De Gids. Jaargang 80

[p. 150]

Memoranda.

Logica steekt er wel in de laatste twintig, dertig jaren. Maar eene van een bizonder en verderflijk soort.

Haast alle landen streefden naar kunstmatige bescherming van hun nationale voortbrenging, ten koste van den buurman (wat ook de bedoeling was, schoon niet in elk opzicht die toeleg slaagde), doch ook tot eigen, zij het vaak minder zichtbaar, nadeel (wat buiten het voornemen viel).

Men leerde elkaar beschouwen, niet als medewerkers in het wereldhuishouden, maar als mededingers, elk in zijn huishouden apart.

Thans zet de oorlog deze politiek ‘met andere middelen’ voort. Zijn deze verbruikt, men kan weer grijpen naar de oude. Tarievenstrijd - vuurgevecht - tarievenstrijd, dan wachte men een wijle, en de belangentegenstelling tusschen de volken zal weer dermate op de spits zijn gedreven, dat de simpelste aanleiding zal volstaan om andermaal de nieuw uitgeruste land- en zeemachten, misschien in ietwat andere groepeering, op elkander lostelaten.

Eenzijdige aanwending van krachten op het zelf-maken van wat anderen beter kunnen en op voorbereiding voor den eerstkomenden oorlog zal de vredestijdperken kenmerken; het onderling meten der aldus gewonnen krachten brengt dan op gezette tijden de afwisseling van den wereldbrand.

En zoo er dan na een eeuw of wat nog een europeesche beschaving over zal zijn, dan zullen haar woordvoerders die jongste geschiedenis kwalijk anders in haar groote lijnen kunnen zien dan als een strak, eentonig proces van acties

[p. 151]

en reacties, een proces van geleidelijk fatale zelfverminking, met klimmende virtuositeit enkel in de vernietigings-techniek. Gaat die europeesche beschaving ten leste ontbreken, een amerikaansche of een oost-aziatische zal dit vonnis kunnen strijken.

De strekking om zulk een toekomst voortebereiden is in het heden ontegenzeggelijk aanwezig en aanwijsbaar. Welnu, hoe aanwijsbaarder, deste beter. Ook deze actie roept reactie in het leven.

Dat in Duitschland de voorstanders van een tolverbond, dat Zeebrugge en Bagdad omvatten moet, niet gezwegen hebben maar den mond geroerd; dat mede in antwoord hierop, de tegenpartij in Parijs de hoofden bij elkaar stak en aan voorloopige plannen openbaarheid gaf; het is alles oneindig beter, dan indien men wederzijds den aanleg dier twee permanente oorlogshaarden in diep geheim ter hand genomen had. Nu kan ertegen gevochten worden. Nu wordt er reeds gevochten. En weinig dingen doen in deze dagen weidadiger aan dan de strijd, aan weerskanten der groote fronten tusschen Duitscher en Duitscher, tusschen Brit en Brit en Franschman en Franschman aangebonden over de vraag, welke handelspolitiek na vredessluiting die der europeesche volken zal hebben te zijn.

Aan ons, neutralen, is ook hier het toekijken. Onze raad wordt gevraagd, noch begeerd, en zou, opgedrongen, maar korzelig maken.

Doch tot eigen leering en liefst met hulp van ons critisch verstand ons rekenschap te geven van wat wij waarnemen, dit staat op eigen bodem ons nog vrij en gezeggen laten wij ons hierbij niet.

De uitspraak lijkt misschien overdreven, doch is bezadigd: deze internationale debatten over de na den oorlog te volgen handelspolitiek kunnen van wereld-historische beteekenis blijken.

Ook vóór 1914 loonde het de moeite, kennis ervan te nemen, hoe in Duitschland een man als Lujo Brentano, met een ijver en een talent, omgekeerd evenredig aan de macht van zijn aanhang en aan zijn voorloopige successen, beukte op den tarievenmuur; ook vóór den oorlog verspreidden in Engeland organisaties als de Cobden-club, de Unionist free trade clubs, de Joint free trade literature Committee haar

[p. 152]

pakkende, en ook voor den buitenlander vaak leerrijke, leaflets; telde Frankrijk onder mannen van practijk en mannen van wetenschap zijn vrijhandelaren.

Maar nooit neep het toen zoo als nu. Het tijdvak van bescherming, dat thans achter ons ligt, had nog geen voorloopig eindpunt bereikt. Men kon vreezen, men kon waarschuwen, dat het spaak moest loopen, dat niets minder dan de wereldvrede op het spel stond bij dit aanhoudend protectiegestook; maar wie geloofde dit echt en diep? Niet de protectionisten, wier doel zeker niet de oorlog geweest is. En van de vrijhandelaren lang niet allen; zij kenden de bescherming als een te bestrijden kwaad en zij bestreden het; maar misschien wel de meesten hunner vertrouwden ten slotte toch, dat tegen deze ergste van de strekkingen der beschermende handelspolitiek de tegenstrekkingen van voldoende kracht - de vredesbeweging, het verantwoordelijkheids-gevoel der staatsbesturen, het eigenbelang der groote mogendheden - zouden opgewassen blijken.

Thans hebben wij geleerd, dit optimisme te zien als een goedigen waan. Wij weten nu beter.

De periode, die achter ons ligt, heeft haar voorloopig eindpunt bereikt. Zij heeft haar vrucht geworpen, het kind van protectie, van imperialisme, van bewapeningswedstrijd, van nog andere factoren.

Wil men zulk een periode, met zulk een vrucht, opnieuw? Men late dezelfde factoren werken en als Europa van haar wonden zal zijn aangesterkt, zal zij de hervatting beleven, denkelijk op grooter schaal, met verder dragende schietwapens, met grootscheepscher luchtgevechten, met sekuurder werkende gaswolken, van de tragedie die nu al twee jaren speelt.

Doch wil men niets van dit alles, wil men, om niet te zeggen den eeuwigen vrede, dan toch de oorlogskans teruggedrongen tot kleiner afmetingen, dan is er geen ander middel dan met voorbedachten raad wijzigend integrijpen in de factoren, die wij kennen als de oorzaken van den oorlog, die wij althans met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid daarop aanzien. Dus ook: dat de internationale handelspolitiek tot den wortel worde herzien. Dit is het vraagstuk, waarvoor reeds nu, nog vóór het einde van den oorlog in zicht komt, de buitenslands geopende debatten over

[p. 153]

de handelspolitiek van na den oorlog heel de belangstellende en belanghebbende wereld plaatsen.

Dáárom is nu het drijven naar een middeneuropeesch tolverbond eenerzijds en het toornen daartegen van den zeventigjarigen Brentano aan den anderen kant, is nu de parijsche conferentie eenerzijds en zijn anderzijds brochures als die van Lambert, den industrieel uit Charleroi, het ‘memorandum on free trade’ van een dertigtal engelsche politici en mannen van zaken, het ‘memorandum by the Cobden Club: the Paris Conference proposals’, méér dan feiten van den dag en gelegenheidsgeschriften van zwaarder of lichter wetenschappelijk gehalte over een, toevallig actueel, onderwerp van economischen aard.

Omdat wij thans ons bevinden op een punt in de geschiedenis, dat een keerpunt blijken kan; waarop mogelijk is achteruit te zien èn naar voren te blikken, en met beter kennis van zaken dan te voren de keus te doen tusschen de wegen, die openliggen.

Hoe zich Nederland terzake gedragen zal, is niet zonder beteekenis. Juist deze tijd leert, dat soms het optreden van een kleinen staat, behalve uiteraard beteekenis voor zijn eigen lot, ook internationaal een symptomatische beteekenis bezitten kan, die boven de direct politieke kracht van zijn invloed uitgaat.

Maar hoe zich de groote landen zullen houden, is belangrijker. Hoe Engeland, het belangrijkst.

Kiezen Duitschland en Oostenrijk-Hongarije, kiezen Rusland en Frankrijk voor bescherming, het beteekent dat zij zullen blijven bewandelen den ouden, gevaarlijken weg; zij zullen hebben verzuimd, een beteren in te slaan.

Maar doet Engeland (met zijn kroonkoloniën) die keuze, het beteekent dat het den ouden, veiligen vrijhandelsweg inruilt tegen den nieuwen, met de gevaarlijke helling; geen zonde van verzuimenis, maar een positief verkeerd doen.

Dan zal de vrijhandel in alle groote landen - en kort nadat de Vereenigde Staten hem althans een eindweegs waren tegemoetgegaan - in den ban zijn gedaan.

Wint de vrijhandel niet aan kracht door het overstelpend oorlogsargument en blijft na dezen de toestand die hij was, het ware reeds bedenkelijk genoeg. Doch als ook Engeland

[p. 154]

omvalt, dan lijkt voor langen tijd wel alle hoop verloren.

Houdt evenwel dit land zijn handelspoorten open voor iedereen, dan zal een tolverbond onder jonker-hegemonie niet tegenover zich zien een gelijkwaardig tegenverbond, waaraan het zijn bestaansrecht kan trachten te bewijzen. Het zou zoo een tolverbond vergaan als den man, die slagen uitdeelt in de ijle ruimte, en het engelsche voorbeeld zou indruk maken op Australië, Zuid-Afrika, Canada, en op alle thans gealliëerde staten. Van Engeland's houding hangt dus wel machtig veel af.

Welnu, de ‘Paris Conference proposals’ zijn nog geen ‘bills of Parliament’.

Of zij het zullen worden, is nog niet te zeggen. Wèl, dat zij het niet zullen worden dan na fellen strijd.

De memoranda der dertig en van de Cobden-Club hebben al zwaar geschut in stelling gebracht.

‘Memoranda’. Inderdaad. Dingen, die waard zijn onthouden te worden.

Geen der hoofdargumenten ten gunste van den vrijhandel - stellen de dertig vast - is door den oorlog te niet gedaan. Het argument, dat de vrijhandel de internationale welgezindheid bevordert, won erdoor aan kracht, nu men zag waartoe zijn tegendeel leidde; het argument, dat protectie corruptie kweekt, staat onverzwakt; en wat den invloed aangaat, dien de vrijhandel uitoefent op de landsfinanciën en de landswelvaart, het is Engeland, het eenige vrijhandelsland onder de gealliëerden, dat, geldelijk het sterkst, den oorlog grootendeels financiert en met zijn, in en door den vrijhandel gewonnen, machtige handelsvloot aan zijn bondgenooten de scheepsruimte levert, die hunzelven hun protectionisme belette te vormen, maar zonder welke zij thans, van toevoer uit den vreemde in allerlei opzichten afhankelijk, onder de snelle en rake slagen der Centralen reeds lang zouden bezweken zijn.

Defence is of much more importance than opulence, zeide een kleine anderhalf eeuw geleden Adam Smith. Het is de eenige zin uit zijn werken, merkt de Cobden Club op, waaraan de voorstanders der plannen van Parijs houvast hebben. Ziet, hoe zij zich eraan vastklampen. Met verloochening van alles wat zij ons de laatste tien jaar hebben

[p. 155]

gepredikt. Steeds heette het: slechts de tariefsverhooging kan onze welvaart waarborgen; thans is het: niet om welvaart, enkel om defensie is het te doen. Maar deze is de verbeterde lezing, die de zoons van Cobden, de kleinzoons van Smith, voor diens formule in de plaats geven: Opulence is the sinews of defence, and our defence in the present war would have been impossible without the opulence which free trade secured.

Het is een nuchtere waarheid, dat na den oorlog handelsbescherming zal schaden wie haar toepast. Maar juist in tijden van oorlog is de bewoner van een vechtend land voor nuchterheden slecht toegankelijk. Zelfs de Engelschman. Zij moeten hem worden toegediend in een vorm, waarvoor hij ook nu den smaak niet verloor, in dien van den humor. En zoo prentte thans de Cobden Club haar landgenooten de waarheid, dat handel zich niet dwingen laat, op deze wijze in:

Trade, like kissing, goes by favour.

Hier is de common sense van Old-England weer. Juist in dàt land kan hij inslaan. Hij doe het, ten bate van ons allen.

D. van Blom.