De Gids. Jaargang 88

[p. 394]

K.C. Boxman-Winkler †

Indien zij minder bescheiden van aard geweest ware, - indien zij niet voor zichzelve somtijds in het schuwen van opener bestaan en het toeven op de stille wegen der resignatie een geheim behagen had willen scheppen, - indien, met één woord, zij er toe had kunnen komen, een zekere geestelijke pruderie te overwinnen, en zich wat gemakkelijker te laten gaan, - dan zouden wij in een vrouw van Christine Boxman's rijke begaafdheid een schrijfster hebben mogen bezitten, wier geluid boven dat van vele anderen had uitgeklonken, en naar wier stem heel het land had moeten luisteren.

Misschien was ook haar denken te wijsgeerig, om over de dingen van den dag anders dan wijd heen te schouwen, zoodat het wel nimmer in haar kon opkomen, zich bij een tijd-richting of engere school aan te sluiten, of de woordvoerdster van haastige partij-meeningen te worden, en was heel haar geestes-aanleg te reflectief om een bepaalde strijdbaarheid toe te laten. Doch, hoe dit zij, - die haar van nabij gekend en haar liefgehad hebben, zouden niet wenschen, dat zij anders geweest ware, of dat een wijder kring haar mocht hebben gevierd. Bovendien is het de vraag, of wereldsche voldoeningen haar ooit zouden hebben bevredigd, en in elk geval: waarlijk gezocht heeft zij deze allerminst. Voor zichzelf of tot enkelen spreken, beantwoordde meer aan haar ingeboren neigingen dan openlijk verkondigen het deed. En geen lokroep van roem of eer voorzeker heeft haar ooit kunnen verontrusten.

Dikwijls ook bekroop haar een twijfel-zin, die haar overi-

[p. 395]

gens beveiligde voor het gevaar van ooit tot orakelen te komen, een gevaar dat, bij het dieper levensgeloof dat haar bezielde, gepaard als het ging aan een uitgesproken liefde voor gedragen taal, voor haar niet geheel denkbeeldig mocht worden geacht. Maar in haar geloof zelf schuilde de moed om te twijfelen en uit dien twijfel ontbloeide dan slechts een wijder geloof. Het dichterlijke verhaal, dat zij onder den titel De scheiding der wegen in de Gids van 1921 gegeven heeft, legt er getuigenis van af, hoe zij, waar het pas gaf, aan twee tegenovergestelde levensbeschouwingen gelijkelijk recht kon doen wedervaren, en in al de kracht van haar scherp onderscheidingsvermogen kon de dominante van haar, toch bij uitnemendheid vrouwelijk, gevoel niet ondergaan.

‘Elke beschouwing over iemands werk’, zoo heeft zij eens geschreven, ‘draagt nu eenmaal den hatelijken schijn van oordeelen’ en toch werd zij, aangezien haar kracht nog meer in bespiegelen dan in scheppen gelegen was, trots haar schroom, tot de kritiek gedreven. En zoo danken wij aan haar fijnen, maar kloeken, en door een wonderbaarlijke eruditie verrijkten geest, een klein aantal literaire beschouwingen, zoo verhelderend, als nauwelijks iemand anders er in onze taal geschreven heeft.

In fraai gecadenceerde en volmaakt uitgebouwde volzinnen, die zich aaneen rijen tot een zachte sonoriteit, welke even aan het timbre van Obermann of aan dat van den lateren Renan kan herinneren, - zinnen waar toch een enkele maal een spotlachje uit opglimt, dat de guitige Betje Wolf behaagd zou hebben, en door welker lenige deftigheid van wendingen nog weleens een gemeenzaamheid van rond-Hollandsch heen kan slaan, in tegenstellingen, als waarover Huet zich niet te schamen zou hebben gehad, - in zulk ongemeen beschaafd proza gaf zij zeer uiteenloopende besprekingen van moderne literatuur, die vaak tegen den draad van geldende opvattingen ingaan, maar uit grooten moreelen ernst waren getogen, - en die men niet van mij zal verwachten, dat ik eenigszins volledig in de herinnering van de Gidslezers terugroep.

Slechts op twee er van, die mij voorkomen rondweg magistraal te zijn, moge thans nog gewezen zijn. Ten eerste op hare doorwrochte studie over Oscar Wilde, die in de Gids van 1916 verscheen, waarin men een zeldzame poging mag

[p. 396]

bewonderen, om bij den moeielijk te definieeren aestheet het eigenlijke wezen van den verblindenden schitterschijn los te maken. Met omzichtigen tred, en het strubbelige struikgewas van des auteurs hunkerende ijdelheid overal geduldig op zij duwend, gaat de schrijfster door het labyrinth van heel Wilde's veel bewonderde en veel gesmade pose-kunst, om ten slotte in zijn, na de zwaartste beproevingen ontstane, laatste werk, het beste wat er in hem woonde, de dieper kern van zijn verwarrend wezen, als een bedolven edelsteen voor onze begeerige oogen bloot te leggen.

Niet minder treffend is haar studie over Der Einsame Weg, (Gids 1918) door dien anderen veelgelezen geestelijken poseur, Schnitzler, wiens contrasteerende stroomingen van denken en voelen zij, zijdelings ook door een voortreffelijke vergelijking met Ibsen, onversaagd weet te ontwarren. In de verschietende tinten van het lugubere drama, vermag zij met zekerheid de psychische onderkleur aan te wijzen, en onder het geoutreerde van Schnitzlers dikwijls zoo verdorven figuren graaft zij het dieper menschelijke nog aan den dag.

Artikelen van zulk een doordringend begrip, en waarin het ontleedmes met zoo vaste hand werd bestuurd, zou men zich haast niet anders dan door een man geschreven kunnen denken, ware het niet, dat zij tevens vervuld zijn van die ‘deemoedige wijsheid’ en van die breede ‘vruchtbare indulgentie’, welke als eenmaal verklaarde in Ibsen's Nora zoozeer te missen, en die misschien juist alleen voor de allerbesten onder de vrouwen blijft weggelegd.

Jan Veth.