De Gids. Jaargang 79

[p. 504]

Karl Lamprecht.
1856-1915.

‘Warten wir ab, was unter dem Weihnachtsbaum des Jahres 1915 liegen wird.’ Zoo eindigde de laatste brief dien ik van hem ontvangen mocht, vier maanden voor zijn dood. Is het 's lots wreedheid, of 's lots mededoogen, dat hem ontzegd heeft het kerstgeschenk te blijven inwachten?

Hij leefde in de stellige overtuiging, dat het een nuttig, een zegenrijk geschenk zijn zou niet slechts voor zijn overwinnend volk, maar voor de wereld, ten opzichte waarvan hij aan dat volk een zoo grootsche roeping meer nog toebad dan toekende. De ‘Kultur’-kreet is niet het minst door zijn toedoen aangeheven zoo trotsch en zoo luid; - was zij bij hem niet eer de uitdrukking van een sterk verlangen dan de tepronkstelling van een reeds veroverd bezit? Hij zag de kracht van zijn volk zoo eindeloos groot, zou dat volk niet ook den adeldom verwerven dien de wereld eischt in wien zij willig gehoorzamen zal? Hij vertrouwde van ja. ‘Ich glaube schwerlich, dass Jemand, der nicht die letzten Monate in Deutschland erlebt hat, sich eine richtige Vorstellung über das Mass der für uns verfügbaren Kräfte nach jeder Hinsicht machen kann;’ - zóó zijn brief, van 18 Januari 1915. Nach jeder Hinsicht; daaronder begreep hij ook en vooral de kracht tot zedelijke overwinning. Zou Kerstmis 1915 hem hebben beschaamd?

Hij had een levendig gevoel van wat Duitschland nog ontbrak, en ik heb het bewijs in handen dat dit gevoel sterk bij hem gesproken heeft eenige jaren vóór den oorlog,

[p. 505]

na een bezoek.... aan Nederland. ‘Wie stehen Sie doch in einem starken Charakter und in einer ausgeprägten Tradition, Dingen, die Sie manchmal unterschätzen mögen, die sich aber dem Deutschen, der sich aus einer gärenden Kultur zu ihnen herübersehnt, bei einer Fahrt durch Ihr Land doppelt als begehrenswert aufdrängen...’ (2 Mei 1910.)

Hij had toen te Leiden en te Utrecht voordrachten gehouden, waarvan hij in de Zukunft van 23 April 1910 het merg publiceerde. ‘Deutsche Ideale’ noemde hij dat artikel, en als het alle andere omvattende ideaal verscheen daar ‘die Forderung einer Politisirung der Gesellschaft in Erziehung durch Bürgerkunde und durch erweiterte Selbstverwaltung.... In der Politisirung von unten her ergiebt sich das ganze Wachsen des neuen Staates, bis auch für dessen Bekrönung einst die rechten Formen gefunden werden... Die Bewegung ist im höchsten Grade freiheitlich: sie enthält den Liberalismus der Zukunft...’

Het lot heeft nu gewild dat Duitschland met half de wereld in oorlog gekomen is, eer het in de richting waaraan Lamprecht de toekomst voorspelde nog zichtbare vorderingen had gemaakt. Die wereld heeft geenszins den indruk dat het land dat zij belegert een land is van vrijheid en zelfbestuur, integendeel van een elders ongekende mate van gehoorzaamheid aan het bevel dat van boven komt. Die gehoorzaamheid maakt Duitschland zeer sterk voor de taak van heden: maar op heden zal een dag volgen die gansch andere eischen stelt, en de overwinningen die Duitschland dàn behalen kan zullen alleen duurzaam zijn als zij den indruk kunnen maken bevochten te zijn door onze zedelijk meerderen, door lieden die boven ons uitblinken in de hanteering der geestelijke goederen die Lamprecht de hoogste noemde.

In zijn brochure Krieg und Kultur, in de Januari-aflevering van dit tijdschrift besproken, toonde Lamprecht zich van deze waarheid overtuigd, en tevens hiervan dat die toekomst, wilde zij Duitsche militaire zegepralen niet van hare waarde berooven, de grootste inspanning van Duitsche geestelijke krachten vorderde. Het boekje eindigde met de waarschuwing, dat die geestelijke taak der toekomst moeilijk was: ‘enorm schwer’. En voor dien zwaren strijd heeft het Duitsche

[p. 506]

volk thans een aanvoerder van nobelen en rijken geest te minder.

Wij hadden niet vernomen dat hij ziek was; hij leefde in de herinnering als een verschijning van kracht, ook lichamelijke. Krieg und Kultur maakte niet den indruk geschreven te zijn door iemand die in eenig opzicht was verzwakt; zijn particuliere brieven deden het ook niet. Wat heeft hem zoo eensklaps geveld? Wij moeten het opschrijven bij de vele zaken waarover wij eerst na den vrede zekerheid zullen kunnen verkrijgen. Intusschen is het een weemoedige gedachte dat deze man van groot kunnen, van nog hooger willen, heengaan moest op dit oogenblik.

H.T. Colenbrander.