De Gids. Jaargang 96

[p. 1]

[Eerste deel]

Stemmen uit de redactie

W.B. Tholen.

- In zijn meesleepende en grootsche bewijsvoering, dat de kunst geen physiologische en technische maar historische grenzen heeft, schrijft Spengler, als een scherpe kantteekening naast zijn betoog, dat Rembrandt's machtige landschappen uit de wereldruimte stammen, maar dat Manet's landschappen in de buurt van ieder spoorwegstation te vinden zijn. ‘Der kahle physikalische Raum der Tatsache’ en ‘der seelische Raum’ worden door hem als twee polen gesteld, die ons voor even doen vergeten hoeveel wijde en schoone binnengebieden tusschen die twee uitersten gelegen zijn, dáár waar juist vele belangrijke kunstenaars de volle bevrediging van hun hart hebben gevonden.

Ook Tholen, de heldere en de zuivere, wiens dood aan de Hollandsche kunst een ingetogen doch sterk talent ontneemt dat, onbesmet door buitenlandsche invloeden, direct gevoed werd door de liefde voor ons schoon, wijd en ziltig land, zoodat ieder die nog - tegen de mode in - aan de kracht gelooft die het sterk nationaal karakter aan een kunst verleent, in zijn kunst het door en door landsechte zal herkennen, dat even duurzaam is als de grond waar wij op staan.

Kunst-leveranties.

- Hoe meer de beeldende kunst buiten het maatschappelijk leven kwam te staan, hoe grooter is allengs ook de scheiding geworden tusschen haar en het gezonde ambachtelijke leven, waarmede de beeldende kunst eertijds, tot haar heil, sterk en normaal verbonden was, toen zij - geheel anders dan thans - de woorden niet van noode had, die het geloof in haar bestaansrecht moesten aanpraten, of die haar moesten behoeden van in de vergetelheid te vallen.

[p. 2]

Hoe sterker het geloof is, hoe eenvoudiger is de taal waarmede het geloof wordt beleden. Dit geldt ook hier; vandaar dat niemand zich kan verwonderen over de gezwollen autoritaire woordenpraal, waarmede thans vaak getracht wordt aan den geest op te dringen, wat het oog weigert te aanvaarden.

Aan de commissie voor de ramen in de Nieuwe Kerk te Delft kan echter niet verweten worden, dat zij zich in haar advies aan literairen poespas te buiten gaat. Zij schrijft:

‘Aangezien op een zoo groot bedrag (noodig voor de elf koorramen, waarvan de groote ramen f 10.000. - en de kleine ramen f 4000. - moeten kosten) niet te rekenen valt, zou het uitvoerend comité voorloopig slechts opdracht willen geven tot het ontwerpen en uitvoeren van de drie ramen bestemd voor het Huis van Oranje, waarmede een bedrag van f 30.000. - gemoeid is. Bij tijdige bestelling zouden deze drie ramen op 24 April 1933 gereed en geplaatst kunnen zijn en omstreeks dien datum kunnen onthuld worden.’

Waarlijk, de opzet tot levering op vasten termijn tegen marktprijs van een flinke partij spiegelruiten zou niet eenvoudiger gesteld kunnen worden, dan de hier beoogde leverantie van drie gebrandschilderde ramen voor dit historisch kerkgebouw.

Het schijnt wel alsof de verantwoordelijkheid der commissie in de tijdigheid van bestelling, plaatsing en onthulling culmineert. Maar de allerzwaarste verantwoordelijkheid, die welke in het advies niet genoemd wordt, zij gaat de andere verantwoordelijkheden vooraf.

Zeker, wanneer de bestelling tijdig geschiedt en de plaatsing prompt volgt, dan zal er allicht op den 24sten April 1933 flink wat te onthullen zijn. Maar wat?

Cocktail.

- Is sport slechts imitatie van werkelijken strijd, de beoefenaars ervan hebben althans de gelegenheid, de in den pseudo-strijd opgewekte emoties door daden te verwerken. De toeschouwers van wedstrijden staan in deze alweer een stap verder van de werkelijkheid, en de radioluisteraars, die in hun Zondagsche binnenkamer de stem van den verslaggever laten klinken, die in opgewonden bewoordingen den

[p. 3]

wedstrijd beschrijft, beleven wel den strijd op de meest irreëele wijze, die men zich denken kan. De geschiedenis van de Amerikaansche oude dame, getroffen door een beroerte in haar stoel gezeten luisterend naar de door de radio overgebrachte dof beukende slagen van een paar boxende kerels, is wel het meest treffende tijdbeeld van de fataliteit van emotie zonder actie. Toch schijnt dit nog niet de grens te zijn; de moderne mensch vraagt om meerdere prikkels tegelijkertijd toegediend. De ouderwetsche fijnproever, die een goed glas Bordeaux genoot, verdwijnt; de cocktaildrinker, die een mengsel van vloeistoffen door het keelgat giet, is in zijn plaats gekomen.

Zoo werd dan, toen op den Zondag van de match Frankrijk-Nederland in het Amsterdamsche stadion een voetbalmatch plaats vond, tegelijkertijd door loudspeakers op levendige wijze het verloop der Parijsche ‘gebeurtenis’ uitgekraamd, zoodat men (overigens zonder zich daarbij in te spannen) genieten kon van twee voet-bal-emoties tegelijk.

En zoo eerden dan eenige duizenden Amsterdammers het gebod betreffende den sabbatdag.

Waardeering van cultuurbelangen.

- Nu ons in den eerstkomenden tijd allerlei volstrekt onvermijdelijke bezuiniging te wachten staat, is niets zoozeer te vreezen, als dat de commissies of bestuursorganen, met dit troostelooze doch noodzakelijke werk belast, er herhaaldelijk dáar het mes het eerst in zullen zetten, waar dit den minsten weerstand schijnt te ontmoeten, dat wil zeggen, niet in de dorre en zieke groeisels van ons, hoe langer hoe weerzinwekkender, zoogenaamd politieke partijstelsel, maar in het teere vleesch van cultuurbelangen, die niet onmiddellijk tot de pratende gemeente spreken. Zelfs wanneer het quasi-politieke euvel niet woedde, zou zoo iets te vreezen zijn. Dat bewijst een geval als het volgende, dat betrekking heeft op Nederlandsch Indië, waar weliswaar de noodzaak tot besnoeiing der uitgaven nog dringender is, doch waar geen grauwe staar van vaderlandsche partijpolitiek oorzaak van verblinding kan zijn. Sedert nauwelijks twee jaren was daar, te elfder ure, het musicologisch

[p. 4]

onderzoek in den geheelen Archipel opgedragen aan een regeeringsambtenaar, die toevallig nog iets anders verstond dan het nauwgezet bureauwerk, waarvoor hij was aangesteld. Te elfder ure, want binnen enkele jaren zal wat er nog van inheemsche muziek rest, door radio, grammofoon, jazz, en hier en daar ook de zending, verdelgd zijn.

Van de onvermoeide werkzaamheid van 's lands musicoloog stroomden de resultaten letterlijk binnen. Maar nu heeft men hem teruggeplaatst op zijn bureau. Een bezuiniging, die schatten verspilt, in plaats van ze te behoeden. Want ook de bitterste bezuiniger ontkomt niet aan het eenvoudige zakensommetje:

Waarde van het beste bureauwerk van den bekwaamsten ambtenaar, dat ook door twintig anderen kan worden gedaan:

Zooveel.

Waarde van het musicologisch onderzoek, waarvoor de aangestelde zijn bijzondere geschiktheid reeds ruimschoots bewezen had, en dat later niet meer zal kunnen worden hervat:

Zooveel.

's Lands onherstelbaar verlies:

Zooveel.