De Gids. Jaargang 76

[p. 562]

Dramatisch overzicht.

N.V. Het Tooneel: Sirocco, tooneelspel in 3 bedrijven van Betty Ranucci-Beckman.

Es war ein alter König,

Sein Herz war schwer, sein Haupt war grau;
Der arme alte König,
Er nahm eine junge Frau.

Es war ein schöner Page,

Blond war sein Haupt, leicht war sein Sinn;
Er trug die seidne Schleppe
Der jungen Königin.

Kennst du das alte Liedchen?

Es klingt so süss, es klingt so trüb!
Sie mussten beide sterben,
Sie hatten sich viel zu lieb.

Het geval, door Heine gememoreerd, heeft zich, met tal van variatieën in den stand en de omgeving der handelende en lijdende personen, telkens en telkens weer herhaald. De Fransche volksdeun van ‘Le Sire de Framboisy’ herinnert er aan:

A jeune femme
il faut jeune mari.

Molière in L'école des femmes, Casimir Delavigne in L'école des vieillards, Pailleron in La souris, Willem Schürmann in Veertig, hebben het onderwerp, elk op zijn wijs, behandeld.

In Sirocco, het eerstelingswerk van een jonge tooneel-

[p. 563]

speelster, mevrouw Ranucci-Beckman, heeft de schrijfster zich aan hetzelfde motief gewaagd. Hier echter is het verschil in leeftijd tusschen de echtgenooten niet zóó groot, dat daardoor de aanwezigheid in hun huis van een sympathieken, dwependen jongen man een direct gevaar zou met zich brengen. Ook het temperament van den man maakt met dat van zijn jonge vrouw geen den toeschouwer opvallend contrast. Integendeel. Wanneer, in den aanvang van het stuk, Karel en Louise zich verdiept hebben in herinneringen aan hun eersten huwelijkstijd en aan de moeielijke dagen die zij hebben doorgemaakt, aan hun samenwerken, waarbij het ‘dapper vrouwtje’ haar man krachtig heeft ter zijde gestaan, maar ook aan de liefkoozingen, waarmee de vrije oogenblikken werden gevuld en opgefleurd, dan blijkt het al spoedig, dat die liefkoozingen van beide kanten nog steeds niet versmaad worden, maar met onverflauwden ijver worden voortgezet; en wanneer de jonge neef Robert, hun huisgenoot, binnen komt en Louise ziet zitten op Karel's knie en met den arm om zijn hals, dan tracht de jonge vrouw Rob, die bang is onbescheiden te zijn, gerust te stellen met de verzekering: ‘Je geneert niet. Je zult aan dergelijke hevige tooneelen moeten wennen. Wij zijn wat je noemt: een gelukkig stel.’

Na wat wij hoorden en zagen, gelooven wij dat op dit oogenblik gaarne. Maar om te begrijpen en aan te nemen wat er nu volgt, zouden wij iets anders hebben moeten zien en hooren; zou een grooter verschil in leeftijd, in temperament, in levensopvatting, of in wat essentieels dan ook, ons hebben moeten voorbereiden op het gevaar dat dreigt. Hier geen begeerte naar liefde die niet bevredigd wordt, geen oude man die zich niet meer weet te vinden in de behoeften en de gevoelens van zijn jonge vrouw.

De eenigszins onhandig voorgedragen expositie, waarin elk op zijn beurt met een ‘weet je nog dat wij...?’ en ‘herinner je je nog hoe ik...?’, wel wat al te opzettelijk, de voorgeschiedenis verhaalt, doet ons niets voorgevoelen van de dingen die komen zullen.

Maar dan, in ditzelfde bedrijf, wanneer Karel het huis verlaten heeft en Louise met Robert alleen gebleven is, wanneer de dwepende jongen, zich aan haar voeten vlijend, tegen haar knie geleund, haar hand neemt en kust, terwijl zij

[p. 564]

zijn haar streelt en, haar hand rustend op zijn hoofd, uit Mei van Gorter begint te lezen van ‘een nieuwe lente en een nieuw geluid’, - dan, al doet Louise nog zoo haar best, hem als kleinen jongen te behandelen, is het toch iets meer dan een onschuldig kinderspel dat hier een aanvang neemt...

Het drietal, geflankeerd door Marie van Woerden, een coquette weduwe, vriendin des huizes, die alles weet van de liefde, de onschuldige en de andere, en die van de verhouding tusschen Louise en Robert het hare denkt, trekt naar Venetië, waar Karel een congres moet bijwonen. Daar vinden wij hen in het tweede bedrijf.

Allereerst krijgen wij een staaltje van Robert's jongensachtige lichtzinnigheid in zijn flirt met het Italiaansch-Hollandsch kamermeisje, en van mevrouw van Woerden's coquetterie als ze Robert betrapt en hem dreigt, alles aan ‘tante Loes’ te zullen vertellen. Een bijzonder aardig tooneeltje, aardig van opzet, van beloop, van dialoog, en waarin - gelijk voorts in dit geheele bedrijf - Pine Belder de rol van grande coquette vervult zoo fijn genuanceerd en zoo pittig, met zooveel zeggingskracht, als op dit oogenblik in ons land geen enkele tooneelspeelster in staat is haar na te doen.

Het briesje van verliefdheid, dat in Holland was begonnen te waaien, is onder den Italiaanschen hemel tot een warmen Italiaanschen wind aangewakkerd, tot een Sirocco, die Louise nerveus en Robert ondernemend maakt. Karel, die nog altijd dol veel houdt van zijn ‘dapper vrouwtje’, zooals hij haar blijft noemen, merkt niets; en als hij naar Holland terug moet, aarzelt hij dan ook niet, zijn vrouw aan Robert toe te vertrouwen, die met haar nog eenigen tijd in Italië achterblijft. Dan geschiedt het onherstelbare: Louise, zooals de ‘korte inhoud’ die aan het programma toegevoegd is, in een voor zulk een résumé wel wat al te mooie taal, het uitdrukt, ‘buigt zich tot het jonge leven dat naast haar trilt’....

Een veel te gerekt gesprek tusschen Karel en Robert maakt het bedrijf noodeloos lang en bederft veel van den indruk, dien dit overigens handig in elkaar gezet en boeiend gedeelte van het stuk maakt. Een goede vondst was het, deze acte, die aanving met Robert's flirt met het kamermeisje, te besluiten met een vergeefsche poging van datzelfde coquette ding om Robert tot een da capo te verlokken.

[p. 565]

Het laatste bedrijf speelt weer in Holland, in de woning van Karel en Louise. Eerst wanneer allen uit Italië zijn teruggekeerd komt de catastrofe. Bij Robert is de vlaag van verliefdheid op ‘tante Loes’ aan het luwen, bij Louise woedt de verschroeiende Sirocco nog in al zijn kracht. In een plotselinge opwelling van jaloezie, door Marie van Woerden's flirten met Robert uitgelokt - was het van Marie enkel plaagzucht, of was het haar te doen om, tot aller bestwil, een einde aan de verhouding tusschen deze beiden te maken? de schrijfster laat ons hieromtrent in het onzekere, - schreeuwt Louise het uit, en verwijt zij Robert, dat hij, met zijn mooie, groote liefde, genoeg van haar heeft, een ander liefheeft, vrij wil zijn.... En op dat oogenblik komt Karel binnen, die nu opeens het besef krijgt van het groote ongeluk dat hem trof: Loes hem bedriegend met Rob. Hij heeft er niets van vermoed en weet nu alles. Nu is dan ook alles uit, nu moeten zij van elkaar. Louise smeekt hem, haar niet alleen te laten: zij heeft nu niemand dan hem, hij alleen nog kan haar redden. En Karel - de overgang is ook hier weer heel bruusk en daardoor weinig aannemelijk - wil het probeeren, ter wille van hun vroegere liefde: wie weet, wanneer zij weer samen arbeiden als vroeger, of zij in dat werk niet de kracht putten om het geleden leed te vergeten....

Hier had het stuk kunnen eindigen. Mevrouw Ranucci echter heeft het niet over zich kunnen verkrijgen, Louise niet nog de gelegenheid te geven, van Rob afscheid te nemen. En dit tooneel, in zijn zuivere menschelijkheid, vormt een roerend slot van het stuk.

Toen de heer Royaards, met het deel van zijn gezelschap, waarvan hij zelf de spil is, uit den treure voortgaande Eduard Violier en Kunegunde de la Seiglière te vertoonen, aan het eind van het seizoen aan het andere deel, dat onder de leiding van den heer Van der Horst staat, vergund had Sirocco op te voeren, was er, vreemd genoeg, eenige aandrang van buiten noodig om te bewerken dat dit oorspronkelijk stuk niet na enkele voorstellingen weer van het repertoire verdween, maar althans nog een paar maal in en buiten de hoofdstad werd vertoond.

Duister zijn vaak de wegen eener tooneeldirectie!

[p. 566]

Niet dat wij hier met een meesterstuk te doen hebben. Er is in dit eerstelingswerk nog veel onbeholpens. De sentimenteele verhouding tusschen tante en neef is, vooral in het eerste bedrijf, op het weeïge af; de sententieuze redeneeringen van Marie van Woerden: ‘iemand lief te hebben, dat is....’, een oogenblik later: ‘vacantie nemen, dat is...’, en, in het laatste bedrijf, wanneer de catastrofe nadert en het allerminst het oogenblik is voor lange redenaties, het symbolische verhaal van den man die voor het eerst in de speelzaal komt, eerst grof wint, dan niet meer kan uitscheiden met spelen en eindelijk alles verliest, - dit zijn onhandige en hinderlijke dingen. Erger is, in datzelfde derde bedrijf, het tooneel, waarin Marie van Woerden en Jan van den Heuvel, in het bijzijn van derden, de geschiedenis van hun mislukte liefde oprakelen en uitpluizen. Dit is pijnlijk van grofheid en had geschrapt moeten worden...

Maar een vertoonbaar Nederlandsch stuk is zulk een zeldzaamheid en er is, naast de genoemde gebreken, in Sirocco zooveel jongs en frisch', zooveel ‘tooneel’ in den goeden zin, dat aan de jonge schrijfster aanmoediging niet mag worden onthouden. Dat zijzelve, die den moed had, de hoofdrol voor hare rekening te nemen, niet over een klankvoller stem te beschikken heeft en ook in ander opzicht tegen de moeilijke Louise-rol niet is opgewassen, haar niet beheerscht, is jammer. Erger is het dat Pierre Mols volstrekt de man niet is voor de rol van Rob en er dan ook nagenoeg niets van terecht brengt. Wat zou Reule van ‘Het Nederlandsch Tooneel’ daarvan hebben weten te maken! De rol schijnt als voor hem geschreven.

Een stuk, dat, ondanks in het oog vallende gebreken en een onvoldoende vertolking, het nog zoo ‘doet’, wekt verwachtingen op. Moge de schrijfster van Sirocco in staat blijken, die verwachtingen te vervullen!

J.N. van Hall.