De Gids. Jaargang 93

[p. 115]

Dramatische kroniek.

Shakespeare's ‘Getemde Feeks’. Nieuwe Nederlandsch Tooneel.

Katharina en Petruchio zijn de Adam en Eva van Shakespeare's ‘Getemde Feeks’: had hij hen geen leven ingeblazen, wij zouden van deze schepping weinig vernomen hebben.

Want ‘The Taming of the Shrew’ is geen doorwrocht stuk; men gelooft de commentators gaarne als zij slechts in de hoofdpersonen, in Christopher Sly, den knecht Grumio, en enkele losse tafereelen de hand van den meester erkennen. Men gelooft hen minder bij het vele zonderlinge commentaar dat op Katharina en Petruchio gegeven werd: zij zijn zoo duidelijk.

Shakespeare bewerkt een oud stuk; hier als elders moeten wij dus allereerst op die toetsen letten waarmee hij de gestalten plotseling leven geeft; op de drie penseelstreeken van den meester die een grover geteekend gezicht bezielen. Die grovere onderschildering ligt voor de hand: het bruut mannelijk geweld temt een vrouwelijke feeks; de handeling is een klucht vol intrige.

Petruchio, bij Shakespeare, is geen bruut, geen Ferando meer; noch Katharina een feeks. Hij is, bij Shakespeare, krachtig, overdadig van levenslust: dichter, avonturier, soldaat: een Engelsch edelman van zijn tijd. Belust op geld? Inderdaad, maar meer belust op leven. Drie penseelstreken: de bruut werd een krachtige natuur, klaar voor elk avontuur: eerst als hij zóó voor ons staat laat Shakespeare hem Katharina zien; dan eerst begint het stuk.

Katharina dan, is geen feeks. Men heeft haar een mannelijke

[p. 116]

natuur in vrouwengedaante genoemd. Maar hoe door en door vrouwelijk is haar verbitterde trots, die haar vader hoont, als hij haar aan twee vrijers te gelijk aanbiedt, die haar zuster haat; waarom?

Omdat zij, Katharina, hatelijk is? Neen; omdat zij haar zuster Bianca zeer begrijpelijk haat, en heel het huwelijkskoopmanschap van haar vader, dat haar verlaagt.

Zij immers heeft het vrouwelijk hart, dat zijn eigen uur kiest. ‘What, shall I be appointed hours; as though, belike, I knew not what to take, and what to leave, ha?’ geeft zij haar vader na, eer zij af gaat. En nauwelijks is zij weer op, of diezelfde vraag brandt haar de lippen ‘what to take, and what to leave’.

Haar eerste woorden tegen Bianca, die volgen, zijn: ‘Of all thy suitors, here I charge thee, tell, whom thou lovest best.’ Zij vraagt: en hoe kies jij?

De vrouw die slechts eenmaal kiest, Katharina, staat tegenover de vrouw die ook anders kiezen kan. Voor haar is ‘what to leave and what to take’ levenskwestie. Voor Bianca niet. Twee karakters, nauwelijks met meer dan enkele woorden gekenschetst, botsen: en staan zij niet voor ons?

Slaat Katharina Bianca, aan het eind van die korte scène II, 1 omdat zij een feeks is? Neen. ‘Is that be jest, then all the rest was so’: hier slaat een adelaar tegen de tralies van een burgerlijke kooi: een fiere, vitale, verlangende vrouwennatuur zoekt vertwijfeld, ‘what to take’ en vindt het niet.

Het eerste wat wij daarna van haar merken is een zoetsappigen vrijer, op wiens hoofd zij een luit stuk sloeg. Een feeks? Daarentegen: een vrouw die voor de ware rechten der vrouw een luit brak, eenige eeuwen voor men er lansen voor brak.

En dan verschijnt Petruchio. Menigeen heeft in den loop der eeuwen wat tegen hem gehad: één ding kan niemand ontkennen: dat hij een màn is, meer dan eenig vrijer in dit stuk, en daar gaat het om.

Men doet Shakespeare veelal tweeledig onrecht: door uitvoerig psychologische ontwikkeling van hem te eischen, ten eerste - zooals men die, min of meer, van het tooneel van onzen

[p. 117]

tijd gewend is - en hij geeft die niet: hij verlicht zijn figuren met bliksemflitsen: even kort soms; even onvergetelijk helder. Men ziet hem, ten tweede, te romantisch; en wie is, inderdaad, grootscher realist? Hoelang heeft het hart van zijn Julia, van zijn Jessica, van zijn Lady Anne in Richard III noodig om te kloppen, zoo dat het alle familieveete, rassenhaat, en vergoten bloed vergeet? Niet langer dan enkele replieken. Hoelang heeft Katharina noodig om te weten ‘what to take’? Niet langer.

Shakespeare schrijft geen lees-drama's, hij schrijft tooneel. Meer nog, evenveel zoo men wil, als wàt hij schrijft is voor het goed begrip de tooneelmatige plaats waarop hij het schrijft van belang: de schakeering van een scène, de tegenstelling of overeenkomst in het afgaan van een figuur en de daaropvolgende opkomst: de theatrale waarde van zijn woord, de beteekenis van de handeling. Wanneer hij hier in de ‘Getemde Feeks’ Katharina en Petruchio in de eerste scène van hun ontmoeting in elkanders armen werpt beteekent dat, alles ten spijt, dat dit hun bestemming is. En Katharina, die het weten kan, weet dat beter dan haar duizend karakterverklaarders en commentators.

Als Petruchio daarna niet meer over geld spreekt, is dat duizendmaal belangrijker dan wat hij er, daarvoor, ooit over zei. Als hij, daarna, onder het mom van verliefde zorg, zijn Katharina tot het uiterste plaagt, is dat geen flauwe plagerij, maar eer een meten van krachten, en bovendien de voortzetting van een tooneelspel, - een spel van krachten. Als zij gewillig wordt, en toegedaan, is dat niet het brute knechten van een vrouwelijke natuur - maar, eenige eeuwen plus een voor men er weer lansen om brak, een vrouw die voor de ware plichten van de vrouw haar weerstand breken liet, door hem dien zij koos. Katharina, bij alle kwelling die zij verduurt, heeft voor Shakespeare maar één traan te laten: op haar bruiloftsdag, als Petruchio te laat is en haar trots krenkt. In die traan spiegelt zich alles wat dit blijspel, als alle blijspelen van den meester, aan tragedie inhoudt: hier breekt de trots, en niet later.

Aanvaardt men dit: de rest volgt. Wat men Katharina's tragische onderwerping heeft genoemd wordt niet meer, en niet minder, dan de overgang van meisje tot vrouw, zooals

[p. 118]

Shakespeare die scherp onderscheidt. ‘What says the married woman?’ vraagt Cleopatra, bitter, en begeerig. ‘Who ever loved, that loved not at first sight?’ vraagt Rosalind. Tusschen die twee polen springt de vonk over die Katharina leven geeft.

En als men Katharina's laatste woorden over de echtelijke plicht te onderdanig acht, dan vergeet men dat zij de eerste hulde zijn die zij haar Petruchio brengt, en dat zij gesproken worden op een feestmaal nà een feestmaal, als het hart eerder spreekt; en vóór een bruidsnacht.

Shakespeare schonk geen beker wijns om niet: ook dat heeft men vergeten, bij de beoordeeling van Katharina's laatste woorden.

Van laatste woorden gesproken, het komt mij voor dat in de laatste van dit blijspel, alles vereenigd is wat tot goed begrip noodig mocht zijn.

Hor. Now, go thy ways; Thou hast tamed a curst shrew.

Luc. 'T is a wonder, by your leave, she will be tamed so Exceunt.

Inderdaad: exceunt. Wat valt er meer te zeggen? De gemeene geest acht een feeks getemd; een ander ziet een wonder. Het wonder van Shakespeare is dat ieder er het zijne in zien kan; het is niet minder wonder dat hij dit wist, en te weten geeft aan wie het lezen wil.

Hij was grootscher, gratieuzer, begenadigder dan hier, in ‘The Taming of the Shrew’. Maar waar, dan hier, waar hij slechts enkele toetsen zette, enkele grepen deed in den vorm van een oudere klucht, ziet men meer de meesterhand?

Ik beperk mij ook wat de opvoering betreft tot enkele korte aanteekeningen. Saalborn's regie koos de Katharina-Petruchio verhouding als grondslag; de heldere lucht van een Italiaansche Shakespeare-stad als sfeer; een snel, afwisselend tempo als metrum voor zijn opvoering, en hij gaf ons een voortreffelijke voorstelling.

Hijzelf speelt een van zijn beste rollen. De inzet is meesterlijk: Petruchio is, tegenover Grumio zijn knecht, beurtelings losbarstend in kracht, en beheerscht: het karakter is daarmee in zijn grondaccoorden aangeslagen. De scène waar het hier om gaat, de eerste tusschen deze beiden, is van een felle, zinne-

[p. 119]

lijke kracht: weerstand breekt, karakter wordt geopenbaard: Katharina en Petruchio liggen die ééne seconde in elkanders armen, die Shakespeare zag; als Magda Janssens het tooneel af rent en zich voor de gekuste mond slaat, is een der grootste tafereelen tooneel van een seizoen geëindigd: zulk een gebaar, van zulk een tooneelspeelster zegt meer van Katharina, dan elk commentaar. Aanvaardt men dit: de rest volgt....

Er rest ons de voorstelling te beschrijven. Het begin, in modern costuum, voldeed niet. Men vraagt zich af of, bij volmaakte voorstelling, dit begin ooit meer zal zijn dan een kostelijke proloog om ons in de sfeer der tooneelverbeelding te brengen; of Shakespeare het niet alleen behield om dien wonderlijken Christopher Sly, die hij later geniaal schijnt te zijn vergeten, te gebruiken als overgang die de klucht als klucht, het latere als iets anders kenmerkt. Zulk een proloog toch stelt wat volgt in een andere sfeer; terecht heeft men hier de apocriefe epiloog niet gespeeld: ze is overbodig.

Vandaar ook dat terecht het plan om alles in modern costuum te spelen, werd opgegeven: Shakespeare is modern genoeg om ouderwetsch gespeeld te worden.

Hij werd zoo gespeeld; niet zonder zwakheden: maar voor alles Shakespeariaansch: snel, waarachtig, licht en tintelend; niet als romantische illusie, maar als tooneelmatige werkelijkheid: als tooneel.

Slechts op twee eventualiteiten heb ik mij bij deze opvoering betrapt: ware het niet mogelijk de Bianca in tegenstelling met Katharina onnoozeler te spelen - het was overigens een charmante Bianca van Helène Treep Vink - dat wil zeggen zoo dat zij, de alledaagsch bekoorlijke, het bijzondere van haar zuster nog meer belicht; en ware, wellicht, Katharina's verandering niet aan te geven in het slot van V, 2: als Katharina Petruchio een kus weigert, die hij vraagt; een vraag die haar een oogenblik - een éérste oogenblik - meester maakt, en de kans tot spel laat.

Want zij heeft Petruchio's spel, in de scènes met den ouden Vincentio en de zon en de maan, dan alreeds lang doorzien, en waarom zou zij, als vrouw, niet een seconde laten merken dat zij doorzien heeft? Haar overgave aan het slot

[p. 120]

werd er kostbaarder door; want bewuster; maar men kan zeggen dat dit een detail zou zijn voor fijnproevers. En dan, tenslotte, zou het bruiloftsfeest, nog meer bruiloft en meer feest mogen wezen, en de beide laatste replieken meer op den voorgrond gebracht, als epiloog. Maar dit zijn details - en alhoewel Shakespeare daar nooit te zuiver mee gediend kan worden - wij zijn dankbaar voor de groote lijn waarin hij hier leeft, de groote lijn en de lichte versiering: Shakespearepremières als deze zijn in Nederland zoo zeldzaam geworden, dat wij deze als zeer opmerkelijk kenmerken.

J.W.F. Werumeus Buning.