De Gids. Jaargang 99

[p. 372]

Bibliographie

J.G. Crowther, British Scientists of the 19th Century. - London. Kegan Paul, Trench, Trubner & Co. 1935. xii en 332 blz.

Dit werk bevat studies over de vijf meest representatieve figuren in de beoefening van physica en chemie in het Engeland der 19e eeuw: Davy, Faraday, Joule, W. Thomson (Lord Kelvin) en Maxwell. Het is een zeer ongewoon boek: het geeft nl. niet alleen de biographie van de behandelde onderzoekers en een breed opgevatte uiteenzetting van hun wetenschappelijk werk, maar het bevat ook uitvoerige beschouwingen over hun sociologische beteekenis, met name over den samenhang, die er volgens den schrijver bestaat tusschen hun verschijnen en de sociaaloeconomische structuur van de Britsche samenleving der 19e eeuw. Dit maakt het werk lezenswaard voor veel breedere kringen dan die, waarin men aandacht voor de geschiedenis der moderne natuurwetenschap als zoodanig mag verwachten; het richt zich evenzeer tot allen, wier cultuurhistorische belangstelling uitgaat naar den invloed, dien de natuurwetenschap in de 19e eeuw op het maatschappelijk leven heeft uitgeoefend, doordat ze de snelle ontwikkeling der industrie met haar verstrekkende sociale en oeconomische gevolgen mogelijk maakte.

Het is er echter verre van, dat het aan de tweede categorie van lezers met evenveel gerustheid zou kunnen worden aangeraden als aan de eerste; dezen toch zullen er een met waarlijk ruimen blik op de algemeene historie der physica geschreven schets in vinden van de plaats, die aan de vijf groote Engelschen in de ontwikkeling der 19e-eeuwsche natuurwetenschap toekomt; genen echter, die in vele gevallen over het natuurwetenschappelijk aspect der behandelde vraagstukken geen zelfstandig oordeel zullen kunnen vellen, zullen in de meest wonderlijke misvattingen over het ontstaan en de draagwijdte van natuurwetenschappelijke ontdekkingen kunnen vervallen, wanneer zij zich door de met groote stelligheid voorgedragen, hoogst doctrinaire Marxistische beschouwingen van den schrijver mochten laten imponeeren. We volstaan met één staaltje uit vele (blz. 131): waarom gevoelt de hedendaagsche beoefenaar der natuurwetenschap voor Joule wel respect, maar geen enthousiasme? Antwoord: The comprehensive human imagination could not be nourished by Joule's discoveries because they sprang from poisoned social sources. They arose out of studies of engines that had been appropriated to the creation of private wealth instead of an increase of human dignity.

Men kan uit dit citaat reeds eenigszins het vaak aan het phantastische grenzende vermogen tot overdrijving opmaken, dat den schrijver eigen

[p. 373]

is en die door een sterke neiging tot generaliseeren en opsporen van verrassende samenhangen tusschen de meest uiteenloopende verschijnselen wordt begeleid. De gewrongen vergelijkingen van Davy met Balzac, van Faraday met Tolstoi en van Kelvin met Leonardo da Vinci, de toespelingen op het verband van wetenschappelijke genialiteit en sexueele abnormaliteit, van dissentersgeest en voorliefde voor experimenteel onderzoek, zijn weer slechts enkele voorbeelden uit vele, die aantoonen, hoe gevaarlijk dit boek zou kunnen worden in handen van lezers, die niet met de noodige kritische gezindheid tegenover psychologische en historische speculatie gewapend zijn.

E.J.D.

Jacques Bainville, La troisième République, 1870-1935. - Paris, Fayard at Cie, 1935.

Bainville, wiens reactionnaire sympathieën volkomen onverdacht zijn, blijkt eigenlijk van oordeel dat het met de derde Republiek nogal schikt. Door monarchisten die zich verhinderd vonden de monarchie in te voeren in 1875 bewerktuigd, heeft zij zich nooit dan voorbijgaand aan radicalisme bezondigd, en steeds meer voor de leus dan in werkelijkheid. Hervormingen? ‘Tout le monde en veut; personne n'en accepte aucune. Car il n'en est pas qui ne touche à quelque situation acquise et nulle situation acquise ne consent à se sacrifier.’

Het is dan ook minder logisch dat de schrijver, om een slot te hebben, Livius vertaalt, en spreekt van tijden ‘où nous ne pouvons souffrir ni nos vices ni leurs remèdes.’ Immers nergens heeft hij duidelijk gemaakt wat hijzelf als een remedium zou beschouwen. Dat van Doumergue kan hij er nauwelijks voor houden, zoo sceptisch spreekt hij er over.

Als korte samenvatting van de geschiedenis der derde Republiek heeft dit boek met het troostelooze slotwoord geen geringer verdienste dan indertijd Bainville's Histoire de France voor een langer verleden. De Histoire de France eindigde evenwel heel anders: met een lofzang op ‘les classes moyennes, la grande force du pays, qui s'y reconstituent toujours en peu de temps’, en op Frankrijk zelf: ‘après toutes ses convulsions, elle ne tarde pas à renaître à l'ordre et à l'autorité dont elle a le goût naturel et l'instinct.’

Is er tusschen 1926 en 1935 in Frankrijk zóóveel veranderd? Bainville schijnt het, met zijn nieuwe slotwoord, te willen zeggen, maar nog eens, hij heeft het ons niet duidelijk gemaakt.

C.