De Gids. Jaargang 84

[p. 141]

De feestrede.

Toen de Voorzitter van ‘Arti et Amicitiae’ de talrijke gasten in de benedenzalen van het maatschappelijk gebouw had toegesproken, en hen in een sobere maar hartelijke rede de beteekenis der plechtige bijeenkomst had uiteengezet - toen werden de deuren geopend en begaf men zich naar de Tentoonstelling.

De zalen liepen vol, er was een feestelijke stemming, men ontmoette vrienden en bekenden; maar de kans om de wachtende kunstwerken rustig te bezien, was gering.

Toch was wat men zien kon voldoende om de bezoekers te overtuigen dat de Tentoonstellings-Commissie voor een prachtige verzameling had gezorgd, en dat zij ten volle de hulde verdiende, die haar in de openingsrede gebracht was.

Ik trachtte voorzichtig de schilderijen te naderen, week uit naar links en naar rechts, wrong mij door de speurende en pratende groepen en - zag mij plotseling in de buurt van ‘mijn ouden vriend.’ Ik mag hem niet altijd een ideaal gezelschap prijzen - daarvoor is hij te onrustig en te zeer van vele dingen vervuld - maar in deze feestelijke omgeving moest ik hem wel zeer waardeeren, om zijn ruime belangstelling en niet te onderschatten ervaring, ook om zijn soms aan zuidelijker streken herinnerende opgewektheid en mededeelzaamheid.

Ik nam mijn maatregelen, dat hij mij niet ontsnappen kon en vond hem gelukkig in de beste stemming: Hij was verrukt over de kunstwerken, ingenomen met het feest. Hij kwam natuurlijk op het diner, dat 's avonds in de societeits-

[p. 142]

zalen zou worden aangericht; ‘men moet’, zoo voegde hij er aanstonds aan toe, ‘zulke oude instellingen in eere houden’ en hij toonde zelfs een bijzonderen lust om eens een warme speech te lanceeren.

‘Weet je waarover?’ vroeg hij en keek mij door zijn ronde brilleglazen uitdagend aan. Voor ik mij aan het antwoord waagde, vernam ik het reeds: ‘over de Amticita’.

Maar het begonnen gesprek werd te dikwijls verstoord; wij lieten ons door den drang der bezoekers willig voeren naar een van die stille hoeken waar men een oogenblik ongestoord zijn kon, zonder dat het genot der animeerende omgeving verbroken werd. Verlangend de goede stemming te behouden, begon ik maar aanstonds het denk beeld der feestrede voortreffelijk te noemen.

‘Heel interessant’, beaamde ik, ‘ik ben verlangend je rede te hooren. Maar ik moet je toch waarschuwen dat je ditmaal met je warmte wel eens een beetje in den tocht zoudt kunnen staan. Juist over die “Amicitia” immers, worden altijd nog al harde noten gekraakt. Weet je niet dat onlangs in de Vereeniging Architectura et Amicitia een voorstel om die “Amicitia” heelemaal te schrappen een sterke verdediging vond en.....’

‘Och’, zoo onderbrak hij mij haastig, ‘je-lui begrijpt de zaak niet. Daar is oorspronkelijk waarachtig geen ordinaire cameraderie mee bedoeld, en het pleit niet voor den geest onzer jongeren, indien ze slechts zoo in weten te zien’.

Ik vreesde, dat aldus een dispuut geopend zou worden, weinig passende bij de feestelijke stemming onzer omgeving en verzachtend voerde ik dus aan:

‘Nu ja, niemand ontkent natuurlijk de waarde, de geestelijke waarde der vriendschap; maar geef dan ook toe dat de verleidingen vele zijn in de wereld en dat in een Genootschap de weg van leden-vriendschap tot cameraderie wel eens zeer kort gebleken is’.

‘Zeker, maar voel je nu niet dat de zaak verkeerd begrepen wordt? Je moet niet aan persoonlijke vriendschap of uitsluitend persoonlijke relaties denken’, was het snelle antwoord.

‘Goed, ongetwijfeld, dat zal veel beter zijn’, gaf ik weer toe; ‘maar welke gronden heb je nu voor je bewering, dat men het anders verstaan moet?’

[p. 143]

‘Gronden?’ gaf hij terug en hij keerde zich met een van zijn ietwat abrupte gebaren naar mij toe: ‘Gronden? Zie dan eens naar den stichtingstijd, toen men het woord gekozen heeft. Ge behoeft er niet lang naar te zoeken: de Heer Balbian Verster heeft bij het 70-jarig feest een interessante geschiedenis der Maatschappij gepubliceerd in “Eigen Haard”. Ge zult nog wel ergens een exemplaar kunnen vinden. En lees daar eens na wie de stichters waren! Dat waren twee schilders, een beeldhouwer, een graveur en een architect, dat waren de vijf Directeuren der toenmalige Academie (Gij moogt het waarachtig wel weten voegde hij er eenigszins smalend bij), dat waren de representanten der Beeldende Kunsten zooals ze in die Academie als in een Universitas Artium vereenigd waren: zij vertegenwoordigden de Eenheid der Kunsten en de harmonie hunner samenwerking. Dàt zegt je hoe de “Amicitia” was die zij bedoelden! en zij kozen het antieke woord om de universeele gedachte eerbiedig te noemen.’

Ik kon niet ontkennen, dat de uitlegging fraai gevonden was. Maar zijn toelichting was nog niet compleet.

‘Heb je,’ zoo ging hij voort, ‘wel eens gedacht aan de geestvolle verschijning van Johannes Bosboom’ (hij spreekt dien naam altijd met bijzonderen eerbied uit), ‘op dat eerste Arti-feest? Hij was toen nog een jonge kerel van 21 jaar, vol van verrukkingen en illusies. In de vergadering waar zooveel oudere Kunstenaars en deftige Heeren zetelden nam hij driemaal het woord. En waarover sprak hij denk je?... Over de eerstvolgende Tentoonstelling? Neen, hij sprak, opgetogen, over de bouwkunst, over de grootsche historische Monumenten, die nog steeds als onbegrepen kostbaarheden midden in onze schoone steden stonden...’

En, als om een, niet gemaakte tegenwerping af te weren, gaf hij met een lichte handbeweging toe, ‘nu ja, hij heeft natuurlijk wel geweten dat hem hier een prachtige arbeid wachtte! Maar de diepere en wijdere gevoelens die hem dreven, waren toch verwant aan de harmonische inzichten, die de stichters samenvoerden. Die Stichters herinnerden aan de harmonie, aan de Amicitia der Kunsten; hij, Bosboom, ging in zijn hoog gestemde verwachtingen verder, hij vierde in zijn oproep voor de eer onzer grootsche monumenten,

[p. 144]

de harmonie van Kunst en Leven... een andere en hoogere ‘Amicitia.’

Mijn vriend werd warm en ietwat opgewonden; en hij wist wel dat hij mij met zijn soms zoo wijde gedachten, die (hoezeer moest ik het vreezen) wel eens met de realiteit in botsing zouden kunnen komen, altijd charmeerde.

Wij zaten in het hoekje van een der kleine zalen, een poos mijmerend over het gesprokene, toen hij plotseling weer hervatte:

‘Ik heb, eenige jaren geleden, van een jeugdig geleerde, die als Hoogleeraar aan de Amsterdamsche Universiteit zijn inaugurale rede hield, eens bijzonder wijze woorden gehoord, die ik bij deze gelegenheid wel eens in herinnering zou willen brengen.

Hij had voor Curatoren, Collega's, Studenten en velerlei genoodigden, een diepzinnige uiteenzetting gegeven van enkele problemen in de door hem te doceeren wetenschap en zei ten slotte, zich meer bijzonder tot zijn toekomstige leerlingen richtende:

“Bij dat alles zou ik U echter steeds er aan willen herinneren, dat het vak van studie waarin ik Uw leider zal trachten te wezen slechts een deel is der wetenschap en... dat de wetenschap zelve maar weer een deel is van het geheele groote en machtige Leven.”’

‘Zie je’ - en een beetje ‘ému’, zooals wij dat in onze jonge jaren ook zoo dikwijls waren, stond hij op en besloot ‘van uit zulke ideeën moet men, naar het mij voorkomt, de Amicitia bezien.’

Het bleek werkelijk een interessant onderwerp, dat mijn vriend aan de feesttafel wilde opdisschen. Maar kon men wel gerust zijn omtrent de wijze waarop de rede ontvangen zou worden? Hoezeer waren de omstandigheden sedert 1839 veranderd! Toen was er één Vereeniging: Arti et Amicitiae; en Bouwmeesters, Schilders, Beeldhouwers en Graveurs werkten er samen en zelfs Dichters en Musici waren er geen vreemden.

Dit gaf de jonge maatschappij de kracht tot een even snelle als gelukkige ontwikkeling.

En thans? Er zijn verschillende Architecten- en Schilders-Vereenigingen, de Beeldhouwers hebben hun kring, evenals

[p. 145]

de Grafische Kunstenaars. Ziet men ooit Componisten of Letterkundigen in Arti's zalen? Arti is een der vele vereenigingen geworden bijna uitsluitend van Schilders, die er wellicht nog eens hun onvervreemdbaar ‘arena’ van maken.

‘Maar ik zal hun toch schoone en onvergankelijke illusie van der Kunsten Eénheid nog eens voorhouden - in de leuze der Maatschappij ‘Arti et Amicitae’... zoo bleef het vaste voornemen van mijn vriend en wij scheidden.

Des avonds om half acht vereenigden zich de zoo talrijke gasten in de gezellige zalen aan het Rokin. De vriendelijke Voorzitter ontving ons met zijn Bestuur, dat zich alle moeite gegeven had de talrijke gasten aan vier groote tafels op het beste een plaats te geven. De maaltijd begon.

Ik was vol verwachting. Van af mijn plaats kon ik ‘mijn ouden vriend’ niet ontdekken; maar te rechter tijd zou ik hem wel hooren.

De eerste officieele speechen werden gezegd en toegejuicht. De voorzitter bracht hulde en dank aan de Vorstelijke beschermers, de secretaris gaf een zorgzaam bewerkt historisch overzicht. Ik werd een beetje ongerust toen ik de blijde drukte en het rumoer in de zaal met onverwachte snelheid stijgende zag. De sprekers volgden elkander op... men prees het Bestuur, de Maatschappij, de Tentoonstellings-Commissie... meermalen ook de vriendschap, in wel geheel anderen geest echter als mijn vriend het bedoelde! Het ging steeds door en aldoor steeg mede de feestvreugde, die haast een feestroes annonceerde. Het strijkje deed zijn uiterste best, de onvermoeide feestleider introduceerde met plechtige gebaren een koddige negerzanger,... het feestmaal liep ten einde.

Maar de rede, de feestrede op de Amicitia, die mij beloofd was? Ik wachtte te vergeefsch en ging ten slotte teleurgesteld naar huis.

De volgende morgen bracht opheldering. Bij den doorgang van het Rijks Museum kwam ik mijn vriend tegen en hij keek mij schuin door zijn brilleglazen min of meer wantrouwend aan; de opgewektheid van gisteren was geheel verdwenen.

‘Hoe is het’? vroeg ik direct. ‘Waar bleef je schoone beschouwing over de Amicitia? Ik heb je gehoord noch gezien!’

‘Ik heb jou wel gezien’, beet hij mij eenigszins bits toe,

[p. 146]

‘je zat daar zoo aan het boveneinde van de tafel en ik... neen je hebt gelijk gehad. Ik deed beter mijn speech in mijn zak te houden’.

‘Maar wat is er dan toch gebeurd’, drong ik eenigzins onnoozel aan?

‘Hoor eens’, hernam hij, ‘laten we geen comedie spelen. Ik ben een idioot. Gisteren, nadat wij uiteengingen, was ik nog even in de Societeitszalen, waar de geurige thee gul werd rond gediend. De stemming was ook daar gezellig en opgewekt en toch begreep ik er in eens, hoeveel er veranderd is in... de situatie der Maatschappij in 80 jaren’. Ja, zoo gaat het soms met enthousiasten! zul je zeggen. In elk geval ik vond het beter maar niet te spreken en thuis te blijven.

‘En toch kon ik mij 's avonds niet weerhouden eens te gaan kijken. Ik trof het nogal zonderling. De zaal zag er werkelijk feestelijk uit en de opgewektheid was bijna aanstekelijk. Waarachtig men had het over Amicitia en een der onberispelijke gasten sprak. Ge zult het u wel herinneren.

“Mijne heeren”, riep hij, want men moest er zijn stem geducht uitzetten om in het rumoer verstaan te worden. “Mijne Heeren”... ik was lid van Zeemanstrouw en werd daar eensklaps dakloos gemaakt... ik werd lid van Eendracht, maar voelde mij daar als een kat in een vreemd pakhuis, tot ik een paar oude vrienden tegen kwam, die mij de vraag stelde: Waar zit je? We zien je nooit! Nu, ik vertelde hen van zus en zoo. Wel, antwoordden ze, wij zijn in Arti, dáár is het gezellig, je kunt er zoo rustig een kaartje leggen of een dominotje spelen en het gaat er vriendschappelijk toe. En toen ben ik lid van Arti geworden, Mijnheer de voorzitter, en ik ben blij dat ik het gedaan heb, want hier vinden wij, oude leden van Zeemanstrouw, de Amicitia van Arti. Ik drink dus (hij trachtte nu zijn stem bij gejoel en gejuich, nog meer kracht te geven) ik drink Mijnheer de Voorzitter op de Amicitia Uwer Maatschappij’!!

‘Er was veel applaus; of ik dat goed begrepen heb weet ik niet, maar ik heb mijn speech weggestopt en... ik ga nu de Tentoonstelling nog eens kijken.’

Bij het afscheid nemen zich nog even omkeerend, riep hij mij echter met de hem zoo eigen beslistheid toe:

‘Toch blijf ik van meening dat de maatschappij een goed

[p. 147]

en schoon devies voert en dat wij goed zouden doen het niet te vergeten.’

Ja, het is met die onuitgesproken feestrede van mijn vriend jammerlijk afgeloopen. En misverstand of niet - ik geloof dat de maatschappij moeilijk oprechter en deugdelijker genegenheid vinden zal dan mijn illusionistische vriend bereid was haar bij haren feestmaaltijd aan te bieden.

A.J. der Kinderen.