Ik had gemeend, dat het een prachtig mensch zou zijn - maar alleen zijn paarden waren prachtig - zijn koets zelfs niet - zoo warrelig van krullen. De koning - misschien is hij van klei, of van beschilderd hout - zijn gezicht is vaal en rimpelig - en de hand waarmee hij wuifde - wat, kind? - ja, die hand - zoo stijf als een boterspaan. En zijn palfreniers konden nauwelijks loopen van pronk en gewichtigheid. Ze zeggen dat zijn zoon niet regeeren wil, dat hij een vrouw heeft, en kinderen, die niemand kent. En Lars Numen zal politicus worden.
- Wat is dat, moeder?
- Hij wil zich in den troep mengen, die het land bestuurt. Ik heb hem gezegd: Lars, je bent eerzuchtig. Hij antwoordde: Nee - maar het zou wel eens beter gedaan kunnen worden dan nu.
- En heeft hij naar ons gevraagd? ik bedoel: naar mij en Atze?
- Ja - hij wilde alles van jullie weten. - Ik heb ook zijn meisje ontmoet; - ze wachten nog met trouwen, totdat hij een stap hooger is geklommen. Hij is 26 jaar - en dan nog willen wachten.... Vrouw Tubal trok haar mondhoeken naar omlaag.
- Wat voor een meisje, moeke?
- Nou - een dametje -; ze schijnt wat geld te hebben, - daarom moet Lars meer zijn dan hij nu is, om haar te mogen
| |
| |
trouwen. Zoo gaat het in die wereld, de menschen draaien alles om.
Meta was stil geworden. - Ze had wel geweten dat Lars nooit terug kwam - maar nu was het plotseling, alsof ze hem ook niet meer kende; wat moeder over hem zei, klonk zoo vreemd. Lars, die tegenover haar aan de tafel zat, en haar opstellen had gelezen - - die haar alles had geleerd wat ze wist - - Er kwam een onbestemde droefheid in het kind. - Lars - hij was toch zoo dikwijls terug gekomen - hij vond het toch ook prettig in hun huis? Ze stelde zich zijn gezicht voor, dat lange, smalle gezicht met de lichte oogen en de scherpe neus. Zijn haar stond rechtop en golfde een beetje. - Lars - - Het kind zuchtte eens.
- Hij heeft gevraagd wat jij worden wilt, zei vrouw Tubal, - of je altijd thuis zou blijven, en je boeken zou vergeten.
Meta luisterde, maar vroeg niet naar het antwoord van haar moeder.
Hij zei: Als je mooi weefwerk leerde maken, dan moest je het naar de stad sturen en zien te verkoopen - hij zou naar de winkels kijken, en misschien je naam lezen. - Je armen zijn haast lang genoeg voor mijn groote weefgetouw - een kleiner heb ik niet gekocht, omdat je groeit, en ik al zoo veel geld besteed had aan wol.
- Mag ik de wol nog eens zien? vroeg het kind. - En begon met de kleuren te spelen - ze legde het groen tusschen het blauw en het rood, ze aaide de zachte strengen, en gaf cijfers aan de verschillende tinten van het bruin. Het was een prettig spelletje, - maar toch voelde ze zich niet heelemaal blij. - -
| |
IV
Ze woonden aan den rand van de stad, Meta en haar moeder, in een huis dat door een slop van het hoekhuis was gescheiden. Dat hoekhuis stond met zijn gevel aan de Kaaskade, een weg met ruwe keien bestraat, eenigszins afhellend naar het water. Aan den overkant van het water stonden hooge olmen op een dijk en daarachter lag het altijd wijde land. Meta hield van het uitzicht en van het stadsrumoer, het was alles bont en levendig. Recht tegenover hen woonde een hoefsmid; fel kon het smidsvuur opvlammen, en de donkere grot van de werkplaats grillig
| |
| |
verlichten. Het voorste gedeelte daarvan was open naar de straat, geborgen onder den vloer van de bovenkamer, die op ijzeren pilaren rustte. In den avond eerst werden de verweerde, eikenhouten deuren van de smederij gesloten. - Links van dat huis stond een troepje oude iepen, en overschaduwde in den zomer de lage herberg daarachter. In het gemeente-bestuur werd er al lang over gesproken, dat oude hoekje op te ruimen, de smalle vaart, die daar dood liep, in het kanaal te laten uitmonden, waarbij sluizen noodig zouden zijn, en misschien verbreeding van de vaart. Doordat de deskundigen het op dat laatste punt niet eens waren, bleef de toestand bij het oude. De Kaaskade was geleidelijk haven geworden voor de groenten- en bloemenschuiten. Achter de vervelooze, houten herberg, die druk beklant was, werden bloem- en groentebakken overgeladen op smalle vaartuigjes, die door middel van een groot rad langs schuine planken van het kanaal in de gracht werden geheschen. De raddraaier was een oude, krom gegroeide schipper. Het groote wiel piepte, de paardenhoeven ketsten luid op de keien, de smid bewerkte met klinkende hamerslagen het gloeiende ijzer, - de menners, bovenop hun kar staande, de voeten wijd uiteen, groetten elkander schreeuwend.
Meta hield van al het lawaai en van alle kleuren, - het diepe rood van bloemen en vruchten, het helle, geel rood van het smidsvuur. Aan den voorkant van het huis was de weefkamer, en ze kon urenlang aan het getouw zitten, alle geluiden om zich heen, de lijnen en kleuren van buiten weergevend in haar werk. Telkens weer weefde ze de langgerekte ruitvorm van een boot, daarin enkele uitgezochte kleuren van groente en bloemen, en eromheen het blauw, grijs of groen als van water. Maar het kon gebeuren dat haar moeder een half voltooid kleed afmaakte, omdat Meta's belangstelling zich op iets nieuws had gericht.
's Avonds, bij gesloten gordijnen, huisden ze in de kleine achterkamer. Daar was, boven een schrijftafel, een plank met boeken. De moeder had nog haar verstelwerk bij het lamplicht; Meta las - maar dikwijls ook zat ze, heel nadenkend, te schrijven. Dat was een arbeid, die langzaam vorderde, en een zoo diepe bezinning van haar vroeg, dat ze er telkens weer voor terug schrok. En toch kwam dat werk ook af, en het verwonderlijkste was dat ze, het overlezend, niet begreep hoe ze het had kunnen maken. Ze
| |
| |
zei zichzelf eens: Ik moet er volkomen in zijn - en als het klaar is, ben ik er volkomen buiten. Nog toen ze op Tubal-hoeve woonde, had ze versjes geschreven voor kinderen - had die verzameld in een paar boekjes. Haar laatste uitgave was een berijmd verhaal over het boerenleven. Ze voelde zelf dat het juist en echt was; - sommige versjes kon ze niet overlezen zonder te lachen. De illustraties erbij waren goed, en het boekje werd in tienduizende exemplaren verkocht. Ze verdiende er maar heel weinig mee, en daar had ze tot voor kort niet over nagedacht, - maar nu was ze er wel over gaan denken.
Een jaar geleden was haar vader gestorven, vrij plotseling, op een zakenreis. - Hij voelde zich moe, toen hij van huis ging; - in de herberg, waar hij overnachtte, was brand uitgebroken, - een vrouw rukte hem den deken af, dien hij, koortsig en bezweet, had omgeslagen. Bijna zou het vuur hem hebben gegrepen, zoo dicht naderde hij het om warmte te zoeken. Maar iemand rukte hem weg; - toen voelde hij zich ziek - en verloren. Zijn pelzen waren verbrand - dat was niet het ergste - maar hij kreeg longontsteking en stierf. - Ruth was toen sinds negen jaar met Thomas getrouwd - Carol had een vrouw en al drie kleine jongens. Die woonden in een uitbouw van Tubal-hoeve, en alles was goed gegaan, zoolang vader leefde, al zei Riso vaak, dat hij Carol's knecht was. - Maar daarna wilde Riso ook trouwen, en het groote huis bleek toch te klein. Kolle was gebleven - die huilde al bij de gedachte, weg te moeten gaan - maar Meta en haar moeder trokken naar de stad.
Het meisje was nooit boerin geworden, al had ze ook bij ieders werk geholpen - en vrouw Tubal was meer en meer van de boerderij vervreemd, evenals Serge, hoewel ze maar een enkelen keer meeging op zijn reizen. Wel had ze zich gelukkig gevoeld op Tubal-hoeve, zoo goed als haar jongste kind, maar zij beiden hadden iets van bezoekers, die vol-op genieten konden van een weiland als bezaaid met bloemen, zonder zich te bekreunen om den geringen grasoogst. Nu woonden ze sinds een half jaar in de Oosterstraat, en schreven naar Tubal-hoeve, dat ze het zoo getroffen hadden met hun huis.
Voor Meta borg dat huis twee werelden. De voorkant was het nieuwe, het stadsbedrijf, het altijd weer kijken en luisteren, en invallen vasthouden voor haar weefwerk, en geld verdienen,
| |
| |
geld, waarmee ze de lessen betaalde, die in het centrum van de stad werden gegeven. Daar, waar de luidruchtige toevoer van buiten niet merkbaar doordrong, in dat oude stuk, gedeeltelijk nog door muren omsloten, waar een kerk stond op een stil pleintje met eeuwenoude boomen, het universiteitsgebouw, het hospitaal, het oude-mannen- en vrouwenhuis, nog een kerk in een heel anderen bouwstijl dan de eerste, dienend voor een ander geloof, - groote patriciërshuizen, regeeringsgebouwen, en, op den overgang naar een nieuwer stadsdeel, het paleis van den koning.
Aan deze stad was telkens eens, soms met tusschenpoozen van bijna een eeuw, gebouwd. Het koninklijk paleis stond er nu honderdtwintig jaar, en was zoo uitgestrekt, dat er allerlei grappen en anecdotes over in omloop waren, waarvan wel de bekendste was hoe de koning, den eersten nacht in zijn paleis, zijn slaapkamer niet had kunnen vinden, en eindelijk, uitgeput door het lange zoeken, in de bedstêe van den jongsten stalknecht was gekropen. Oorspronkelijk had dit verhaal een bitteren bijsmaak, het was waarschijnlijk bedacht door de voorstanders van een republiek, maar naarmate koning Ludo de Eerste leefde en regeerde, trok alle bitterheid eruit weg en kreeg het de beteekenis van een heldensage.
De feiten waren aldus: het uitgestrekte, maar arme land, met bijna 90 procent boerenbevolking, was de speelbal geweest van twee machtige, naburige staten. Gevochten was er haast nooit op zijn grondgebied, maar het werd herhaaldelijk in vredes-verdragen genoemd. De enkele kolonisten vermengden zich met de oorspronkelijke bevolking, want ze bleven in de minderheid, en hadden de anderen noodig. Eindelijk, na een verwoeden maar onbeslisten oorlog tusschen de buren, leek het de beste oplossing te zijn, het land vrij te geven. Beide vreemde staten waren volkomen uitgeput, snakten naar vrede en een inkrimping van macht en verantwoordelijkheid. De vooraanstaande mannen in het omvochten land wisten heel goed waaraan ze hun vrijheid te danken hadden, maar uit een soort speelsch en humoristisch rechtsgevoel, stelden ze het volk voor, den kroon aan te bieden aan den tweeden zoon van dien koning, die aan de beurt van heerschen zou zijn geweest. Er vormde zich een republikeinsche partij, maar bij de volksstemming bleek die in de minderheid te zijn,
| |
| |
en de vreemde prins werd gekozen. Het paleis, waaraan men drie jaar bouwde, bewees door zijn bijna verwarrende grootte de dankbaarheid van het volk.
Die eerste koning regeerde niet slecht; - hij gaf zijn land een grondwet, hij bleek een scherpzinnig en zeer werkzaam man te zijn. - Ik had juist genoeg van het gebeuzel aan mijn vaders Hof, zou hij eens gezegd hebben - ik had een droom, waarin een groot aantal mannen mij ernstig en plechtig uit dikke boeken voorlas - ik had tot nog toe niet veel geleerd, maar werd wakker met de begeerte naar kennis. Dit land heeft een goede keuze gedaan, want ik wil niets liever dan een bezig leven leiden. - Hij trouwde een meisje uit de hoogste kringen, maar de adelsbrief aan haar familie, die door sommigen verwacht werd, bleef uit. - Op zijn zevenstigste jaar deed hij afstand van den troon.
- Het is jammer, zei hij, dat ik nog leef, - het volk verlangt ernaar, mij tot nationalen held uit te roepen. - De kroon was niet erfelijk, en de koning deed het plechtige voorstel, zijn derden zoon in zijn plaats te kiezen. Die is onvoorbereid, zou hij gezegd hebben; de twee oudsten hebben de huid verdeeld, voor de beer geschoten is - maar de argeloozen zijn de besten. - Zoo werd de jongste zoon uitgeroepen tot koning Jaco de Eerste. - Nu regeerde Ludo de Derde, en was sinds maanden ernstig ziek.
Al in de dagen van Jaco werd een zijvleugel van het koninklijk paleis door de hoogeschool gebruikt. Later, toen het Academiegebouw was vergroot, bleven die lokaliteiten beschikbaar voor onderwijsdoeleinden. Op Meta's toegangskaart voor een Latijnsche cursus stond: Koninklijk Paleis, kamer M.
De oude binnenstad met haar voorname huizen, het groote openbare park voor het paleis, waar studenten en scholieren druk pratend en spelend een vrij kwartier doorbrachten, het politieke geredekavel in de gangen van het gebouw, gemompel omtrent den zieken koning, en niet in 't minste de lessen - dat alles hoorde tot Meta's nieuwe leven.
- Het oude leven werd door de stille achterkamer omsloten. Daar had ze haar eerste groote verhaal geschreven, twee handen steunend aan haar slapen en met dichte oogen in het verleden kijkend. Haar moeder zei soms: Maar kind - dat dat zulk zwaar werk is! Het wordt zeker mooi?
Dan keek ze even op. - Het moet niet ‘mooi’ worden -
| |
| |
alleen maar - en ze zocht naar het goede woord - alleen ‘precies’.
De moeder vroeg niet verder; de stille avonden maakten haar wat droefgeestig, ze zat dan veel te denken aan haar kleinkinderen, die ze in zoo lang niet had gezien, en aan Serge, die nooit meer terug kwam. Wel dikwijls trof haar de diepe glans in Meta's oogen, als het meisje haar papieren wegborg, - en dan begonnen ze over vroeger te praten. De moeder dacht het meest aan de eerste jaren van haar huwelijk, toen zij en Serge nog niet anders deden dan het boerenwerk, dat ze beide van hun ouders hadden geleerd. En dat was ook de tijd, dat de kinderen geboren werden. Ze vertelden elkaar soms dingen, die ze gemeend hadden dat altijd verzwegen moesten blijven.
- Ja, Kolle is een brave ziel - ze heeft nooit willen trouwen, want ze hield van je vader.
- Kolle? - van vader?
De ander knikte. Ik heb haar nooit verklapt - een man merkt zooiets niet - en misschien heeft ze het zelf nauwelijks geweten.
- Kan je van iemand houden zonder het te weten?
- Vroeger wel; - maar jou zal het niet overkomen, want je schrijft alles op - hoe zeg je het ook weer? - ‘zoo precies mogelijk’.
Meta fronste haar wenkbrauwen. - Vindt u dat eigenlijk niet goed?
- Ik? zei de moeder verbaasd - en wat zou dat helpen? Je vader en ik zijn geen boeren gebleven, daar was ook niets aan te doen. Vader hield van den handel om het avontuurlijke van het reizen - en overal hoorde hij nieuws - op 't laatst sprak hij mee over dingen, waarvan hij vroeger niets wist. - En jij leert Latijn.
- Dat is het voornaamste niet, zei Meta peinzend. Ze dacht aan het verhaal, dat ze bij een uitgever had gebracht, en waarvan ze over enkele dagen meer zou hooren, - maar haastig keerde ze tot het vorige onderwerp terug.
- Moeder, Ruth is wel heelemaal in het oude gebleven - ze wil nog geen spreitje over de wieg.
- Ruth is een uitstekende vrouw voor Thomas, zei de moeder.
Ze dachten er beide aan, hoe schoon en ordelijk het was op Thomas' hoeve. - En de jongens, zei Meta. Ze hoorde haar
| |
| |
moeder graag praten over dat verlangen naar het leven van den burger, den stedeling.
Vader bracht een boek met patronen mee - - dat was het begin geweest. - Bekijk dat eens - in de winkels ligt weefwerk uitgestald - vloer- en tafelkleeden - de menschen versieren daar hun huis. - Hoe goed herinnerde ze zich die woorden. En toen had moeder het eerste tafelkleed gemaakt. Maar Ruth wilde geen kleedje leggen voor het bed van Thomas.
- De jongens, zei moeder - die zijn nu ook getrouwd - en de koopman, die eens per jaar tot Geseröp kwam, loopt nu door naar Tubal-hoeve, iedere paar maanden. Gina is kooplustig - ik heb gezien dat ze gipsen beeldjes kocht voor de vensterbank, en een grof bedrukt katoenen kleed voor de keukentafel. Wat die marskramers hebben, is een helsche namaak.
Het bleef een oogenblik stil - toen vroeg Meta: Moeder, als ik geld krijg voor mijn verhaal, wat zullen we dan koopen? - Toen er niet dadelijk antwoord kwam, keek ze op en zag haar moeders gezicht vreemd onbewogen, alsof ze niets gehoord had.
- Ik zou wel eens, zei vrouw Tubal langzaam, - ik zou wel eens, vóór ik dood ga, met een zilveren lepel willen eten.
In het slop stond een jongen uitbundig te zingen. De smid was bezig een paard te beslaan. - Het is ineens lente, dacht Meta, en het was of haar hart grooter werd in haar borst. De boomen bij de oude herberg bewogen zacht hun kruinen, de twijgen zaten vol knop. Het was rustig langs de kade, en de overhaal werkte niet; wat kippen scharrelden tusschen de boomen, een haan kraaide plotseling luid naar een zonnestraal, die over het weiland viel.
Meta liep opgewekt voort. - Die man zal mijn verhaal wel goed vinden, dacht ze - ik vind het toch zelf ook goed, diep in mijn hart, - ik kan schrijven - dat is onbegrijpelijk heerlijk. - Stil - ik heb misschien wel fouten gemaakt, - taalfouten, dingen, die Lars mij geleerd heeft, maar veel later ben ik ze vergeten, en ik heb nooit geduld om iets op te zoeken. En eigenlijk wist ik niet, hoe ik dat kind in mijn verhaal ouder moest laten worden - misschien is dat het ergste - - of zou het er vanzelf wel in gekomen zijn?
Ze liep nu langs de smalle vaart, die naar het midden van de stad voerde. De huizen aan weerskanten waren meest hoog, de
| |
| |
tinteling van de lage zon lag hier niet op het water, maar een matte schaduw van de wallen. - Het is erg moeilijk, dacht Meta - een heel boek schrijven - je kunt wel aanmerkingen maken, maar er is een ding dat ‘doen’ heet. Ze klemde haar lippen opeen. Toen dacht ze weer aan dien jongen, die in het slop had staan zingen; het was lente geweest, - misschien nog maar een oogenblik, maar morgen zou het terug komen.
Nu struikelde ze haast over haar eigen voeten - en waarom liep ze zoo snel? Daar was de brug over het Groene Water, het vuilste plekje van de stad. Temidden van de grauwe huizen stond er een, op den hoek van het smalle plein, dat gelig-wit was. Hier liep ze gewoonlijk langzaam, keek naar de kerk met zijn stompe torentjes, en de lage huizen daarnaast, die haar door kleur en vervallenheid aan leemen hutten deden denken. - Nu stak ze het plein over - schuin achter de kerk woonde de uitgever.
Ze werd een schemerduistere kamer binnen geleid, die naar stof en oude papieren rook. Het was een bijna kaal vertrek. Aan den linker wand stond een open kast met boeken; rechts, bij het raam, zat een man aan een kleine tafel. Langs de raampost hing een versleten en heel vuil gordijn van kloskant - dat moest moeder zien, dacht Meta. - De man noemde haar naam, en schoof een krukje aan, waarop ze moest gaan zitten. Hij had een rood gezicht, en zijn zware, vleezige wangen leken door zijn hooge boord te worden gesteund. Zijn breede kin werd door een diepe groef in tweeën gedeeld. - Zoo, zei hij - hebt u dat verhaal geschreven? - u bent nog maar een heel jong meisje.
- Ik ben twee-en-twintig, zei Meta. Ze zag zijn oogen, die licht blauw en troebel waren. - Het bleef een oogenblik stil.
- Tja, een boek voor de jeugd - ik vind het overdreven, een speciaal boek te maken voor een kind - uitgezonderd misschien een leerboek. Toen ik jong was, werd er niet voor mij geschreven - ik moest maar zien me op te trekken aan de boeken van de volwassenen. Ik heb heel veel gelezen, en er was niets dat ik gemakkelijk begrijpen kon, - en veel dingen begreep ik heelemaal niet, maar het was een inspanning, en ik leerde er ook nog door. Dat een oudere zich zou verplaatsen in de wereld van het kind - dat was nog niet uitgevonden - maar u bent zelf nog bijna een kind.
Meta zweeg; - ik heb toch al gezegd hoe oud ik ben, dacht
| |
| |
ze, en keek star naar het gordijn, dat ondanks zijn vuilheid lichter was dan de hemel, waaruit alle kleur leek weg te trekken.
- Waar hebt u uw onderwijs genoten?
Nu keek ze den man weer aan. - Bij ons thuis, zei ze, er kwam een onderwijzer - - en aarzelde even, ze wilde zijn naam niet noemen, - en deed het toch. Lars Numen heette hij.
De ander herhaalde dien naam. - Dezelfde die nu op het ministerie zit?
- Ja - het is lang geleden.
- Hij schijnt met prins Gudro bevriend te zijn.
Ze verzonken beide in gedachten. Na een oogenblik vroeg Meta: Leeft de koning nog?
- Ik weet het niet - het kan zijn dat hij al dood is. - En dus heeft Lars Numen je lezen geleerd. Waar woonden je ouders?
Meta antwoordde en vertelde wat van haar jeugd - vertelde van Lars - hij kwam in den zomer - 's winters studeerde hij. Haar broers hadden weinig tijd voor lessen, en Ruth, haar oudste zuster, had alles al geleerd wat ze kennen wilde. Lars bemoeide zich niet den heelen dag met haar, maar hij verplaatste zich wel in haar gedachten, hij zorgde ervoor, dat ze alles begreep wat ze leeren moest. - Hij zat bij haar aan de tafel, - soms buiten, onder den mos-eik - ze kon hem altijd vragen. - Terwijl ze sprak, werd ze meer en meer ontroerd - het was of ze haar jeugd ver van zich had weggeschoven, en ze er nu naar keek, als een toeschouwer naar een tooneelspel. Maar tegelijkertijd was het alles binnenin haar - de liefde voor haar ouders, en Lars, en Tubal-hoeve, waar ze was geboren.
Mijnheer Henlo, de uitgever, luisterde aandachtig. Toen Meta zweeg, stond hij op en liet een suizende, onbeschutte gasvlam branden; de kamer werd er grillig door verlicht.
- Wat nu uw boek betreft, zei hij - ik wil het wel uitgeven - het is iets nieuws, het zal misschien verkocht worden - misschien ook niet.
Meta zat heel stil, ze zag tot haar verwondering dat het oude gordijn iets van zijn vroegere kostbaarheid leek te herkrijgen.
De ander ging voort: Uw verhaal is eenvoudig, maar goed. Ik begrijp het nu beter: u bent een Zondagskind, een ‘lieveling der goden’, zeiden we vroeger. - En dan heeft u over een paar jaar misschien een tweede boek voor me? - niet te gauw -
| |
| |
haast u zich vooral niet, ik zal u zooveel laten verdienen, dat u er een poos van leven kunt. En hij noemde een bedrag, maar zei dat hij het nog eens na moest rekenen, het zou iets meer kunnen worden, maar waarschijnlijk werd het iets minder.
Meta glimlachte - het viel haar plotseling in, dat ze de dochter van een koopman was. - Zullen we het daar dan maar op houden? vroeg ze snel, - dan behoeft u niet meer te rekenen - en zag een lichte verheldering komen in zijn troebele oogen.
- Ja, ja, zei hij - een leerling van Numen - die man wordt nog eens minister. - Maar ik zal dus een contractje laten opmaken, dat stuur ik u thuis, ter teekening.
Meta stond op. - Dank u wel, zei ze, en stak haar hand uit.
De deur ging open en er kwam een lange jongen binnen. - De koning is dood, zei hij - het wordt afgekondigd in de straten. Zijn stem klonk, of hij door een lichte angst of ontroering was gegrepen.
- Och - zei Meta, en voelde dat de straat haar lokte. Ze draaide zich om. - Dit is juffrouw Tubal, de bekende kinderschrijfster, hoorde ze den uitgever zeggen. De jongen keek schuw naar haar, mompelde: Friso Henlo.
Ze knikte hem eens toe - hij had een aardig gezicht, dacht ze - liefst zou ze hem eens even aan zijn donkere kuif hebben getrokken.
Een oogenblik later stond ze op straat, waar het nog niet heelemaal donker was. - Nu zou ze op een hol naar huis willen gaan, - maar ze wilde ook het laatste nieuws over den koning hooren. - Haastig liep ze in de richting van het paleis. Er stonden overal menschen in hun open huisdeur, en praatten met elkander. Achter donkere ramen brandde een klein licht, de meeste gordijnen waren nog niet gesloten. Een jongen met een trom liep langzaam door de straat, en schreeuwde, met opgeheven hoofd, in lang aangehouden klanken: Ko-ning - Lu - do - Voor een groot huis stond een koets met twee paarden bespannen. Toen Meta er langs liep, werd de deur geopend, en een man in een langen pels kwam naar buiten; over zijn glanzend zwarte kraag viel een witte puntbaard. Meta liep, even inhoudend, achter hem om. Ze dacht: zou dit nu een minister zijn? en glimlachte, denkend: wordt Lars dan later ook zoo deftig? - maar hij was niet zoo groot en breed als deze man. Nu sloeg het portier
| |
| |
dicht en de paarden trokken aan. Meta luisterde nog een oogenblik naar de regelmatige wir-war van het hoefgestamp op de keien. Het werd nu al drukker op straat; - de breede weg langs de koninklijke gebouwen zag zwart van menschen, - ze liepen langzaam en praatten gedempt. Uit de middelste rij van dakvensters stak de geknotte vlag naar buiten. De groote vleermuisvlammen van de lantaarns flikkerden. Meta ving enkele brokstukken van gesprek op. - Nou is er niets meer aan te doen - je zult het zien: Gudro wil niet - - Ze liep langs den hoofdvleugel van het paleis, waar alle vensters met blinden gesloten waren. - Ik had wel dadelijk naar huis kunnen gaan, dacht ze - ik hoor of zie hier niets bijzonders; - maar nu ging ze toch juist langzamer loopen, alsof ze niet weg wilde. - Iets verder stond weer een rijtuigje te wachten; - Meta zag dat de koetsier in slaap was gevallen, en ook het paard, met zijn kop naar beneden, sliep. Het was al een oud beest, met een wat ingezakten rug. - Ze stond even stil om te kijken. - Toen hoorde ze heldere stemmen dicht bij zich, en twee mannen naderden het koetsje.
Meta deed een paar stappen terug - ze wilde zien hoe het paard zou wakker schrikken, maar keek nog naar de mannen, en herkende Lars, die met zijn gezicht naar haar toegekeerd stond. Meteen voelde ze zich bevangen en besluiteloos - kon ze daar blijven staan? - als hij haar zag? - Maar hij luisterde naar den ander, - zijn mond was even geopend, en waarschijnlijk keek hij zonder iets te zien. - Meta kon niet wegloopen; er schoven voorbijgangers tusschen haar en Lars in - ze hoopte dat hij zou blijven staan, ze deed een stap naar hem toe - maar week weer terug, toen hij even zijn hoofd bewoog. - Nu sprak hij - ze kon het natuurlijk niet verstaan. Zou ze dit alles aan moeder vertellen? - Hij was ouder geworden - zijn gestalte was nietiger dan ze gedacht had. Eigenlijk kon ze zijn gezicht niet goed zien - er was een lantaarn juist boven zijn hoofd, en hij droeg een hoed met een breeden rand. - De ander opende het portier; - Lars praatte rustig voort. Maar nu drukten ze elkaars hand en groetten - ze zag in een kort oogenblik, dat zijn haar dun was geworden, maar nog altijd recht op stond. - Nu draaide hij zich om en liep weg. Ze voelde haar hart in haar keel kloppen - zou ze hem achterna gaan? - zijn naam was op haar lippen. - -
| |
| |
Neen, ze deed het niet; - ze keerde zich ook om, en begon langzaam voort te loopen. Voor zich uit zag ze het koetsje rijden. - Nu zou ze hem nog kunnen inhalen - en nu - maar met iederen stap werd het moeilijker. - Nee - ze ging vlugger loopen, ze kon over tien minuten thuis zijn. Lars zou ze later wel weer ontmoeten, en ànders - niet zoo heimelijk, in de donkere straat. - -
Elisabeth Zernike
(Wordt vervolgd)
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd