De Gids. Jaargang 89

[p. 400]

Binnenlandsch overzicht.

23 Nov. 1925

De coalitie blijkt in zoo diep verval dat zij noodzakelijk door een ander bewind zal moeten worden afgelost; de moeilijkheid is, voor dat andere bewind een parlementairen grondslag te vinden.

De coalitie blijkt in Juli alleen te hebben kunnen optreden krachtens een politiek bedrog. De schijn van eensgezindheid is aangenomen terwijl het wezen niet bestond. Willens en wetens is aan de linkerzijde het lot van het coalitie-kabinet in handen gegeven.

Wat is hierbij de bedoeling geweest van Mgr. Nolens, wat die van den heer Colijn?

De bedoeling van Mgr. Nolens is stellig niet geweest, den weg tot het ‘democratisch’ kabinet te effenen. Hadde hij voordeel gezien in zoo radicale verandering van koers, het kabinet-Colijn ware nimmer tot stand gebracht. Het sociaaldemocratisch - vrijzinnig-democratisch - katholiek kabinet is blijkbaar in Juli niet door hem als de rijpe vrucht der verkiezingen beschouwd. Hoe zou het nu dan de vrucht kunnen wezen eener stemming waarbij sociaal-democraten en vrijzinnig-democraten een dreigement van den katholieken leider in den wind geslagen hebben?

Als het amendement-Kersten wordt aangenomen, aldus de heer Nolens, onttrekt de katholieke staatspartij haar steun aan het kabinet, en zal zij niet bereid bevonden worden tot medewerking met eenige groep die tot die aanneming zal hebben bijgedragen.

[p. 401]

Beduidde de eerste helft der verklaring eene sommatie aan den heer Colijn, om de kabinetsquaestie te stellen? De heer Colijn droeg er reeds kennis van, dat bij aanneming van het amendement de vier katholieke ministers zouden uittreden. Sterker pressie dan de mededeeling van zulk een voornemen kan op een premier niet worden uitgeoefend. De heer Colijn is er niet voor bezweken. Hadde hij de onaannemelijk-verklaring uitgesproken, het conflict tusschen Kamer en Regeering, dat nu feitelijk niet bestaat, zou onvermijdelijk zijn geweest; - immers de christelijk-historischen zouden niet overstag zijn gegaan. Men schijnt dus te moeten besluiten dat het behoud der coalitie den heer Nolens alleen begeerlijk is voorgekomen indien de chistelijk-historischen zich onderwerpen wilden, dat hij een uiterste poging heeft gedaan den premier te dwingen hen tot die onderwerping te vermanen, en dat de heer Colijn zich dien dwang niet heeft laten opleggen, daar hij wist dat het niet baten zou, en hij zichzelven als formateur eener nieuwe regeering niet onmogelijk maken wilde.

Dat de christelijk-historischen niet zouden zijn gezwicht, laat zich gereedelijk verklaren. Zij hebben goede kennis genomen van de beweging in den lande die de ‘hervormde’ en ‘gereformeerde’ stemmen van 5179 in 1918 tot 47.175 in 1922 en 92.748 in 1925 opdreef. Heeft men er zioh voldoende rekenschap van gegeven dat dit verschijnsel alleen reeds de coalitie-politiek ad absurdum heeft gevoerd?

Om een coalitiebewind te kunnen aanhouden moeten de katholieken, anti-revolutionnairen en christelijk-historischen zorgen tezamen boven de vijftig te blijven; - daartoe is een zekere sterkte der christelijk-historische partij noodig welke deze niet zou behouden indien zij den door den heer Kersten aangeboden wissel niet had geaccepteerd. Tegen diens amendement te stemmen zou voor de christelijk-historische partij de verloochening van haar verleden en den politieken zelfmoord hebben beteekend. Zij heeft dit in Juli te verstaan gegeven, en haar in het bijzonder de schuld van het gebeurde te wijten is niet anders dan de zaken op den kop te zetten. De schuld berust bij allen die ondanks de mededeeling der christelijk-historische partij het coalitie-bewind weder hebben opgericht.

Het is wel vernederend voor een bewind dat zaken voor zich zien moest als de financieele gezondmaking, de reorganisatie

[p. 402]

van het belastingwezen, van den staatsdienst en van de militaire bewerktuiging, het tractaat met België, altemaal verband houdende met de economische reconstructie in den ruimsten zin, te struikelen over het gezantschap bij den Paus; - maar het is de straf voor onwaarachtigheid in de politiek, en dat dit misdrijf door straf achterhaald is, mag het Nederlandsche volk niet bejammeren.

Het gezantschap bij het Vaticaan is van zijn ‘tijdelijk’ herstel in 1915 af een uiterst onwelriekende aangelegenheid geweest.

Het tijdelijk herstel werd door het kabinet-Cort van der Linden aanbevolen op grond dat, evenals Nederland zelf, vermoedelijk ook de Paus, zoodra de gelegenheid gunstig voorkomen mocht, gaarne iets in het belang van den vrede zou willen ondernemen. Toen het voorstel werd ingediend, was het Vaticaan nog een der weinige plaatsen waar diplomaten der Entente en van de Centrale mogendheden elkander zoo niet ontmoetten, dan toch ontmoeten konden. Toen het voorstel behandeld werd, was dit reeds niet meer het geval. De gezanten der Centrale mogendheden, ook die bij den Paus, hadden Rome moeten verlaten: Italië was in den oorlog gegaan, en het mocht worden vermoed, dat onder de voorwaarden die het voor het opgeven zijner onzijdigheid gesteld had, ook deze behoorde, dat de Entente het optreden der pauselijke diplomatie bij eventueele bemiddelingspogingen a priori verwerpen zou. Inderdaad zou later bekend worden dat art. 15 van het 26 April 1915 tusschen Italië, Frankrijk, Groot-Brittanje en Rusland gesloten geheime tractaat de drie laatstgenoemde mogendheden verplicht had, ‘Italië te ondersteunen in zijn voornemen om niet te veroorlooven dat vertegenwoordigers van den H. Stoel aan de diplomatieke actie tot het sluiten van den vrede en aan de oplossing van de met den oorlog samenhangende vraagstukken deelnemen.’ Hoe eene vredesactie van den Paus zich zou kunnen ontwikkelen, was dus tijdens de behandeling van het voorstel reeds veel minder duidelijk geworden dan eenige weken te voren, en dus ook, hoe Nederland die het best bevorderen zou. Tot de zaak werd besloten zonder dat dit nieuwe feit onder de oogen werd gezien. Het gezantschap werd ingesteld; noch onder den heer Regout, noch onder den heer van Nispen heeft het ooit van zich doen spreken,

[p. 403]

en in de omstandigheden gelijk zij geworden waren, was dit het beste wat men er van hopen mocht. Intusschen moest het vroeg of laat de aandacht trekken dat het in 1915 verdedigd en aanvaard was als volstrekt tijdelijke maatregel, in de verwachting van gebeurtenissen die zich niet hadden voorgedaan. Toen Lohman hieruit in 1920 de consequentie wilde getrokken hebben liet men hem alleen staan; het was in de eerste periode-Ruys toen, over de coalitiegrenzen heen, katholiek en sociaal-democraat elkander in de hand plachten te werken. Men deed het toen voorkomen of de wenschelijkheid eener tijdelijke bestendiging althans nog kon worden ondersteld. Dat de principieele tegenstanders zich niet langer laten afschepen met de verwijzing maar tijdelijke voordeden die nooit ofte nimmer zijn ondervonden, is waarlijk niet te verwonderen, en tezamen met de tegenstanders uit opportuniteitsmotief hebben zij ongetwijfeld in Nederland de meerderheid. Het is niet in te zien waarom deze meerderheid hare overtuiging niet tot gelding zou mogen brengen. Dit na te laten, zou toegeven! zijn aan een katholieken prestige-eisch waarbij geen landsbelang is betrokken. Het gezantschap was inderdaad niet meer dan kenteeken van het machtsoverwicht der katholieke staatspartij in de coalitie; het ligt in de natuur der dingen dat het wordt opgeruimd door wie dit machtsoverwicht zelve moede werd.

Het tweede lid der verklaring van Mgr. Nolens richtte zich tot de sociaal- en vrijzinnig-democraten. ‘Ik geef U verlof’ (hierop kwam het neer) ‘de coalitie dood te steken, maar om die eigen daad zal ik U aanstonds als medestanders in eene nieuwe regeering wraken’.

Het is niet aan te nemen dat de katholieke leider in onbedachtzaamheid zoo gesproken heeft. Een politiek verband met de sociaal- en vrijzinnig-democraten beteekent in de bestaande omstandigheden de ontbinding zijner partij, waarin de loonarbeiders sterk vertegenwoordigd zijn maar vooralsnog niet de overhand hebben. Boven alles gaat hem het belang, het katholieke werkgevers-, het katholieke arbeiders-element en den katholieken middenstand in één partij vereenigd te houden, en als dit voor het oogenblik vereischt, buiten regeeringsver-

[p. 404]

antwoordelijkheid te blijven, zal hij die afwijzen. Bij den heer Nolens ligt ten aanzien der mogelijkheid van het ‘democratisch’ kabinet de beslissing; niet bij een der heeren Albarda of Marchant.

De heer Marchant wil ons doen gelooven, dat het anders ligt, en hij den heer Nolens de hand kan forceeren. Hij overschat niet weinig de positie zijner partij van zeven te midden der groepen van dertig en van vier-en-twintig. De luidruchtige Rotterdamsche vertooning zal worden beschaamd. Zij verdient ook niet beter. Er is een graad van cynisme waaraan politieke berekening sterft, en de heer Marchant, met zijn ‘morgen aan den dag kunt gij het gezantschap van mij cadeau krijgen’, bereikt dien graad. Hij wil het nieuwe verbond vestigen op een van de daken geschreeuwde amoraliteit, stuitender dan het heimelijk bedrog waaraan de oude coalitie is te gronde gegaan. De oude coalitie heeft, toen zij ontstond, een geestelijken inhoud gehad. Zij heeft dien verloren. Welke toekomst echter gaat eene nieuwe tegemoet, wier uitgeveild cement bestaan zou in politieke slimmigheid van de grofste soort?

De heer Marchant zal antwoorden dat het gezantschap niets is dan een hem door deomstandighedenopgelegdebijkomstigheid, en het immers om de ‘democratie’ te doen is. Hij is er blind voor, dat dit sinds lang ontluisterde woord in de door hem nagejaagde combinatie niets anders dekken kan dan groepsoverheersching, en dat overheersching van de belangen der loonarbeiders gelijk zij zelven in meerderheid die in Nederland nog inzien de economische reconstructie die de tijd verlangt droevig zou doen mislukken.

De sociaal-democraten doen niet zoo theatraal als de vrijzinnig-democraten, maar in wezen is hun houding van die hunner ‘burgerlijke’ vrienden niet onderscheiden. Ook zij moeten het hebben van ‘democratische’ katholieken die met de vuist op tafel zullen slaan, en bieden aan die vuist met aan het Roomsche gemoed welgevallige concessiën te vullen; - daaronder in de eerste plaats het zooeven door alle sociaaldemocraten afgestemd gezantschap. Maar de heer Nolens is daar voorzeker niet voor te koop. Wijst gij ons af, zegt daareven de heer Vliegen te Heerlen, ‘dan zal de S.D.A.P. moeten blijven ijveren om de R.K. arbeiders onder haar vanen te krijgen’. Alsof eene S.D.A.P. die haar beginsel getrouw

[p. 405]

blijft, iets anders doen kan dan daar dag aan dag voor in de weer te zijn.

In de nieuwe coalitie zou zich de absurditeit, in de oude aangewezen, onmiddellijk herhalen. Willen katholieken en S.D.A.P. een kabinet in stand houden, zij zullen tezamen boven de vijftig moeten blijven, maar om haar aandeel aan de meerderheid te kunnen leveren moet de S.D.A.P. noodzakelijk het syndicalisme de baas blijven, en het verbond dat zij zal hebben aangegaan zal haar daarin zeer bemoeilijken.

Iemand die zijne kaarten nog niet openlegt, is de heer Golijn.

De anti-revolutionnaire en christelijk-historische ministers hebben hun ontslag niet ingediend, maar hunne portefeuilles ter beschikking gesteld van de Koningin, onder herinnering evenwel dat er geen conflict bestaat tusschen Regeering en Kamer.

Wat echter óók niet bestaat, is de parlementaire basis voor een kabinet-Colijn zonder katholieke leden. Anti-revolutionnairen, christelijk-historischen, Vrijheidsbond en Kersten c.s. zouden te zamen nog slechts over 36 stemmen beschikken.

De rekensommetjes zijn nog nooit zoo moeilijk geweest als bij deze crisis. Er is geen meerderheid te vormen waarvan niet 't zij de R.K., 't zij de S.D.A.P. deel zouden moeten uitmaken. De R.K. kunnen na de verklaring van Nolens alleen met de A.R. in zee, maar vormen met dezen tezamen slechts eene minderheid van 43. De S.D.A.P. wil alleen met de katholieken op avontuur, die haar van te voren afgewezen hebben.

Een minderheidskabinet zal vermoedelijk minder levenskansen hebben dan een extra-parlementair kabinet, als de moedige man die dat leiden kan ergens is te vinden...

Maar hoe de zaak loope, men zal in 's lands belang wel doen, den heer van Karnebeek niet in een nieuw kabinet op te nemen. Aan België zal de pijnlijke waarheid moeten worden beduid, dat Nederland het tractaat gelijk het ligt niet kan ratificeeren. Aan ieder Minister van Buitenlandsche Zaken zal dit gemakkelijker vallen dan aan den onderteekenaar zelven. die Nederland in eene positie moet hebben gezien waarin het niet overtuigd is te moeten verkeeren, en die het in het belang

[p. 406]

van eigen toekomst en die zijner verhouding tot België verplicht is, af te wijzen.

Naschrift op 26 November.

- De heer Marchant is in de gelegenheid gesteld, zijne onvermijdelijke mislukking in de Staatscourant te doen registreeren. Onvermijdelijk is die mislukking, wijl het niet is aan te nemen dat de heer Nolens er op belust zijn kan, te boek te zullen staan voor den man die zijne partij voor een Danaërsgeschenk heeft verkocht. De heer Marchant en de zijnen kunnen ten aanzien van het gezantschap ten allen tijde de wending nemen die hun voorkomen zal ten bate der ‘democratie’ te strekken. Het ‘gehandhaafde’ gezantschap zal een zeker gemak opleveren voor Nederlandsche toeristen te Rome. Zonder zich een vaderlandsch dagblad te laten nasturen zullen zij iederen dag zich kunnen verzekeren, of in patria het verbond Marchant-Nolens nog bestaat....

Kunnen de Nederlandsche katholieken innerlijk bevredigd worden door de handhaving van een gezantschap bij den Paus over welks wezenlijk karakter geen man van eenige fijngevoeligheid voortaan met eerbied zal vermogen te spreken? Kan de Nederlandsche ‘democratie’ innerlijk bevredigd zijn die haar bewind danken zal niet aan gebleken overwinning harer denkbeelden, doch aan eene schaamteloosheid? Met kunstmiddelen zóó grof dat een Albarda of Marchant er zich in het particulier verkeer voor zouden schamen, wordt de Nederlandsche politiek niet gered.

C.