De Gids. Jaargang 80

[p. 557]

Bibliographie.

Nederlandsche Volkskunde, door dr. Jos. Schrijnen, bijz. hoogleeraar aan de rijks-universiteit te Utrecht. Zutphen, W.J. Thieme & Cie., twee deelen (1915 en '16).

Het treft gewoonlijk samen: als een boek maar door weinigen had kunnen geschreven zijn, zijn ook maar weinigen in staat, het naar verdienste te beoordeelen. En licht gebeurt het dan, dat de voorstelling aan het publiek plaats vindt bij monde van een slechts zéér ten deele tot oordeelen bevoegde. Zoo ook in dit geval.

De heer Schrijnen is de eerste, die poogde van de nederlandsche volkskunde een beeld te teekenen, dat beantwoordt aan den stand, dien deze veelkantige tak van weten in ons tweede tiental jaren der twintigste eeuw vertoont, en waarin ook de bizonderheden, waaruit het geheel is opgebouwd, naar behooren komen tot haar recht.

Zulk een pogen is niet waaghalzerij, doch een daad van moedig durven. De dader geeft zich bloot haast op elk punt. Want elk onderdeel der volkskunde heeft zijn eigen beoefenaren en onder dezen zullen er zonder twijfel zijn, die in bizondere kennis juist op dàt punt hem evenaren of overtreffen. Elk hunner kan van oordeel zijn, dat juist zijn perceel ongenoegzaam bewerkt werd, dat belangrijks en dat nieuws over het hoofd werd gezien, ofwel dat stellige fouten zijn aantewijzen. En mogelijk zou hun critiek, op zichzelve beschouwd, onweerlegbaar zijn.

Het is niet meer dan een onderstelling, dat ook op dr. Schrijnen's boek deze algemeene opmerking klopt. Doch onwaarschijnlijk klinkt zij niet. Indien iemand een boek schrijft, al is het dan een van twee deelen van ruim 300 bladzijden elk, over (onder meer!): dorpstypen, boerenwoningen, kleederdrachten, volksreligie, volksfeesten, gebruiken bij huwelijk, ziekte, dood en begrafenis,

[p. 558]

dialekten, plaatsnamen, raadsels en spreekwoorden, sprookjes, sagen en legenden, volksliederen, bouwkunst, volksetymologie, volksgeneeskunde, natuurverklaring, plantlore -, dan kan het haast niet missen, of menig onderdeel zou, bij behandeling door een ter zake bij uitstek deskundige, hebben gewonnen. Hèt boek over nederlandsche volkskunde, het nog ongeschrevene, zal moeten vloeien uit veler pennen en deze velen zullen, in stage aanraking met elkaar, het plan van het werk hebben optestellen eerst, uittewerken daarna.

Doch zelfs de mogelijkheid van dusdanige samenwerking is thans nog maar in vage verte te zien. De ‘bevolking van Groot-Nederland’, aan welke de schrijver zijn boek opdroeg, moge ethnologisch zekere eenheid vormen, zelfs diegenen harer kinderen die gemeen hebben dat zij ethnologisch werk verrichten, kennen elkander nauwelijks bij name. Zij werken elk in het eigen hoekje en het is reeds een verblijdend verschijnsel, dat de eene man, die het aandorst van allen kant bijeentezamelen wat anderen, maar ook in belangrijke mate wat hijzelf totnu gevonden en bewerkt had, niet van vele kanten is aangegromd.

Het was tot nu een ontwikkeld leek niet doenlijk, poolshoogte te krijgen van wat er aangaande het nederlandsche volksleven in zijn verschillende uitingen bekend was. Prof. Schrijnen heeft het hem mogelijk gemaakt. Dies komt hem dank toe van leekenzijde.

Maar hij deed meer. Zijn algemeen overzicht is als een schetskaart van een slechts ten deele doorreisd land: hier en daar stof ter vulling te over, maar overal daartusschenin hinderen de witte plekken der onbekendheid. En nu vergelijke men eens, om binnen de grenzen van Groot-Nederland (grooter toch dan Schrijnen het trok) te blijven, de kaart van Suriname van niet langer geleden dan 1899 met die van thans: expeditie op expeditie heeft sinds '99 ons weten verruimd. Zoo een wensch geoorloofd is, die niets liever begeert dan voorspelling te zijn: de schrijver bewerke na een tien, vijftien jaar een herdruk, aangevuld en bijgewerkt met wat in dien tijd zal verzameld zijn, een herdruk die zijn boek van '15/'16 stempele tot een voorlooper, die aan vele onderzoekers taak en richting wees. Dr. Schrijnen zal de eerste zijn om hierin ook een voornamen toeleg van zijn boek te erkennen. Zoo gaf hij immers uitdrukkelijk zijn isethnenkaart van zuidoost Nederland (aan het slot van het tweede deel) ‘als een proef, die ten doel heeft, het ethnologische belang van een dusdanig opgezet grafisch overzicht in het licht te stellen’. Het is niet het minst deze kaart, die verlangen doet naar meer. Daar moet dan evenwel het Nederland

[p. 559]

der overige windstreken dan zuidoost noodzakelijk bij, evenals de ethnologisch verwante streken van België en liefst ook die van West-Duitschland. Als maar eenmaal het prikkeldraad en de soldaten weg zijn.

v.B.

Gemeentebedrijven en Concessies in Nederland, door fr. Theodardus Emonds, O.F.M. (lic. in pol. en soc. wetensch.); uitgevers-vennootschap ‘Futura’, Leiden 1915.

Een aanhaling (van bl. 34 v.):

‘Sommigen meenen, dat die winst uit de bedrijven niet te rechtvaardigen is. Zij redeneeren aldus: de gemeente mag slechts als exploitant optreden, om het algemeen belang te dienen. Welnu, slechts door den prijs der producten en diensten zoo laag mogelijk te stellen, kan zij het algemeen belang dienen, dus moet zij dien prijs zoo laag mogelijk stellen, en mag zij geen winst uit de bedrijven trekken.

Men kan hierop antwoorden:

De gemeente mag slechts als exploitant optreden, om het algemeen belang te dienen: distinguo majorem; direct of indirect, concedo; altijd direct, nego.

Welnu, slechts door den prijs der producten en diensten zoo laag mogelijk te stellen, kan zij het algemeen belang dienen; contradistinguo minorem; zoo alleen kan zij direct het algemeen belang dienen, concedo; zoo alleen kan zij direct of indirect het algemeen belang dienen, nego.

Dus de gemeente moet den prijs zoo laag mogelijk stellen en mag geen winst uit de bedrijven trekken: nego consequens et consequentiam.’

De logica staat terecht aan roomsche inrichtingen van onderwijs in eere en wordt ten onrechte elders verwaarloosd. Zij leert stelselmatig denken en betoogen. Aan gang en bouw van de redeneering herkent men vaak den daar geschoolden denker. Ook dit boek verraadt, behalve door den titel en het ‘evulgetur’ en ‘imprimatur’ vóór den tekst, zijn oorsprong wel. Waartegen natuurlijk geenerlei bezwaar zal worden gemaakt. Maar het gegeven citaat stelt toch wel de vraag aan de orde: waarom die logica zoo dik erop moet worden gelegd, zichtbaar als jam op de boterham. Het is overbodig voor wie de redeneering van fr. Emonds kunnen volgen; voor hen, die moeite ermee hebben, werkt het enkel verbijsterend. En het boek is, hopen we, toch ook bestemd voor anderen dan oud-leerlingen van Katwijk en Rolduc?

[p. 560]

Gelukkig, dat dit rieken naar de lamp, waaronder een schrander leerling zijn proefwerk stelt, uitzondering blijft in het tamelijk uitvoerig boek en dat er overigens veel goeds van te zeggen valt. Wel de meeste vragen, door gemeentebedrijven en concessies aan de orde gesteld, worden er behandeld, zonder noodeloozen omslag, maar wel met vaardige hanteering van zooveel feitelijke gegevens als dienstig bleek; het boek is ‘bij’ en vult een leemte; het zal den belangstellende in vragen van gemeentepolitiek in den regel op gang kunnen helpen om zich een eigen oordeel te vormen.

Het geheele vraagstuk van concessies en gemeentebedrijven wordt er niet behandeld. Of de schrijver ten slotte in de practijk den vorm van eigen beheer dan wel het concessie-stelsel kiest, komt men niet te weten. Hij besprak trouwens ook niet alle onderdeelen, niet het arbeiders-vraagstuk bij eigen ondernemingen bij voorbeeld, wat toch eisch is, zoo men een eind-conclusie trekken wil. En hij had misschien nog andere redenen om deze achterwege te laten.

Aan de waarde van het boek doet dit weinig afbreuk. Het is beter, zich een beperkte taak te stellen en deze goed te volbrengen, dan, met misschien als eenig doel, door anderen te worden gerangschikt onder mede- of tegenstanders en naar dien maatstaf te worden geprezen of verguisd, aan zijn onderzoek een gedaante van volledigheid te geven die vaak niet meer is dan schijn. Dezen goedkooperen triomf versmadende, schonk fr. Emonds ook aan anderen dan zijn school een studie, die op haar beperkt gebied een gesloten geheel vormt en die, niet voor het eerst, bewijst, dat onze jongere roomsche sociologen meetellen in de vaderlandsche economie.

v.B.