De Gids. Jaargang 99

[p. 250]

Dramatische kroniek

Shakespeare, Bredero en Else Mauhs

Het schijnt dat wij dit seizoen weinig vreugde aan Shakespeare mogen beleven: bijkans twaalf en een half jaar na Royaards' opvoering van het Winteravondsprookje heeft het Hamburgsche Thalia-Theater het thans in den Amsterdamschen Stadsschouwburg en elders gespeeld, en het leek mij een uiterst zwakke voorstelling.

Niemand zal ‘The Winter's Tale’ tot Shakespeare's dankbaarste of grootste dramatische werk rekenen, en wat men ook beweren mag: ten tooneele maakt het op den hedendaagschen toeschouwer, met zijn intermezzo, zijn herlevend standbeeld en zijn fantastische verspringing van realisme naar romantiek geen bijster sterken indruk. Misschien zal men het, voor onzen tijd, van den beginne af meer als een sprookje moeten spelen dan èn Royaards, èn de Hamburgers het deden, minder in den beginne als een plechtig drama van jaloezie, en later als een niets dan luchtig landelijk spel; meer als het verhaal van een boozen koning en zijn als door een wonder geredde dochter.

Men zou het wel gaarne eens zien van een troep als de ‘Compagnie des Quinze’, een van de weinige, die men in het hedendaagsche Europa nog zulke hachelijke tooneel-poëzie zou durven toevertrouwen....

Hetzij dat het op de een of de andere wijze vertoond wordt - Shakespeare was een te groot tooneelschrijver dan dat hij zijn Leontes zoo hals over kop en redeloos witgloeiend boosaardig zou laten zijn als de Hamburger hem ons vertoonde.

Eer men zich in den tekst afvraagt ‘What means Sicilia?’ en koning Leontes waarlijk tot razernij raakt, heeft hij, in een van die prachtige snelle karakterteekeningen die slechts Shakespeare

[p. 251]

zoo flitsend en scherp kan schrijven, al de phases van argwaan tot woede doorloopen.

Leontes is geen dolleman van den aanvang af: wij voelen nu eenmaal ten tooneele niets voor koningen die niets dan dollemannen zijn, tenzij in draken, en hoe zou men bij zulk een koning de blijvende aanhankelijkheid van een franke en edele vrouw als Hermione verklaren, of wel in zijn lateren inkeer geloof en genoegen scheppen?

Neen, hij is hoogstens een heete natuur, fel en snel in daden, maar ook fel en diep in berouw.

Of meent men dat Shakespeare - die zijn Othello eerst groot geteekend heeft, en hem dan met groote zorg stap voor stap als slachtoffer van de invretende ziekte der jaloezie teekent, om hem tenslotte, als hij zich daar door den moord op Desdemona van verlost heeft, wederom in al zijn grootheid te laten zien - ons hier, in een later en rijper en rustiger werk alleen een jaloerschen wildeman zal voorzetten?

Wie het lust, leze er de tweede scène van ‘The Winters Tale’ eens op na: en als hij in dat kort bestek niet de meesterlijke stijging, tempering en nieuwe stijging der hartstocht in Leontes' karakter ontdekt, verstaat hij de kunst van Shakespeare te lezen niet.

De Hamburger speler was nagenoeg van de eerste minuut af een en al woede, hij was dus Leontes niet. Wat wonder, zijn regisseur had hem, door den tekst te besnoeien, weinig kans op de prachtige schakeering gelaten die hier mogelijk is. Zoo plofte hij later ook neer in een vaag en onovertuigend berouw; zijn Hermione was, wel verre van een kordate, zuivere en sterke vrouw te zijn, een ietwat halfzachte, lijdzame en edel-zachtmoedige verschijning - een vrouw waarmee de vurige Sicilië het geen maand zou hebben uitgehouden, stel dat hij haar getrouwd had - en zoo ging het met ‘The Winters Tale’ als met ‘Othello’: toen het eerste bedrijf was afgeloopen stonden de fundamenten al schots en scheef, en had men de beste hoop verloren.

Er was dan nog kans op een vroolijk schaapscheerfeest. Maar de beer, die te verontschuldigen is omdat er nu eenmaal staat: ‘Exit, pursued by a Beare’, had, als ik mij wel herinner electrische lichtjes in zijn oogen en kwam nog eens extra terug omdat hij zoo een aardig effect maakte, en de Autolycus als Berlijnsche

[p. 252]

gladde jongen paste volkomen in de een of andere ‘Dreigroschen-oper’, dat wil zeggen niet in Shakespeare, en daarna wachtte men dan maar af hoe de zaak verder verloopen zou.

Royaards' ‘Winteravond-sprookje’ was zeer zeker niet een van zijn sterkste Shakespeare-opvoeringen; maar ze stond, twaalf jaar geleden, verre boven deze vertooning. Overigens gaf ook een later blijspel, ‘Ehe in Dosen’, geen anderen algemeenen indruk dan dezen: grof, vlot, en van weinig belang.

De gezamenlijke Nederlandsche gezelschappen hebben het, bij de driehonderdvijftigste herdenking van Bredero's geboortedag tot niet anders gebracht dan dat een kleine, meest in de provincie optredende troep ‘De Jonge Spelers’ ze beschaamde, en ‘De Klucht van de Koe’ en ‘Symen’ speelde in den Amsterdamschen Stadsschouwburg, waar men overigens ook lange pijpen rookte en koek at, om de zaak meer glorie bij te zetten, in de pauze.

Men roeide, ten tooneele, met de riemen die men had, en Bredero handhaafde zich ook zoo voor een zaal die zich best vermaakte. Als.... dacht men, en niet als verwijt aan wie er op het tooneel stonden, hier eens vijf, zes, zeven van onze beste acteurs gestaan hadden....

Maar van die vijf, zes, zeven, speelde er een in Lochem, een in Breda, twee in Middelharnis en de rest in Enschede of Maastricht, en dat was de toestand van het Nederlandsche tooneel, en de officieele Bredero-hulde, in den jare 1935. -

Kort daarna zag men Else Mauhs, met het gezelschap ‘Het Masker’, in Bernstein's ‘Espoir’. Een welgemaakt Fransch stuk, maar welk een actrice! Men hoort soms zeggen dat zij te technisch en geraffineerd tooneelspeelt. De drommel hale wie het zegt. Zij speelt groot en klassiek tooneel, zelfs in Bernstein.

Mevrouw Mann-Bouwmeester was toch geen dwaas, toen zij haar den ring schonk, die haar tot onze eerste actrice stempelde, al was zij dat sinds lang! Maar haar spel is zuiver, zeker, en nooit sentimenteel; het doet den toeschouwer geen concessies, het bespeelt hem niet met overgevoelige uitbarstingen of valsch pathos, het is dan voor wie het zoo zien wil, misschien koel. En aan wie er dan in Nederland meer begrip van tooneelspelen mag hebben

[p. 253]

dan mevrouw Mann-Bouwmeester en Else Mauhs - dat geldt u, eigenwijze toeschouwer - zou men willen vragen, wat zij meer wenschen dan zulk een rol?

Else Mauhs is van nature tragedienne. Men heeft haar ons nooit in de tragedies laten zien die haar toekomen. ‘Espoir’ is geen tragedie, het is eenvoudig de geschiedenis van een vrouw van dezen tijd, die een ‘grande dame’ is, een gelegenheidshuwelijk doet, egoïstisch en tragisch oud wordt en op een goeden avond dat alles tot in al haar vezels beseft en berouwt. De tekst gaat, schijnt mij, nauwelijks boven het burgerlijke geval. Zooals Else Mauhs haar speelt wordt deze vrouw echter, onfeilbaar en meedoogenloos geteekend in ieder detail, van uit haar alledaagschheid tragisch.

En hoe, vraagt men zich af, had zij dan anders moeten leven?

Haar spel, zuiver en goed gesteund door Ko Arnoldi als haar echtgenoot, gaat het stuk ver te boven, zonder het geweld aan te doen. Wanneer men zich de beste rollen van het jaar herinnert ziet men deze, met een ongewone scherpte, scène na scène, tot in de kleinste bijzonderheden.

Het oog is de beste criticus: wat men daarna ook over die scènes redekavelt is van minder belang, de tooneelindrukken die het oog het scherpst bewaart zijn de diepste geweest. En men kan den hedendaagschen toeschouwer niet beter vragen dan zich eens rekenschap te geven van wat hij zich herinnert, en van wat hij aan herinnering nog zièt.

Wat hij zich herinnert aan gevoelsindrukken: dat is meestal vrij vaag; het is persoonlijk en voorbijgaand, en niet vrij van mode en stemming. Maar zijn oog is wijzer dan hij. Laat hij zich eens rekenschap geven van wat hij nog het scherpst zièt, uit de laatste jaren! En hij ziet, ongetwijfeld, in de eerste plaats Else Mauhs, en daarna wat er in onze tooneelhistorie verder van belang is. En indien hij zijn oog niet als eerste rechter erkent maar begint te redeneeren om het te bestrijden en te verongelijken is hij geen goed tooneeltoeschouwer....

J.W.F. Werumeus Buning