De Gids. Jaargang 93

[p. 157]

De gelukzalige.

Van vader op zoon had het geslacht, waaruit Tanchelm stamde, het eerzaam bedrijf van herbergier beoefend in het welvarend stadje, gelegen aan de smalle, snelvlietende rivier, die het verkeer met andere steden en dorpen onderhield, stroomafwaarts tot de zee, stroomopwaarts naar de verten daarginds, waar de bergen blauwden. Heuvelig was het beminnelijk landschap, waarin het stadje tierde en de burcht, die het beschermde en bedreigde tevens, verhief zich op één der lage heuvelen, waarvan de vruchtbare glooiïngen bedekt waren met akkers en weiden, zoodat de boekweit, wanneer het oogsttijd was, geurde als honing en in wonderschoone schakeeringen van zoete kleuren bloeide, terwijl de bellen der kleine, gesikte geiten en der zwaargeschofte koeien melodisch weerklonken in de stilte van den avond ofwel van het zonnig middaguur, waarop een ieder rustte. Tanchelm had zijn vreugde aan deze schoone dingen en als hij zwierf met één der mooie meisjes uit het stadje in de vreedzame, harmonische omgeving, werd hij niet moede haar te wijzen op bekoringen, die, volgens zijn schalksche zeggen, de hare evenaarden. Zij echter liet haar vochtigen, smachtenden blik noode over het landschap dwalen en verloor zich liever in de zalige aanschouwing van zijn bemind wezen. En wanneer zij aldus zwierven bij middagtij en zonnegloed, terwijl de felle wijnen sliepen in de zware, blauwe druiven en hij zag hoe haar lippen voller en rooder zwollen, dan voerde hij haar mede langs de geitenpaden naar de olijfgaarde, waarvan het gras zacht als sameet was en in welker schaduw zij elkaar uitzinnig beminden.

De herbergier was een welgesteld en verstandig man en

[p. 158]

zoo liet hij den zoon, den kunstenaar, met heel zijn speelschen zin den vrijen loop. Met vaardigheid rijmde Tanchelm sonnetten, en hij teekende met enkele rassche houtskoolstreken hetportret der schoone edelvrouw, die, toevend in de herberg, terwijl haar lieden zich beijverden de karos met versche, trappelende rossen te bespannen, een oogenblik zijn betooverd model was. Na zulke proeven gewerden hem meermalen vele maanden later brieven, kwijnende brieven, geschreven in landen, waarvan hij de namen niet kende en waarin de grauwe sloten zich droefgeestig verhieven in regen en nevel.

Des avonds zette Tanchelm zich gaarne onder de plataan, die in den heeten zomernoen zijn werkplaats en de herberg gelijkelijk beschaduwde. Dan zong hij met zilveren stem de oude, inheemsche wijzen, waarmede de poorters gemeenzaam waren, zichzelf begeleidend op een luit. De wandelaars staakten hun loomen slentergang, de warme oogen der vrouwen glansden, heur wangen bloosden en zij beschouwden vol liefde den jongeling, die bevallig was in aller oogen. Na het avondmaal opende Tanchelm wijd de deuren van zijn werkplaats en de burgers, gewoon aan den aanblik van het kunstwerk, beschouwden met kennersblik de heroïsche groepen en beelden uit marmer, in brons en zilver gehouwen of gegoten, en dikwerf nagelde één hunner een klinkdicht op het zware hout der deuren, waarop zijn bewondering in welluidende verzen stond vermeld. Zoo was Tanchelm niet alleen de minstreel en de roem van het stadje, hij was ook de Eros, die onbevangen en beminnelijk omging en de schoonsten gelukkig maakte.

In den burcht wies de dochter van den burchtheer tot een schoone, blonde maagd. Zij daalde meermalen, gezeten op haar sneeuwwitten telganger ofwel in haar draagkoets, als het weder slecht was, omlaag naar het stadje om wel te doen. Dan ging een stille wijding om binnen de wallen; aller aangezichten glansden en velen leefden verheerlijkt tal van schoone dagen, als in het voorbijgaan de jonkvrouw hen had gegroet, ja toegesproken. En de priesters, in de overvolle kathedralen, waarin des Zondags de vrome poorters het woord des Heeren hoorden, prezen de welhaast hemelsche deugden van deze eenige dochter der landsvrouw.

[p. 159]

Maar op zekeren somberen herfstdag berichtten marskramers het vreeselijke: de zwarte pest sloopte de streek daarginds en trok als een noodlottige cirkel samen rond de stad. Toen verscheurden de vrouwen haar kleederen en de verdwaasde mannen bedronken zich. Maar in een der overvolle kathedralen sprak een monnik, onlangs uit het barre Noorden naar deze zonnige landen gekomen; hij was hoog van de schouderen opwaarts en bezield waren zijn trekken als die van een profeet. Hij sprak en bezwoer dat het doodelijk gevaar kon worden afgewend, indien de jonkvrouw naakt te paard door de straten der stad zou rijden, zonder dat één menschelijk oog haar zou bespieden.

Alle de klokken van alle kathedralen beierden en beierden, allerwegen waren de velden uitgestorven en de zonnige straten van het stadje verlaten, toen de jonkvrouwe, gezeten op haar sneeuwwitten telganger, het slot verliet en langs de slingerwegen, tusschen de bloeiende wijngaarden, omlaag daalde naar de open stadspoort. De burgers hadden zich verstoken in de diepte hunner huizen, waarvan de deuren en blinden gegrendeld waren en velen hadden zich aan de voeten des Heeren gestort en baden met al den aandrang van hun vurig hart om genade voor de jonkvrouwe en voor de benarde stad. Jongeren, toen zij eindelijk den langzamen stap naderen en voorbij gaan hoorden, bezwijmden of smoorden de kreten, die aan hun geprangde borst ontstegen.

Tanchelm had zich opgesloten in zijn werkplaats, maar hij wist, dat ter hoogte van het menschelijk oog een speurgat zich bevond, door den vorigen bewoner, een bultenaar, die den roep van een toovenaar had, aldaar geboord. Tanchelm wachtte, het scherpe oog door het speurgat gericht, totdat ook hij den langzamen stap naderen hoorde. En hij zag het roomblanke lichaam, het sneeuwwitte ros, den gouden stroom der haren, het heilig aangezicht. Wat echter geschiedde? Duisternis was alomme en terwijl hij luisterde, geheel verbijsterd, naar den stap die langzaam wegstierf, begreep hij....

De jaren gingen voorbij en één der mooie meisjes, die hij in het sameet der olijfgaarde had bemind, had zich in een

[p. 160]

aandrift van geheel haar minnend hart den blinde gewijd. Zoo was hij niet alleen, zij las en zong voor hem, zij deelden peul en maal, volgens het woord des dichters, en tezamen wandelden zij, zwervend over de bloeiende heuvelen en langs de oude wegen, de slingerwegen en geitenpaden, al leidde zij hem nu vooral naar de rozengaarden, omdat het zintuig, waarmede hij de geuren der aarde genoot, zich verfijnd had na zijn blindheid.

Zoo was hij niet ongelukkig, al leed hij dikwerf bitterlijk, wanneer de machtige scheppingsdrang zich opnieuw deed gelden en hij werkeloos speelde met zijn nerveuse handen. Maar geneigd tot wijsheid was Tanchelm.

Vreemdelingen waren zich metterwoon komen vestigen in stad en land; zij waren verdreven uit hun vaderland door Oostersche heerscharen, woeste horden, waarvan vooral een helsche ruiterij de schrik was, samengesteld uit schoone jongelingen, aan wie alle omgang met vrouwen ontzegd was, zoodat de aldus verhevigde driften in den slag losbraken en rondvlaagden gelijk een cycloon. Velen dier vreemdelingen hadden have en goed prijsgegeven om alleen zekere voorwerpen te redden, die hun boven alles kostbaar en dierbaar schenen. Zoo zagen de bewoners der goede stad hen vaak buiten de wallen, liggend in het gras, aan den oever eener murmelende beek, in de schaduw van een plataan, verdiept in de lezing hunner geheimzinnige papyrusrollen. Tanchelm verkeerde gaarne met hen, want velen waren kunstenaars en geleerden en naar gelang zij beter de taal des lands spraken, werden hun gesprekken belangrijker en diepzinniger, zoodat Tanchelm hunkerde naar de uren, waarop zij zouden wederkeeren. Zij waren zeer blank van huid, spraken een schoone, welluidende taal; voorts waren zij zeer beschaafd, hoffelijk en bevallig.

Zoo geviel het, dat één hunner, die het bedrijf van brillenslijper beoefende, een nog jonge man hem voor het eerst sprak van zekeren wijsgeer, die geleefd had eeuwen geleden voor de geboorte van den Verlosser en die geleerd had, dat deze zonnige wereld niet meer dan een schimmenrijk was, een gebrekkige afschaduwing van een rijk, dat hij het ideeënrijk noemde en waarin de reine oerbeelden glansden van alle dingen dezer wereld. De aanschouwing van dit geestelijk rijk

[p. 161]

was alleen mogelijk op de wijze der bespiegeling; dan onttoog de vrije geest zich aan de aardsche dingen en streefde omhoog tot het gelukzalig leven. Toen had Tanchelm angstig gevraagd of dus daar boven ook het oerbeeld van een vrouw, van een paard zouden stralen in eeuwige volmaaktheid. De vreemdeling had het bevestigd en zich toen verwonderd over het hemelsch licht, waarin het gelaat van Tanchelm gebaad scheen.

Sindsdien kende Tanchelm geen bitterheid noch droefenis meer, want hem was duidelijk geworden, dat het eeuwig Schoone, waarvan de kunstenaar de uitbeelding vergeefs beproeft, hem geopenbaard was, het ondeelbaar oogenblik, waarop hij tevens het gezicht verloren had. Niemand kan God zien en leven.

R. van Genderen Stort