De Gids. Jaargang 77

[p. 588]

Bibliographie.

De landsche woning in Vlaanderen, door Styn Streuvels. L.J. Veen, Amsterdam. (zonder jaartal.)

Hoor Styn Streuvels den grooten zang zingen der pracht van het vlaamsche landschap:

‘Nergens ter wereld is de aanblik zoo verrukkelijk.’

‘Nergens krijgt men zulk een gevoel van levensblijheid, van levensvolheid. Het stijgt op uit den grond en bruischt als een klinkend geluid. Alles werkt samen, alles zingt mede in 't zelfde akkoord: de lucht, de zon, de kleurigheid der welige landen, de weelde der vruchten, de boomen allenthenen en de huizen, de huizetjes die over heel de uitgestrekte weidsche verte verdeeld, nergens een bloote vlek laten, nergens een ledige plaats, maar alles vervullen, als een krielende bevolking vol leven, vol beweging, vol speierende, klaterende kleur en blijheid!....’

Eerst looft Streuvels de dorpen, die over Vlaanderen liggen als gezaaid. ‘Die omliggende dorpen zien er uit, als zooveel troppels waar 't leven en de roering is samengeschoold, altijd op eene verschillende wijze om en rond een anderen kerktoren.’

Dan meer in 't bizonder de landsche huizen: ‘Ze staan er onder de boomen en gelijk de boomen, gegroeid, vast aan den grond, er uit opgeschoten en volmaakt gelijk ze zijn moeten, in 't genot van het zonnelicht....’

‘Zie mij dat huizeke in zijnen schoonen eenvoud. Het beantwoordt aan eene wet, geen feil werd er begaan; de muren zou men geen tikje hooger willen, noch breeder; ware de lijn van het dak wat vlakker of scherper, het geheel werd er onherroepelijk door bedorven.’

Wie er het huizeke bouwde? ‘Zonder vakmannen of bouw-

[p. 589]

meesters hebben de vlaamsche landlieden verkregen 't geen de stadsmenschen nog altijd missen - den stijl die zich aanpast bij de omgeving, die in harmonie blijft met het geheel.’

Hoe komt het dat de landman zoo bekommerd is om zijne woning op te tooien? Vanwaar haalt hij die lust en liefhebberij naar kleurigheid en bonte schakeering? ‘Het is de drang, de nood die in hem zit om het bloeiende feest mee te vieren der natuur waarin hij leeft; - het is de uiting van zijn eigen levenslust; den lust in zijn werk en zijn doening. - Rondom hem is het al licht, al leven, al zang en geschuifel, en onbewust wil hij meedoen in die algemeene schatering en altijd anderende schoonheid uitgebeeld in de kwistigste kleurenpracht.’

Zóó schalt het Hooglied van den vlaamschen landman!

Doch soms is de toon niet zoo jubelend. 't Is als hij vergelijkt het lot van den landman met het schijnbaar zooveel gelukkiger leven van den stedeling. Dan wordt hij zelfs schamper: ‘Het landleven is geen zoetkleurige idylle en al wie er niet bij behoort en er de schoonheid van genieten wil, moet het op een afstand genieten.’

Maar slechts kort duurt die neerslachtigheid. IJverig zet Styn Streuvels' kortwoner zich aan 't opsmukken van zijn huizeke, ondertusschen herdenkend zijn kinderleven, dat als 't ware nog hangt aan al wat hem omringt. ‘De landlieden kennen hun huis met al wat er in is, van oppe te neer en weten er hun weg in als in hun broekzak.’ Ook vrouw en dochter tijgen aan 't werk: ‘rap en lichtvoetig als eene hinde, loopt het wakkere meiske - de oudste dochter. Rank opgeschoten, half volgroeid nog, maar volvormd reeds in haar vrouwelijk fatsoen - door hare achtelooze kleeding heen, teekent de sierlijkheid van haar raaide lijf; en heel haar beweging en al haar gebaren zijn zuivere schoonheid.’

Dan weer even een sombere toon: ‘Dat leven is lastig, en het weinige geld dat ze verhandelen moeten om land- en huishuur te betalen en kleeren en huisgerief te koopen, is dikwijls duur om te bemachtigen.’ En dan die moeielijke jaren van den kinderkweek!

Maar hoor ook den eindjubel! ‘De genoegens van dat vrije en onbekommerde leven, tusschen de boomen en vruchten, in de opene lucht, zijn ook van heel bijzonderen aard en met geen andere genoegens te vergelijken!’

In dit boekske heeft Styn Streuvels zich zelf gegeven. In zijne andere werken laat hij zijn geesteskinderen spreken en handelen, maar hier opent hij de sluizen van zijn ziel. Het is

[p. 590]

dan ook een heerlijk boekske, vol zomerzon in deze winterdagen!

Een reeks kijkjes op vlaamsche boerenwoningen - landsche woningen, om met Streuvels te spreken - vult het woord aan, maakt zichtbaar dat hier niet te boud werd gesproken.

Waarlijk, Vlaanderland is een gezegend land! Nergens zijn de boomen zóó groen, is het graan zóó gouden, de grond zóó krachtig van kleur... en zóó rijk! Rijk als de taal, die óók zoo kleurrijk is!

Als ik koning ware - niet zoo'n constitutioneel ding, maar een heusche koning (zooals er nu nog misschien alleen in de binnenlanden van Afrika zijn te vinden), dan zoude ik twee dingen doen: Scheepsladingen vlaamsche deernen zoude ik naar hier overbrengen, om die te kruisen met hollandsche jongens (en omgekeerd), ten einde ons zuidelijken gloed, en aan hen dààrginder ietwat noordelijke koelheid te geven.

En ten tweede richtte ik aan een onzer universiteiten een leerstoel op voor vlaamsche taal, vlaamsche kunst en vlaamsche zangen. Want dat alles staat ons nader, ons land heeft het meer van noode dan die heel en half dooie talen, welke zoo zorgvuldig in het Leidsch herbarium verpleegd worden.

Welke leerstoel alsdan door Styn Streuvels ware te bezetten.

R.T.N.

Proza uit de zeventiende eeuw, verzameld en toegelicht door Dr. J.A.N. Knuttel. Amsterdam - S.L. van Looy - 1913.

Bloemlezingen van Nederlandsche gedichten uit ouden of nieuwen tijd zijn er bij de vleet, proza-bloemlezingen naar verhouding zeer schaarsch. Die verhouding stemt overeen met het aanzien van poëzie en proza, zooals wij dat in de geschiedenis van ons letterkundig leven kunnen waarnemen: het proza is en blijft lang de mindere der twee; men moet wachten tot 1830 en Geel's Lof der Proza, voordat publiek en auteurs een beteren kijk krijgen op de verhouding dezer beide uitingsvormen van literaire kunst. Langzaam maar geleidelijk gaat men het proza hooger schatten. Van Vloten gaf in 1851 een voor dien tijd voortreffelijke Bloemlezing van middeleeuwsch proza; zes jaar later werd zijn voorbeeld gevolgd door den Leidschen predikant Van Iterson met het bundeltje Stemmen uit den Voortijd. Ook het proza van later eeuwen werd door Van Vloten

[p. 591]

in een Bloemlezing beter bekend gemaakt. Ten Brink voegde verscheidene fragmenten van moderne prozaschrijvers samen tot een ‘zesde stuk’ eener Bloemlezing van Veegens; Dr. B.'s Pic-Nic in Proza bracht het proza onzer auteurs van na '80, in ruime keus, onder veler bereik. Paul Fredericq stelde uit de zestiend'eeuwsche literatuur een Bloemlezing samen, die verrassende kijkjes geeft in totnogtoe weinig bekende streken van het land onzer literatuur.

Bij die voorgangers sluit Dr. Knuttel zich aan met zijn Proza uit de zeventiende eeuw. Wie in dit veld bloemen wil lezen, d.i. met oordeel verzamelen, moet literair onderscheidingsvermogen hebben, dat hem in staat stelt om het mooie of karakteristieke te onderkennen, en takt bij de bepaling van den omvang en bij de groepeering der samenstellende deelen van zijn werk. In beide opzichten kan deze bloemlezing den toets doorstaan.

De verzamelaar heeft terecht gemeend, dat hij het proza van Hooft, Vondel, Brandt, Poirters ter zijde kon laten, omdat hun werk beter bekend is dan dat der overigen en in afzonderlijke bloemlezingen genoten kan worden. Uit minder bekende auteurs als de twee De Brune's, Van Beverwyck, Jonctys, Oudaen, Valentyn, heeft hij daarentegen verscheidene, met oordeel gekozen, stukken vereenigd tot een Eerste Afdeeling; in een Tweede Afdeeling geeft hij vooral fragmenten uit die pittige, schilderachtige reisverhalen, waarop in den laatsten tijd de aandacht van het publiek gevestigd is, doch die alleen dan recht genoten kunnen worden, indien men ze in hun oorspronkelijken vorm leert kennen. Romans of novellen van eenige beteekenis maakten onze zeventiend'eeuwsche schrijvers weinig of niet; doch deze simpele verhalen van ‘aanmercklijcke voyagiën’ naar Oost en West zijn belangwekkender en onderhoudender dan menige roman ook van onzen tijd. Door een korte maar goede Inleiding bereidt de samensteller dezer bloemlezing zijn lezers voor; door verklarende aanteekeningen licht hij hen in; door reproducties van titelbladen en titelprenten verhoogt hij de vereischte stemming zijner lezers. Men kan hier en daar met Dr. Knuttel van meening verschillen. Zoo geloof ik, dat hij in de Inleiding te ver gaat, waar hij beweert, dat ‘de vorm niet zelden het overheerschende wordt en veel meer de liefde krijgt van den auteur, die immers kunstenaar is, dan de inhoud.’ Een paar maal stuit men op een drukfout of een minder juiste verklaring van een woord; meer dan eens mist men een verklaring waar die toch noodig moet worden geacht. Dat alles is echter van geringe beteekenis voor wie deze bloemlezing in haar geheel beoordeelt. Juist omdat wij dat geheel aantrekkelijk en mooi achten, hopen wij,

[p. 592]

dat het veel koopers en nog meer lezers zal vinden; dat het in handen zal komen van hen die belang stellen in de ontwikkelings-geschiedenis en de literaire kunst van ons volk; dat het ook de aandacht onzer jonge auteurs zal vestigen op een proza, dat in zijn zuiverheid, eenvoud en teekenachtige soberheid moge prikkelen, niet tot navolging of nabootsing, maar tot wedijver bij het uitdrukken van hedendaagsch leven in hedendaagsche taal.

G. Kalff.