De Gids. Jaargang 95

[p. 284]

Buitenlandsch overzicht

De Duitsche crisis.
18 Juli 1931

Het Duitsche volksbedrijf heeft, naar men schat, de beschikking over een werkkapitaal van ongeveer 25 milliard Mark beslist noodig. Eigen bezit is dat iederen dag functioneerend kapitaal niet geheel: ruim 9 milliard Mark waren door het buitenland (met name Amerika) aan credieten op korten looptijd verstrekt. Zeker ruim 3 milliard van die credieten zijn plotseling teruggenomen, terwijl opgeschrikte Duitschers zelf bedragen ter waarde van ongeveer 1 milliard aan het nationale bedrijf hebben onttrokken en naar den vreemde overgebracht. Dit alles, terwijl te Parijs over Hoover's voorstel tot opschorting der Duitsche herstelbetalingen voor een jaar werd onderhandeld.

Dreigende berichten over de mogelijkheid eener ineenstorting van het Duitsche bedrijfsleven hadden de Amerikaansche geldschieters voor de veiligheid hunner credieten doen vreezen en veroorzaakten dat van beide de Amerikaansche staatkundige partijen uit aandrang tot het opschortingsvoorstel op Hoover werd uitgeoefend. De beurswereld beantwoordde dat voorstel met een algemeene hausse, die echter niet aanhield toen de afdoening er van eene zaak bleek te moeten worden niet van dagen maar van weken. Het vooruitzicht op een jaar respijt in den Young-dienst bleek niet voldoende om de Duitsche economie te redden. Onder de oogen van de controleerende Danatbank bleek de Norddeutsche Wollkämmerei te Bremen in enkele dagen een verlies te hebben kunnen lijden van ettelijke honderden millioenen Mark. M.a.w. een der voornaamste industriebanken van Duitschland bleek niet in staat een grooten cliënt, en de Rijksbank niet in staat, de Danatbank te dekken. Toen is

[p. 285]

het opvragen van credieten hollend voortgegaan en de kapitaalvlucht begonnen.

De Engelsche Economisl wijst naar aanleiding van het gebeurde op de groote gevaren der industrieele concentraties uit den hausse-tijd die door ‘holding companies’ gefinancierd worden, wier balansen omtrent den staat van bezittingen en inkomsten van elk der aangesloten bedrijven geen opheldering geven en aldus een verblindende werking uitoefenen. Op hetzelfde gevaar wijst Fritz Hirschberg in de Frankfurter Zeitung. Het geval der ‘Nordwolle’ is een symptoom. De eigenlijke productiemaatschappij wordt dochter eener holding, en de eigenlijke inlichtingen omtrent den gang en de omstandigheden der productie komen in de balansen der holding niet voor. Deelnemingsposten nemen de plaats in der cijfers die den juisten toestand der vooruitzichten bij elk bedrijf hadden kunnen weergeven. Zoo is het bij de Koninklijke-Shell, zoo is het bij de Unilever en alom. De eigenlijke machthebbers kunnen geheel andere doeleinden nastreven dan de verzekering eener behoorlijke winst aan degenen die hun geld in zekere aangesloten onderneming gewaagd hebben. Op deze wijze ingehouden winsten worden (te zamen met groote bankcredieten) voor speculatieve expansie van concerns vastgelegd, met de mogelijke uitkomst, dat eensklaps geheele investeeringen van dezen aard als verloren moeten worden beschouwd. Het werkelijk overzicht over deze dingen trekt zich terug binnen steeds enger kring. Een altijd mogelijke fout in de berekening van het opnemingsvermogen der markten, een niet tijdig waarnemen der activiteit van concurreerende concerns, eene overschatting der mogelijkheid van uitvoer (ook in het buitenland weet men de industrieele expansie te beoefenen) - en de gevolgen kunnen catastrophaal zijn. Indien een concern stelselmatig, tegen dikwijls onverantwoordelijk hooge prijzen, concurreerende ondernemingen opkoopt, pleegt de wereld van bewondering over zulk koopmansgenie de handen ineen te slaan. In werkelijkheid kan de zaak de opoffering van reusachtige kapitalen aan een droombeeld beteekenen. Nog gezwegen van de koersmanipulaties in eigen aandeelen, waarmede deze concerns den waren stand van zaken tijdelijk kunnen (en plegen te) bedekken.

[p. 286]

Natuurlijk is het verschijnsel niet tot Duitschland beperkt; Amerika weet er waarachtig nog méér van. Maar de onaangename verrassingen, waartoe het vraagstuk der liquiditeit van het bedrijfsleven ook daar aanleiding kan geven en reeds meermalen heeft gegeven, kunnen althans met Amerikaansche middelen worden beredderd. In het uitgemergelde Duitschland niet met Duitsche.

13 Juli moesten de Danatbank en de beurzen, 14 Juli alle Duitsche particuliere banken dicht. Met groote energie en aanvankelijk succes houdt de Rijksbank, met behulp der noodverordeningen van het gouvernement, het betaalmiddel op peil, in afwachting dat de wereld, om buurmans huis niet te zien instorten, deugdelijke schragen aanbrenge in den vorm van een milliardencrediet op langen termijn.

Engeland en Amerika willen helpen. De deskundigenconferentie die deze week te Londen bijeen zou komen om de uitwerking der Hoover-overeenkomst te regelen en deze regeling aan de regeeringen ter goedkeuring voor te leggen, zal, op Engelsch voorstel, Maandagavond 20 dezer eene ministersconferentie naast zich vinden, niet om die goedkeuring te verleenen alleen, maar om de voorwaarden te bespreken waaronder de regeeringen een crediet op langen termijn aan Duitschland kunnen waarborgen. De Vereenigde Staten zullen zich te dier gelegenheid niet door een ‘waarnemer’, doch door een effectief deelnemend lid doen vertegenwoordigen. Schoorvoetend heeft ook Frankrijk toegezegd, daar te zullen verschijnen. Schoorvoetend, want het ware Frankrijk liever geweest, de geheele zaak te zien bedisselen te Parijs.

Macdonald en Henderson zouden deze week naar Berlijn zijn gegaan om een tegenbezoek te brengen voor Chequers. Henderson nam den weg over Parijs; Macdonald zou, over Waalhaven, navliegen. Het is er niet van gekomen. Henderson ging over Parijs om te verzekeren dat Laval en Briand den 20sten, goed gezind, naar Londen zouden komen, maar Laval en Briand hadden met de Fransche opinie te rekenen, en deze stond niet toe dat de dingen den schijn zouden verkrijgen,

[p. 287]

als gingen Macdonald en Henderson te Hubertusstock met de Duitschers de reddingsactie regelen buiten Frankrijk om, dat dan den 20sten te Londen voor een feit zou zijn gesteld. Integendeel: de Duitschers zouden eerst te Parijs moeten komen praten, en van Parijs, met Briand naar Londen trekken; het heele tegenbezoek der Engelschen aan de Duitsche regeering zou moeten worden uitgesteld.

Het lijkt mij goed gezien dat de Engelsche regeering dit over haar kant heeft laten gaan. De Fransche opinie (die door den Franschen spaarder wordt beheerscht) is buitengemeen geprikkeld door het vooruitzicht, den Franschen spaarpenning ter beschikking te moeten laten van een credietnemer dien men niet vertrouwt. Die Fransche spaarder wil een secuur zaakje doen en zijn belang door klemmende voorwaarden afdoend beschermen. De Angelsaksische zakengeest reageert anders: er is, in een snel tempo, een economische wereldramp te verhoeden door financieele maatregelen die niet met politieke mogen worden vermengd, want die vermenging zou (afgezien nog van de mogelijkheid van andere noodlottige gevolgen) in ieder geval aan de snelheid afbreuk doen, en zonder snelheid geen redding. Het mag niet weer een onderhandeling van weken worden, als die over het Hoover-plan; weken lang zal Duitschland op de kurk der noodverordeningen niet blijven drijven. Men zal tegen het meerendeel der politieke voorwaarden, in de Fransche pers geventileerd, zich te Londen vierkant moeten verzetten, en is ook (te Londen als te Washington) vast besloten dit te doen. Frankrijk zal er van moeten worden teruggebracht, doch zoo eenigszins mogelijk zonder breuk; - in de credietverleening aan Duitschland moeten de groote mogendheden solidair zijn, of zij zal de toekomst vertroebelen in plaats van opklaren. Te verbieden dat vóór Londen een Fransch-Duitsch onderhoud, er op te staan dat vóór Londen een Engelsch-Duitsch onderhoud zou plaats hebben, ware verkeerde politiek, immers een te vermijden overprikkeling der Fransche opinie geweest. De Fransche staatslieden zullen te Londen handelbaarder worden bevonden, wanneer zij daar niet den schijn behoeven te dragen zich te bevinden tegenover een reeds door anderen uitgemaakte zaak.

[p. 288]

Dat door de hedenmiddag 18 Juli te Parijs met Brüning en Curtius aangevangen Fransche gesprekken Engeland en Amerika voor een uitgemaakte zaak zouden kunnen worden gesteld, is uitgesloten. Daartoe verschilt hetgeen Frankrijk zou kunnen wenschen met wat de Duitschers met mogelijkheid kunnen toestaan, al te veel. Waarop toch komen de voorwaarden die niet de voorzichtige Fransche regeering, maar de zenuwachtig geworden Fransche pers geformuleerd heeft, in waarheid neer?

Leening in 10 jaar af te lossen uit de douane-inkomsten, die onder contrôle van gecommitteerden der B.I.B. worden gesteld. Duitschland zal in 1932 niet opnieuw de opschorting der herstelbetalingen mogen verzoeken. Men zal dus Duitschland per 1 Juli 1932 de volgende rekening voorleggen: 1^o. de Young-betaling 1932; 2^o. de eerste inhalingstermijn der uitgestelde Young-betaling 1931; 3^o. de eerste aflossingstermijn van het in 1931 te verleenen reddingscrediet. Tezamen dus veel meer dan de normale Young-betaling, wier ondragelijkheid daareven, door zijn fiat op het Hoover-voorstel, door Frankrijk facto is erkend! Ik zwijg er nog van, dat op deze wijze verlaging der Duitsche tarieven, dus het meedoen van Duitschland aan eene hervorming door de economische volkenbondsorganen allerwenschelijkst verklaard, en aan het slagen waarvan zonder Duitschlands meedoen niet te denken is, voor tien jaar onmogelijk zou worden gemaakt.

Duitschland zal zijn oorlogsbegrooting niet mogen verhoogen. Men herinnert zich dat de Duitsche weermacht door het tractaat van Versailles teruggebracht is tot een peil, destijds voor Frankrijks veiligheid ongevaarlijk geacht. Zoo die beperking Frankrijk inderdaad geen rust heeft gegeven, zal de nieuwe bepaling het dan wèl kunnen doen? Het gevaar voor Frankrijk schuilt niet in begrootingscijfers, maar in de stemming en stille voornemens van het Duitsche volk. Bovendien, ontwapening is een zaak waarover wij in 1932 te Genève gaan praten, en door dit gebroddel vooraf zal zij slechts bemoeilijkt worden.

Gedurende den looptijd der leening (gedurende 10 jaar dus) neemt Duitschland genoegen met den territotialen status van Europa, in 1919 vastgesteld. Zonderlinger voorschrift kan ik

[p. 289]

mij nauwelijks denken. Na die tien jaar mag Duitschland dus losslaan? De territoriale status bestaat krachtens een door Duitschland onderteekend tractaat, dat uit den aard der zaak niet unilateraal kan worden gewijzigd. Het kan òf worden herzien bij wederzijdsch goedvinden, òf ter herziening worden voorgedragen bij den Volkenbond, òf gewelddadig worden gebroken. Schrikt zijn afgedwongen onderteekening Duitschland van die verbreking niet af, zal de afgedwongen verklaring van thans het wèl doen?

Het blijkt wel dat er nog talrijke Franschen zijn die van 1919 niets hebben geleerd. Briand heeft het ongetwijfeld wèl, en wij zijn dus over den afloop der Parijsche bespreking van vandaag niet al te pessimistisch. Op deze of dergelijke voorwaarden te staan eer men Duitschland helpt beteekent niets anders dan de Brünings en Curtiussen aan de nazi's over te leveren. Hoe ver gevorderd is Frankrijk dan? Om van ons allen, voor wie de Duitsche zaken even goed als voor Frankrijk belang hebben, niet te spreken. In de mate waarin zekere pers het mogelijk acht, zal eene Fransche regeering haar land niet willen isoleeren; - en zeker niet eene regeering waarvan Briand deel uitmaakt. Ik ben dus, zij het bezorgd, niet zonder hoop; - als de lezer dit geschrijf onder de oogen heeft zal hij tevens weten of die hoop ijdel is geweest.

C.